evden eve nakliyat goztepe evden eve nakliyat bostanci evden eve nakliyat acibadem evden eve nakliyat erenköy evden eve nakliyat yakacık evden eve nakliyat

Анджэй Зубэрбір
ЦІ ВЕДАЮ, У ШТО ВЕРУ

Ад аўтара АБ'ЯЎЛЕННЕ Божае аб'яўленне Традыцыя Апостальская традыцыя Святое Пісанне Канон Святога Пісання Натхненне Святога Пісання Праўда Святога Пісання Сапраўднасць Аб'яўлення Вучэнне Касцёла БОГ Бог - істота невыказная Бог - святы Бог - усюдыісны Бог - усёведны Бог - усемагутны Бог - верны Бог - справядлівы Бог - міласэрны Бог Айцец Сын Божы Дух Святы Святая Тройца Стварыцель Анёл Шатан Провід Божы Прызначэнне Зло ЧАЛАВЕК Чалавек - вобраз Божы Дзеці Божыя Грэх Першародны грэх Сацыяльны грэх Апраўданне Ласка Пражыванне Духа Святога Святасць Вера Надзея Любоў Годнасць чалавека ГІСТОРЫЯ ЗБАЎЛЕННЯ Гісторыя збаўлення Евангелле Езус Хрыстус Слова Божае

Уцелаўленне Маці Божая Дачка Сыёну Беззаганнае Пачацце «Які пачаўся з Духа Святога» Аб'яўленне Панскае Хрышчэнне Яна Хрышчэнне Езуса Прарок Валадарства Божае Навяртанне Цуды Перамяненне Панскае Апошняя вячэра Смерць Езуса Зышоў да адхлані Змёртвыхпаўстанне Езуса Унебаўшэсце Езуса Спасланне Духа Святога Пасхальная Таямніца Слуга Панскі Месія Збавіцель Адкупленне Запавет Архісвятар Ахвяра Хрыстус - Валадар Спадарожніца Адкупіцеля КАСЦЁЛ Касцёл Пачатак Касцёла Хрыстус - Галава Касцёла Дух Святы - Душа Касцёла Марыя - Першаўзор Касцёла Маці Касцёла Люд Божы Старога і Новага Запавету Люд Божы святарскі і прарочы Харызмы Супольнае святарства Адзіны люд Божы Усеагульны люд Божы Межы люду Божага Касцёл - гэта супольнасць Касцёл - супольнасць супольнасцяў Малыя супольнасці Касцёл - Цела Хрыстова Касцёл - Цела містычнае Святарства паслугі Біскуп Калегія біскупаў Прымат

Сінод біскупаў Свецкія вернікі Апостальства свецкіх Асвячэнне свету Аўтаномія Законы Касцёл абвяшчае Евангелле Касцёл абавязковы для збаўлення Касцёл - сакрамэнт збаўлення Знакі часу Экуменізм Касцёл і нехрысціянскія рэлігіі Касцёл і юдаізм Касцёл, які пілігрымуе САКРАМЭНТЫ Сакрамэнты Хрыстус - дарыцель сакрамэнтаў Праз сакрамэнты дзейнічае Хрыстус Сакрамэнтальны характар Хрышчэнне Жаданне хрышчэння Хрышчэнне дзяцей Бежмаванне Эўхарыстыя - гэта падзяка Эўхарыстыя - гэта ламанне хлеба Цела і Кроў Панская Эўхарыстыя - гэта ахвяра Эўхарыстыя - задатак вечнага жыцця Перамяненне Сакрамэнт паяднання і спакою Жаль за грахі, альбо скруха Споведзь Кампенсацыя (перапрашэнне) Намашчэнне хворых Сакрамэнт святарскага пасвячэння Сакрамэнт сужэнства Сужэнскі саюз Непарыўнасць сужэнства Ануляванне сужэнства ЕДНАСЦЬ СВЯТЫХ Еднасць святых Унебаўзяцце Заступніца Смерць Чысцец Другое прышэсце Змёртвыхпаўстанне Вечнае жыццё Асуджэнне Канец свету

«Ці ведаю, у што веру» - кніга вельмі простая. Прынамсі, па задуме яе аўтара. Хрысціянскую веру мы вызнаем моваю, якою не паслугуемся ў паўсядзённым жыцці. Напрыклад, «зышоў да адхлані», альбо «беззаганна пачатая». А калі й ужываем якіясь азначэнні штодня, напрыклад, у малітве «Ойча наш» звяртаемся да Бога «Ойча», то вымаўляем гэта не ў паўсядзённым значэнні і задумваемся: што гэта слова значыць? Які сэнс мае гэты выраз?

Кніга «Ці ведаю, у што веру» імкнецца растлумачыць або ўказаць значэнне слоў і выразаў, якія ўжываюцца для выяўлення хрысціянскай веры і якія мы чуем на лекцыях па рэлігіі, у казаннях, альбо чытаем у Святым Пісанні.

Зразумела, гэта не тлумачэнне веры. Гэта толькі тлумачэнне слоў альбо зваротаў, якімі мы веру выяўляем. Па меры зразумення такіх слоў мы не спасцігнем веры (тое, у што мы верым, давяраючы Богу, заўсёды застаецца таямніцаю), але мы зможам зарыентавацца, што азначае гэта таямніца, у чым яна заключаецца.

Не трэба імкнуцца прачытаць гэтую кнігу на адным дыханні, ад пачатку да канца. Але нават калі хто так і зробіць, няхай пасля паставіць яе дзесьці пад рукою. Пры неабходнасці, калі пачуе альбо прачытае якіясьці словы, звязаныя з вераю, і не зможа іх зразумець, то возьме кнігу «Ці ведаю, у што веру».

Некалькі гадоў таму галоўны рэдактар «Gościa Niedzielnego», штотыднёвіка, які выдаецца ў Катавіцах, кс.Станіслаў Ткоч заахвоціў мяне да напісання такога сціслага тлумачэння слоў, якімі мы паслугуемся ў хрысціянстве. На працягу некалькіх гадоў (1985 - 1987) гэтыя тэксты публікаваліся ў «Gościu Niedzielnym» пад агульнаю назваю «Катэхізіс». Я ўдзячны кс.Станіславу Ткочу за яго ініцыятыву. Цяпер гэтыя тэксты, сабраныя, дапрацаваныя і дапоўненыя, змешчаны вось у гэтай кнізе «Ці ведаю, у што веру».

Аб'яўленне

Бог аб'яўляецца чалавеку, г.зн. звяртаецца да чалавека як да істоты, здольнай Яго зразумець і адказаць на Яго заклік, значыць, паверыць Яму.

Бог аб'явіўся чалавеку з самага пачатку яго гісторыі, каб учыніць яго сваім дзіцем, прыяцелем і паклікаць да жыцця вечнага (так званае першапачатковае аб'яўленне). Чалавеку, які трапіў у няволю граху і смерці, Бог аб'яўляецца, каб яго збавіць (гістарычнае аб'яўленне). Так Ён аб'явіўся патрыярхам абранага Ім ізраільскага народу, ствараючы люд Старога, альбо дакладней, Першага Запавету, носьбіта абяцання збаўлення ўсяго чалавецтва. Ён выбаўляе гэты народ з егіпецкай няволі, а пасля ад мноства пагрозаў, - так аб'яўляючы сваю збаўчую волю і моц. Пасля Бог прамаўляў да гэтага народу праз прарокаў, якія заклікалі да веры ў адзінага Бога, Пана і Збавіцеля і да выканання Яго запаведзяў, асабліва да захавання справядлівасці ў адносінах паміж людзьмі.

Калі прыйшла вызначаная Богам «поўня часу», Ён спаслаў свайго Сына, Езуса Хрыста, народжанага з Марыі Панны. Езус абвяшчаў Добрую Навіну аб збаўленні, памёр на крыжы і паўстаў з мёртвых, аб'яўляючы такім чынам Божую, Айцоўскую любоў да чалавека і Сваю волю вызвалення яго з граху і смерці. Аднак не толькі словы і ўчынкі Езуса, але сам Ён стаў аб'яўленнем Айца: Ён - адно з Айцом і хто Яго бачыў - бачыў Айца.

Заклікаючы ўсіх да веры ў Сябе і ў Таго, Хто Яго спаслаў, Езус творыць Люд Божы Новага, Другога Запавету. Люд гэты - Касцёл Хрыстовы, тыя, што паверылі. Аднак усе людзі пакліканы да гэтага новага Люду Божага, бо ўсіх Бог хоча збавіць і давесці да пазнання праўды.

Божае Аб'яўленне перадавалася тымі, хто паверыў, з пакалення ў пакаленне, найперш сярод ізраільскага народу, а пасля ў Касцёле. Таму ў сувязі з Аб'яўленнем гаворыцца пра Традыцыю. Аб'яўленне, што перадавалася з пакалення ў пакаленне, было апісана ў кнігах, якія Традыцыя прызнае як натхнёныя Богам. Яны склалі Святое Пісанне.

Традыцыя - выраз добра вядомы ў мове і ў культуры. Традыцыя - гэта і перадача пэўных каштоўнасцяў з пакалення ў пакаленне, і самі перададзеныя каштоўнасці: перакананні, стыль паводзінаў і г.д.

У хрысціянскай веры Традыцыя - перадача Божага Аб'яўлення ад яго першых прапаведнікаў, галоўным чынам ад Езуса Хрыста і апосталаў да сённяшняга дня. І разам з тым - гэта перададзенае Божае Аб'яўленне, як у сваёй паўнаце, так і ў паасобных элементах.

Крыніца так зразуметай Традыцыі - сам Бог, які аб'яўляецца абраным Ім людзям, а тыя, у сваю чаргу, абавязаны перадаваць Божае Аб'яўленне тым, каму яно адрасавана: у Старым Запавеце - ізраільскаму народу, у Новым - усім людзям. Таму перадача Аб'яўлення мае грамадскі характар і разам з тым фарміруе рэлігійнае жыццё, як грамадскае. Творыць Касцёл.

Калі Традыцыяй мы называем паўнату Божага Аб'яўлення, якое спачатку перадаецца з пакалення ў пакаленне ў ізраільскім народзе, а потым - ад Хрыста і апосталаў праз вякі - у Касцёле, то Святое Пісанне належыць да Традыцыі. Таму на пытанне: дзе можна знайсці сведчанне габрэйскай і хрысціянскай традыцый, трэба адказваць, што сведчанне гэтае - Святое Пісанне Старога і Новага Запаветаў.

З-за свайго пісьмовага, г.зн. аб'ектыўнага і трывалага характару, і адначасова ў сілу прысутнай у Ізраілі і ў Касцёле веры ва ўзнікненне Святога Пісання, дзякуючы натхненню Духа Святога, яно не толькі карыстаецца пашанай, належнай Божаму Аб'яўленню і Божаму Слову, але з'яўляецца нормаю ўсяе Традыцыі, а значыць, нормаю веры.

Часам Святое Пісанне разрозніваюць з Традыцыяй, кажучы, напрыклад, што «Святая Традыцыя і Святое Пісанне складаюць адзін святы дэпазіт Божага Слова, давераны Касцёлу» («Канстытуцыя пра Аб'яўленне», 10). Але гэта не значыць, што Святое Пісанне і Традыцыя - дзве розныя крыніцы Божага Аб'яўлення. Проста Святое Пісанне выяўляе ранейшую за яго Традыцыю ва ўсім тым, што для яе істотнае, і адначасова, дзякуючы ёй, распазнае і прызнае як Божае Слова.

Традыцыя як Божае Аб'яўленне, што перадаецца ў Касцёле, называецца апостальскаю. Чаму?

Божае Аб'яўленне, якое развівалася ў гісторыі выбранага ізраільскага народу, дасягнула свае паўнаты ў Езусе Хрысце, Сыне Божым. Сведкамі Яго жыцця, смерці і асабліва змёртвыхпаўстання, сведкамі Яго збаўчага пасланніцтва былі апосталы. Пакліканыя паймённа Езусам, яны былі з Ім праз увесь час, «пачынаючы ад Янавага хрышчэння, ажно да дня, калі Ён быў узяты ад нас» (Дз 1, 22). Паслаў Ён іх на ўвесь свет, каб навучалі ўсе народы, вучачы іх захоўваць усё, што ім сам наказаў (пар. Мц 28, 19-20). Новы Запавет - гэта выяўленне апостальскага сведчання пра Езуса.

Сведчанне, якое перадавалася апосталамі, г.зн. апостальская традыцыя, выяўляецца не толькі ў абвяшчэнні, што збаўленне здзейснілася праз смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста, але таксама і ў фарміраванні першых супольнасцяў Ягоных вызнаўцаў, згодна з усведамленнем волі Езуса, якое мелі апосталы. Гэтая апостальская традыцыя - тое, чаму яны навучалі і што здзяйснялі - абавязковая і канчатковая норма веры і жыцця хрысціян.

Гэта не значыць, што апостальская традыцыя, у якой выражана здзейсненая ў Хрысце паўната Божага Аб'яўлення, не павінна ў Касцёле развівацца. Яе разуменне ўзрастае, дзякуючы сведчанню, якое дае Касцёл у кожным часе кожнаму пакаленню, што Езус - адзіны пасланы Богам Збавіцель усіх людзей.

Так, як чынілі гэта найперш апосталы. Гэта развіццё апостальскай традыцыі здзяйсняецца, як мы верым, пад апекаю таго самага Духа Святога, які напачатку быў спасланы на апосталаў. Апостальская традыцыя - жывая традыцыя.

Ад апостальскай традыцыі - нарматыўнай і заўсёды абавязковай - трэба адрозніваць традыцыі розных хрысціянскіх і розных мясцовых Цэркваў. Такія традыцыі, хоць бы і натхнёныя Евангеллем, шматвяковыя і важныя для хрысціянскага жыцця, - нпр.: спосаб справавання літургіі, форма тэалогіі, законнае жыццё і яго формы, духоўны цэлібат, арганізацыя царкоўнага жыцця і г.д., - могуць паміж сабою адрознівацца і змяняцца.

Рэлігійная габрэйская традыцыя сягае сваімі каранямі ХІІІ стагоддзя да нараджэння Хрыста, г.зн. часоў Майсея, а можа нават ХІХ стагоддзя - гэта значыць, часоў Абрагама. Яна перадавалася і ўзбагачалася праз пакаленні і несла веру ў Бога - Стварыцеля свету, які выбраў сабе ізраільскі народ як выключную ўласнасць, заключыўшы з ім дамову і даўшы абяцанне збавення ў прадказаным Месіі. Гэта традыцыя паступова ў розных формах апісвалася, дапаўнялася і складвалася ў кнігі. Кнігі гэтыя (іх 45), якія паўсюль прызнаваліся як святыя і чыталіся ў рэлігійных абшчынах, а пасля ў дамах малітвы - сінагогах, утварылі Збор, што атрымаў назву Святога Пісання (Бібліі). Хрысціяне назвалі яго Святым Пісаннем Старога Запавету.

Падобным чынам, хоць за значна карацейшы адрэзак часу - за некалькі дзесяткаў гадоў - з'явілася Святое Пісанне Новага Запавету. Яно таксама ўяўляе сабою запісаную Традыцыю - пераказ аб'яўлення, здзейсненага Езусам Хрыстом, і разам з тым сведчання, якое ў сваім вучэнні давалі аб Ім апосталы. І Святое Пісанне Новага Запавету звязана з гісторыяй Люду Божага - новага Люду Божага, пакліканага Богам з усіх народаў зямлі да веры ў Езуса як Месію, г.зн. з першапачатковаю гісторыяй і з фарміраваннем Касцёла. Гэтыя 27 кніг Новага Запавету - часта невялікіх па памеры - таксама былі прызнаныя ў першапачатковым Касцёле аўтэнтычнымі і натхнёнымі Богам. Разам з кнігамі Святога Пісання Старога Запавету таксама і іх чытанне сталася істотнаю часткаю літургіі, Эўхарыстыі, як Святога Пісання Новага Запавету. Яно абвяшчае, што месіянскія абяцанні Старога Запавету споўніліся ў Хрысце.

Габрэйская традыцыя дзеліць біблійныя кнігі на Закон (Пяцікніжжа Майсеева), Прарокаў і Пісанні (рознага роду павучальныя кнігі, кнігі «мудрасці», уключаючы таксама і псальмы). У хрысціянстве з часоў сярэднявечча прыняты падзел кніг Старога і Новага Запавету на гістарычныя, дыдактычныя (г.зн. павучальныя) і прарочыя. Гістарычныя кнігі Новага Запавету - Евангелле і Дзеянні святых Апосталаў, дыдактычныя - Лісты св. Паўла і іншых апосталаў, а прарочая кніга - гэта Апакаліпсіс св. Яна.

Калі гаворка ідзе пра канон кніг Святога Пісання і пра іх кананічнасць (г.зн. пра іх прыналежнасць да канону Святога Пісання), тады маецца на ўвазе факт, што менавіта гэтыя, а не іншыя кнігі альбо пісанні прызнаныя былі як натхнёныя Богам і ўвайшлі ў склад Бібліі, з'яўляючыся тым самым законам веры і маральнасці (слова «канон» азначае тое ж, што й «закон» альбо «норма»).

Бо як і ў гісторыі ізраільскага народу, так і напачатку хрысціянства з'яўлялася шмат рэлігійных пісанняў, якія спасылаліся на ўяўнае аўтарства прызнаных рэлігійных аўтарытэтаў - прарокаў альбо апосталаў. Напрыклад, акрамя чатырох вядомых Евангелляў, існуюць яшчэ псеўда-Евангеллі, падпісаныя імёнамі розных апосталаў. Яны не былі прызнаныя за натхнёныя. Гэта так званыя апокрыфы. Адсюль відаць, што рашаючым крытэрыем прызнання дадзеных пісанняў за натхнёныя Богам, за святыя пісанні, была іх аўтэнтычнасць. Кнігі Новага Запавету - сапраўды творы апосталаў альбо іх вучняў, імёны якіх яны носяць, ва ўсякім выпадку, змест гэтых Кніг паходзіць ад названых аўтараў, калі нават яны і былі напісаны альбо адрэдагаваны пазней кімсьці іншым.

Хто прызнаваў біблійныя кнігі за кананічныя? Хто іх «залічваў» да Святога Пісання? Для Старога Запавету гэта была габрэйская традыцыя, для Новага - хрысціянская традыцыя, г.зн. перакананне, якое існавала ў першапачатковым Касцёле і якое сягала да апостальскіх часоў. Яно выражана ў пісаннях першых айцоў Касцёла, некаторыя з якіх былі яшчэ вучнямі апосталаў. Калі ўзнікалі сумненні, то тады збіраліся сіноды (IV-V ст.), а пасля, у сувязі з пазіцыяй рэфармацыі - Трыдэнцкі Сабор.

Гэта апошняя праблема звязана з гісторыяй канону кніг Старога Запавету. Габрэі, якія жылі ў старажытнасці ў дыяспары, г.зн. раскідана, па-за межамі Палестыны, абапіраючыся на грэцкі пераклад Бібліі з ІІІ ст. да нараджэння Хрыста (так званую сэптуагінту), прызнавалі на некалькі кніг больш, чым палестынскія габрэі. Датычыла гэта галоўным чынам кніг, якія альбо напісаныя па-грэцку, альбо вядомыя пазней з грэцкага варыянту (Toбія, Юдыты, Мудрасці, Сіраха, Баруха, дзве Макабэйскія і фрагменты кніг Эстэры і Даніэля). Кнігі гэтыя былі названыя дэўтэраканічнымі, як бы другарадна залічанымі да канону. Хрысціяне ўзялі за аснову сэптуагінту, грэцкі пераклад, значыць, прызналі ўсе гэтыя кнігі за натхнёныя. Аднак, калі пратэстанты ў ХVІ стагоддзі перакладалі Святое Пісанне на нацыянальныя мовы з арыгінальных тэкстаў, яны ўзялі за аснову габрэйскую Біблію, не беручы пад увагу другарадныя кананічныя кнігі. Адсюль узнікла розніца паміж каталіцкаю і пратэстанцкаю Бібліяй.

Святы Павел і Святы Пётр з пашанаю гавораць пра Святое Пісанне як пра натхнёнае Богам (2 Тым 3, 16). «Бо ніколі прароцтва не выказвалася воляю чалавечай, але выказвалі яго святыя Людзі Божыя, ведзеныя Духам Святым» (2 П 1, 21).

Упэўненасць, што Святое Пісанне ўзнікла з натхнення Божага, не значыць, што аўтары біблійных кніг заставаліся пасіўнымі прыладамі, якія пісалі пад дыктоўку Духа Святога. Бог, уздзейнічаючы на чалавека, не знішчае яго свядомасці і свабоды, якія яму даў. Наадварот - робіць іх больш актыўнымі і развітымі. З'яўленне кожнай з кніг Святога Пісання было звязана з відавочнаю для іх аўтараў патрэбаю спачатку ізраільскага народу, а пазней - новага люду Божага, Касцёла. Гэтыя аўтары стараліся як найбліжэй да ісціны падаць тыя падзеі альбо павучэнні, пра якія пісалі. Гэтак, як святы Лука, які ў першых фразах свайго Евангелля прызнаецца, што вырашыў «пільна разведаўшы аб усім… як след апісаць», каб хрысціянскі чытач «даведаўся праўду аб тых словах», якія яму былі дадзены (Лк 1, 3-4). Таму аўтарам кожнай кнігі Святога Пісання з'яўляецца Бог. Гэта нязменнае Слова Божае. Разам з тым кожная такая кніга нясе адбітак свайго чалавечага аўтара. Слова чалавечае становіцца Словам Божым. Гістарычна-літаратурныя даследванні біблійных кніг, дазваляючы адкрыць думку іх аўтараў-людзей, адначасова вядуць да адкрыцця думкі Божай.

Аднак дзеянне Духа Святога ў прадстаўленай у Бібліі гісторыі збаўлення ранейшае за яе апісанне. Дух Божы кіруе выбранымі людзьмі ў іх істотным для гэтай гісторыі дзеянні, такімі як Абрагам, Майсей, як многія іншыя і найперш сам Езус, на Якога Ён сышоў (Лк 3, 22). А пасля - апосталы, на якіх Езусам, іх умілаваным Панам, Ён быў спасланы (Дз 2, 1-4). Дух Святы наказвае гаварыць прарокам, загадвае апосталам абвяшчаць Евангелле, перш чым іх павучэнні і заклікі будуць апісаныя. Адсюль можна казаць пра Божае натхненне на пэўную дзейнасць, пра натхненне абвяшчаць Слова Божае і натхненне апісваць падзеі святой гісторы і словы, абвешчаныя ў імя Божае. Біблійнае натхненне - гэта адзін з момантаў рэалізаванай Богам (і пакорнымі яму людзьмі) гісторыі збаўлення свету.

«Біблійныя кнігі дакладна, праўдзіва і беспамылкова падаюць ісціну, якая па волі Божай у Святым Пісанні была зафіксавана для нашага збаўлення». Так вучыць Другі Ватыканскі Сабор у Канстытуцыі пра Аб'яўленне (КА, 11).

Вера ў тое, што Святое Пісанне падае праўду пра Бога-Збавіцеля і пра збаўленага ім чалавека, вынікае з пераканання, што яно натхнёнае Богам. Бо калі яно з'явілася, дзякуючы натхненню Духа Святога, то гэта значыць, што Сам Бог - яго незвычайны аўтар, што яно - Слова Ягонае, да нас скіраванае. А паколькі Бог - гэта Праўда, то Святое Пісанне - гэта Слова Праўды.

Святое Пісанне нясе праўду аб збаўленні чалавека Богам. Яно расказвае пра збавенную волю Божую і збавенныя падзеі, пачынаючы ад паклікання Абрагама, праайца выбранага народу ізраільскага, праз гісторыю гэтага народу, пачынаючы ад выхаду з няволі егіпецкай, ажно да Езуса Хрыста, Яго смерці і змёртвыхпаўстання і далей - да гісторыі першых супольнасцяў Хрыстовых вызнаўцаў, сабраных словам апосталаў. Яно тлумачыць лёс чалавечы - ад стваральных планаў Божых і граху, які прыйшоў на свет, ажно да візіі «новага неба і новай зямлі», дзе прабывае справядлівасць. Яно паказвае чалавечую гісторыю як гісторыю збаўлення. Робіцца гэта ў рознай форме, бо розныя самі кнігі, якія складаюць Святое Пісанне. Гістарычныя кнігі Старога Запавету расказваюць пра гісторыю Ізраіля, але не дзеля самой гэтай гісторыі, а каб паказаць, як кіруе ёю Бог, благаслаўляючы чалавека, альбо караючы яго за нядобрыя ўчынкі і праводзячы праз цярпенне дзеля вяртання да самога сябе. Майсеевы кнігі, так званае Права, уяўляюць сабою асноўныя маральныя і культавыя наказы як Права Божае. Прарочыя кнігі - гэта збор пазначаных імем Бога павучэнняў, заклікаў да веры і слоў надзеі ў хвіліны няшчасцяў і сумненняў… Евангеллі расказваюць пра жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса, але евангелісты не хацелі пісаць Яго «біяграфію». Яны абвяшчаюць, што Ён ёсць Панам і Збавіцелям…

Хто пытае аб праўдзе Святога Пісання, ці, дакладней, нейкай з яго кніг, той павінен задаць сабе пытанне: што хацеў сказаць яе аўтар. Уводзіны альбо каментарыі да паасобных біблійных кніг могуць дапамагчы знайсці адказ на так пастаўленае пытанне. Аднак разам з тым трэба проста чытаць Святое Пісанне, верачы, што гэта скіраванае да кожнага з нас жывое Божае Слова.

Вера вяртае чалавека да Бога. Чалавек аддае Яму сябе, абсалютна перакананы, што знаходзіць у Ім бясконцую Праўду і надзейную Любоў. Чалавек верыць у Бога і ў Яго Аб'яўленне, паколькі Ён - Праўда і Любоў, а не дзеля таго, каб Бог і Яго збаўчае дзеянне сталіся чымсьці рэальным і зразумелым. І ўсё ж, нягледзячы на гэта, вера патрабуе разумных адносін.

Тут можна спаслацца на веру, якая існуе ў адносінах паміж людзьмі. Вельмі шмат навінаў мы чуем ад людзей, якім верым. Часцей за ўсё нічога з пачутага не правяраем, бо, практычна, гэтага й нельга праверыць. Мы верым іншаму чалавеку, распачынаючы з ім нейкую важную справу, тым больш, заводзячы з кімсьці сяброўства, альбо рашаючыся на сумеснае жыццё ў шлюбе. Тады сапраўды чалавек давярае сябе іншаму, аддае свой лёс у яго рукі. Ці разумнае такое рашэнне? Калі чалавек давяраецца камусьці годнаму веры, то так. Калі ж давяраецца камусьці не годнаму веры, то гэта неразумна і наіўна.

Бог - абсалютная Праўда і надзейная Любоў. Але Ён аб'яўляецца чалавеку праз пасрэдніцтва людзей. «Бог, які шматразова і рознымі спосабамі прамаўляў здаўна… праз прарокаў, у апошнія гэтыя дні прамовіў да нас праз Сына» (Гбр 1, 1-2). Перакананне, што калі чалавек верыць, то паступае сэнсоўна, сыходзіць не з сапраўднасці Бога (яна не можа быць спраўджана), але з сапраўднасці пасланнікаў Божых, праз якіх Яго Аб'яўленне даходзіць да іншых людзей.

Адны з іх - гэта аўтары біблійных кніг і тыя, пра якіх яны гавораць - Майсей, прарокі, мудрацы Старога Запавету і перш за ўсё - Сам Езус Хрыстус і Яго вучні; другія - гэта нашы папярэднікі ў веры (альбо Касцёл), якія перадавалі веру наступным пакаленням ажно да нашага часу. Яшчэ іншыя - гэта тыя, якіх мы самі ведаем: сённяшні Касцёл. Сярод іх і тыя, якія сваім сведчаннем фарміруюць нашу веру…

Божае Аб'яўленне, аб якім пішацца ў Святым Пісанні, даступнае таксама і ў Касцёле. Касцёл абвяшчае Аб'яўленне, тлумачыць яго і аберагае ад памылковага разумення.

Божае Аб'яўленне не было дадзена кожнаму чалавеку асобна, але чалавечай супольнасці: спачатку ізраільскаму народу, Люду Божаму Старога Запавету, а пасля - вызнаўцам Хрыста, Люду Божаму Новага Запавету. Сведкамі і тымі, хто пераказваў Аб'яўленне ў Старым Запавеце, былі патрыярхі, прарокі, мудрацы, а ў Новым - Сам Сын Божы, Езус Хрыстус, сведкамі і вешчунамі Якога сталі Яго вучні, а пасля і ўсе, хто, дзякуючы іх сведчанню, паверыў у Хрыста.

Як у народзе ізраільскім, так і пазней у Касцёле, Аб'яўленню і Слову Божаму перш навучалі вусна. Толькі з цягам часу было гэта апісана. У супольнасці ізраільскага народу такім чынам з'явілася Біблія, Святое Пісанне Старога Запавету, а ў супольнасці Касцёла - Евангелле, Дзеі святых Апосталаў, Лісты Апосталаў… - Святое Пісанне Новага Запавету. Таму Касцёл мае натуральнае права на навучанне і тлумачэнне Святога Пісання, гэтак як і кожны аўтар мае права растлумачваць тое, што ён сам напісаў.

Аднак тое, што абвяшчалі прарокі, а пазней - апосталы, не сыходзіла ад іх саміх: яны абвяшчалі Божае Аб'яўленне. Прарокі абвяшчалі тое, што ім наказваў Бог, апосталы - тое, што бачылі і чулі ад Езуса Хрыста. Было тое, як верым, апісана пад натхненнем Духа Святога. Таму гэта не толькі слова чалавечае, але перш за ўсё - Божае, пісьмова захаванае Божае Аб'яўленне. З гэтае прычыны, навучаючы і тлумачачы Святое Пісанне, Касцёл імкнецца цалкам яму падпарадкоўвацца, ім кіравацца, не адступаючы ні на йоту ад яго сэнсу, разумеючы, што гэта дэпазіт, даручаны яму Богам. Дух Святы, дзякуючы Якому Слова Божае праўдзіва абвяшчалася, а пазней было запісана, сёння чувае над яго праўдзівым навучаннем і тлумачэннем праз Касцёл.

Касцёл утвараюць усе вызнаўцы Езуса Хрыста. Усе яны, наколькі хапае іх веры, словам і жыццём сведчаць аб Ім. Рашаючая роля ў гэтым выпадае біскупам, якія як пастыры ў Касцёле і наступнікі апосталаў - адзіныя аўтарытэтныя настаўнікі веры. Сярод іх асаблівае месца займае біскуп Рыму, Папа, як наступнік св. Пятра. На св. Пятры, як на скале, Хрыстус збудаваў свой Касцёл (Мц 16, 18) і св. Пятру наказваў умацоўваць у веры сваіх братоў (Лк 22, 32).

Бог

Бог - Стварыцель усіх рэчаў: «бачных і нябачных», Пан - адзіны Пан - усяго, асабліва чалавека. Яго Збавіцель.

Немагчыма сказаць, хто такі Бог. Калі мы намагаемся пра Яго гаварыць, то гаворым, хутчэй, кім Ён не ёсць, чым Хто і Які Ён ёсць. Мы прызнаем, што Ён - Дух, а гэта перш за ўсё азначае, што Ён - Істота нематэрыяльная і бесцялесная. Ён іншы, чым усё, што нас акружае. Мы прызнаем, што Ён - Мудрасць, але гэта перадусім азначае, што Ён мудры не ў тым сэнсе, у якім гаворыцца пра мудрага чалавека. Мы прызнаем, што Ён - вольны, бо робіць усё паводле свае волі і згодна са сваёю Мудрасцю і Любоўю. Але Ён вольны не ў тым сэнсе, у якім вольны чалавек, абмежаваны ў сваіх магчымасцях дзейнічаць як звонку, так і знутры… Але ж мы гаворым: Бог - гэта Мудрасць, Бог - Вольны, Бог - гэта Любоў… Прызнаем за Богам усё тое, што ў нас саміх лічым несумненна вартасным. Але Бог бясконца, неспасцігальна, невыказна Мудры, Вольны і Любячы!

Ён - Стварыцель: ад Яго паходзіць і дзякуючы Яму існуе ўсё, што ёсць. Ён - Адзіны, які ёсць. Усё іншае існуе, дзякуючы Яму. Таму Ён Бог і Пан не толькі адных хрысціян альбо людзей веруючых, але Бог і Пан усіх людзей, усяго свету, усяго, што толькі існуе…

Ён - Збавіцель. Ізраільскі народ, як сведчыць Святое Пісанне, пазнаваў Яго ў сваёй гісторыі як Таго, Хто ратаваў ад вынішчэння і выводзіў з самага вялікага няшчасця, караў за бязвер'е і несправядлівасць, але даводзіў да навяртання, любіў і прабачаў. Ён - Збавіцель усіх людзей у Езусе Хрысце: у Ім Ён аб'яўляе, што Ён - Любоў, у Яго змёртвыхпаўстанні вызваляе ўсіх ад смерці.

Бог, які аб'яўляецца чалавеку, абуджае ў ім трывогу. Майсей пазначае ізраільцянам межы каля падножжа гары Сінай, на якой павінен аб'явіцца Бог, каб яны іх не пераступалі, «бо калі хто дакранецца гары, будзе пакараны смерцю». Уражаныя знакамі, якія суправаджаюць аб'яўленне Бога, яны просяць правадыра: «Гавары ты з намі, а мы будзем слухаць цябе! Але Бог няхай не прамаўляе да нас, каб мы не памёрлі» (Выйс 19, 12; 20,19). Бог - не толькі з іншага свету, але цалкам іншы, і н ш ы, чым ўсё, з чым чалавек сутыкаецца і што зведвае. Ён - трансцэндэнтны, г.зн. перавышае ўсё, Ён - над усім, што толькі існуе. Бог не належыць да гэтага свету, да гэтага сусвету, які з'яўляецца справаю Яго волі.

Менавіта тое, што Бог цалкам Іншы, чым усё, і што Ён над усім, што Ён трансцэндэнтны, у Бібліі выражае габрэйскае слова «qadosz» - святы.

Аднак імя «Святы» значыць больш. Бог, які аб'яўляецца, Іншы, Ён - па-над усё, што толькі існуе, але разам з тым Ён не далёкі ані ад свету, які стварыў, ані ад свайго выбранага народу. Хвала Яго перапаўняе ўсю зямлю, Ён - «Святы Ізраіля», які звяртаецца да Яго як да свайго Бога. У Ім шукае гэты народ дапамогі, ратунку, апекі, а галоўнае - прабачэння, і заўсёды іх знаходзіць.

Святы і нават тройчы Святы (пар. Іс 6, 3) не з'яўляецца адным з Божых азначэнняў, наадварот, гэта імя Божае. Чалавек, увесь Люд Божы павінен «асвячаць» імя Божае. «Святым будзь імя Тваё» - першая просьба, якая ўзносіцца ў малітве «Ойча наш». Асвячаць Яго імя, лічыць Яго святым - гэта значыць, верыць у Яго, адзінага праўдзівага Бога і Пана; г.зн., аддаваць належную Яму пашану, якая выражае веру і паслухмянасць Яго запаведзям, паколькі сапраўдныя паклоннікі аддаюць пашану Айцу ў Духу і ў праўдзе (Ян 4, 23).

Верачы ў Бога - Святога - і захоўваючы Яго запаведзі, чалавек сам асвячаецца, г.зн. набліжаецца да Бога і з Ім яднаецца. «Гавары да ўсяе супольнасці сыноў Ізраіля, - звяртаецца Бог да Майсея, - і скажы ім: «Будзьце Святымі, бо Я святы, Пан, Бог ваш» (Капл. 19, 2).

Бог прысутнічае ўсюды, дзе толькі мы вымавілі «тут» і ў кожным іншым месцы. Як і ўсе азначэнні Бога, так і гэтае, хутчэй, гаворыць, якім Бог не з'яўляецца і якім не трэба Яго нам сабе ўяўляць, чым які Ён ёсць. Значыць, не трэба ўяўляць сабе Бога як істоту, якая пражывае ў небе (а неба як прастору для пражывання!) альбо замкнутую ў межах святыняў. «Ён, гаспадар неба й зямлі, не ў рукатворных храмах жыве» (Дз 17, 24). У процівагу нам, людзям, якія заўсёды павінны прабываць у дадзеным месцы, у процівагу ўсім іншым, вядомым нам, матэрыяльным рэчам, заўсёды акрэсленым прастораю, Бог неабмежаваны а ні прастораю, а ні месцам. Ён прысутнічае ўсюды, на кожным месцы. Мы так верым, але гэта пераўзыходзіць межы нашага ўяўлення.

Усюдыісны - прысутны на кожным месцы, - але не як рэч, не мёртва і не пасіўна. Ён - усюды Бог: Стварыцель, Пан, Збавіцель, Айцец… Даўца існасці і жыцця, Ён усё дарэшты пранікае і ведае, усюды аб'яўляецца чалавеку як Любоў, якая прызывае і ставіць патрабаванні…

Бог - усюдыісны, але Яго прысутнасць мае розныя адценні ў адносінах да розных Яго стварэнняў. Для чалавека ўсюдыіснасць Бога азначае, што Ён заўсёды знаходзіцца блізка, гэтак як бацька блізка каля сваіх дзяцей. Так святы Павел абвяшчаў афінянам: мы шукаем Бога як бы навобмацак, «хоць Ён і недалёка ад кожнага з нас: бо ў Ім жывем і рухаемся, і існуем» (Дз 17, 27-28). Ён блізка, на кожным кроку, прыходзіць на першы покліч, як клапатлівы, любячы бацька. Ад Яго немагчыма ўцячы альбо схавацца.

Ён не толькі блізка, як бы поруч з намі, Ён - у нас саміх. Езус сказаў: «Хто любіць Мяне, той спаўняе слова Маё; і Айцец Мой палюбіць яго; і Мы прыйдзем да яго і зробім сялібу ў яго» (Ян 14, 23).

Беручы па-людску, Бог ведае ўсё, што было, ёсць, будзе і магло б быць. Але такі падыход не мае вялікага сэнсу ў адносінах да Божага пазнання, паколькі Бог існуе ў вечнасці, а не ў паслядоўнасці часу, якая патрабуе ад нас разрозніваць мінулае і будучае. Аднак існуе больш прынцыповая розніца паміж пазнаннем чалавечым і пазнаннем Божым. Бо чалавек здабывае веды, паступова пазнаючы навакольны свет і самога сябе. Пан Бог нічога не павінен пазнаваць і ні аб чым не павінен даведвацца. Ён адвечна ўсё ведае. Як жа магло б быць іначай, калі Ён - Бог, адзіная істота, ад Якой залежыць усё і Якая не залежыць, і не можа залежаць ад нічога. Трэба было б сказаць, што Пан Бог не глядзіць на свет, каб штосьці даведацца, гэта свет такі, якім яго Пан Бог пазнае. Значыць, трэба было б пазнанне Бога параўноўваць не з пазнаннем вучонага, а з пазнаннем творцы, які ведае свой твор раней, чым ён з'явіцца. Аднак зноў жа: творца чэрпае з гатовага «матэрыялу» (хоць бы было ім слова) і таму павінен у сваёй творчасці дастасоўвацца да яго абмежаванняў. Таксама творца часта не здольны цалкам зрэалізаваць сваіх задумаў. Гэтыя цяжкасці мы павінны адкінуць, калі думаем пра Бога - Стварыцеля, Які стварае з нічога.

139-ы Псальм (варта прачытаць яго) выражае перакананне ў Божым усёведанні і захапленне яго таямніцаю:

«Пане, Ты мяне выпрабаваў і Ты мяне ведаеш… Ты ведаеш, калі я сядаю й калі я ўстаю; Ды здалёк разумееш думкі мае. Ці я хаджу, ці ляжу, - Ты пры мне, Усе дарогі мае Табе ведамы. Бо няма йшчэ слова на маім языку, А Ты, Пане, усё добра ведаеш»

(Пс 1-39, 1-4).

Такім чынам, ці ахоплівае Божае пазнанне таксама чалавека ў яго свядомай і вольнай дзейнасці? Ці ведае чалавечыя думкі, словы і ўчынкі раней, чым яны здзейсняцца? Мы павінны верыць у гэта. Бог ведае ўсё: і тое, што дзеецца па якойсьці неабходнасьці, і тое, што з'яўляецца вынікам вольнага выбару чалавека.

Вера ў Божую ўсемагутнасць мае, як указвае Святое Пісанне, некалькі крыніцаў. Першая - гэта вера ў стварэнне. Усё, што чалавека акружае, на што ён глядзіць і што яго ўражвае, - усё гэта тварэнне Божае. У добра вядомым тэксце пра стварэнне свету, які знаходзіцца ў першым раздзеле Кнігі Быцця, па чарзе называюцца неба і зямля, сонца, месяц і зоркі, суша і моры, рыбы, птушкі і звяры, урэшце - чалавек, каб выказаць захапленне абсалютнаю ўсемагутнасцю Бога, які ўсё стварае адным сваім словам.

Вера ў Божую ўсемагутнасць сыходзіць таксама з вопыту гісторыі. Для Ізраіля - гэта вопыт яго ўласнай гісторыі. Гаворка тут ідзе пра «вялікую справу Бога», які ратуе выбраны Ім народ. Ізраільцяне ніколі не пераставалі захапляцца выратаваннем сваіх продкаў ад няволі егіпецкай, дзякуючы цудоўнаму пераходу праз Чырвонае Мора. Датычыць гэта таксама гісторыі асобных людзей. Так Бог прызывае слабых і простых людзей да вялікіх спраў. Абуджае жыццё там, дзе, па-чалавечы беручы, не павінна б яно ўзнікнуць. «Бо ў Бога ніводнае слова не будзе немагчымым», як звяставаў анёл Найсвяцейшай Марыі Панне (Лк 1, 37).

Ёсць і трэцяя крыніца веры ў Божую ўсемагутнасць: Бог змяняе чалавека, паварочваючы яго да Сябе і адпускаючы яму грахі. Так навучаюць прарокі, заклікаючы да навяртання: «Хоць бы вашыя грахі былі як шкарлат, як снег выбялеюць, хоць бы чырвоныя былі, як пурпур, стануць як воўна» (Іс 1, 18).

Унутраная перамена чалавека, не раз адчутая ў кантакце з іншымі, але найперш вядомая з уласнага вопыту, перамена, звязаная з перакананнем, што чалавек заслугоўвае адпушчэння віны, пераконвае ў Божай усемагутнасці. Бог асвятляе цемру граху, нясе радасць і жыццё там, дзе панаваў смутак і смерць. «Хто можа дараваць грахі, апрача аднаго Бога?» (Мк 2, 7).

Дык што ж такое Божая ўсемагутнасць? Гэта стваральная сіла, якая фарміруе чалавечую гісторыю, каб была яна гісторыяй людскога збаўлення; гэта прабачэнне правінаў, якое адраджае чалавека.

Бог - верны. Ён верны ўсяму, што стварыў. Бо Ён не толькі ўсё стварыў, але й пра ўсё, што стварыў, клапоціцца, усім апякуецца і вядзе да паўнаты развіцця. Ён нічога не знішчае. Святое Пісанне абвяшчае, што і канец свету не будзе знішчэннем, а толькі аднаўленнем… Бог верны чалавеку. Ён аб'явіў яму спачатку сваю Айцоўскую любоў, учыніў сваім дзіцем і спадчыннікам жыцця вечнага. Нягледзячы на тое, што чалавек не адказаў Яму ўзаемнаю любоўю, а праз непаслухмянасць стаў блудным сынам, Бог не адступіў ад свае да яго любові. Ён выбраў Абрагама, які Яму даверыўся і паслухаў Божае волі, і ўчыніў Яго айцом народу, з якім заключыў дамову. Абяцаючы сваю нястомную апеку, Бог дамагаўся ад гэтага народу веры, якую меў Абрагам, і паслухмянасці сваім запаведзям. Нягледзячы на шматлікія выпадкі нявернасці з боку гэтага народу, не пазбавіў яго Свае Божае апекі. Караючы за нявернасць, абуджаў у ім наноў жаль за грахі і веру, пакуль з гэтага народу не прыйшоў на свет Езус Хрыстус.

Езус - адвечны Сын Божы, пасланы Айцом, каб сваім жыццём, смерцю і змёртвыхпаўстаннем аб'явіў і ў пэўным сэнсе даказаў усім людзям канчатковую і настойлівую Божую любоў. Бог - Айцец, які любіць усіх, без выключэння, нават сваіх блудных сыноў. Бог любіць верна: як Айцец аддае свайго адзінароднага Сына, каб кожны, хто ў Яго ўверуе, меў жыццё вечнае; як Сын, аддае сваё жыццё за ўсіх, а ніхто ж не мае любові большай, чым той, хто аддае сваё жыццё за іншых. Бог - верны самому сабе: сваёй любові, з якое стварыў свет і чалавека, якую аб'явіў чалавеку, учыняючы яго сваім дзіцем, якую праявіў, аддаючы свайго Сына, Езуса. Ён верны, бо шукае загубленага чалавека. Кожны, хто да Яго звернецца і паверыць Яму, знойдзе прабачэнне і жыццё.

Бог справядлівы. Ён карае за зло, зробленае чалавекам, і ўзнагароджвае за добрыя ўчынкі. Ён - суддзя справядлівы. Калі чалавек бачыць страшэнны недахоп справядлівасці ў адносінах паміж людзьмі, беспакаранасць зла і крыўду невінаватых, то вера ў канчатковую Божую справядлівасць, перад якою нічога не можа схавацца, становіцца апораю пераканання ў сэнсе чалавечага жыцця.

Аднак такое разуменне Божай справядлівасці недастатковае і грозіць тым, што мы часам на Бога пераносім прагу справядлівасці, якой патрабуем ад людзей, альбо нават робім з Бога выканаўцу прысудаў, якія выносім адны другім па ўласным перанананні. Тым часам, Бог Стварыцель, Пан і Збавіцель, справядлівы толькі Яму ўласцівым, адзіным і абсалютным чынам.

Бог - Стварыцель і Пан усяго, што толькі існуе, таксама, зразумела, і чалавека. Ён нічога нікому не павінен. Ён у сваёй любові да ўсяго, што стварае, - абсалютны Даўца. Паводле Езусавай прыпавесці, прызывае і ўзнагароджвае «апошніх» так як і «першых», рэалізуючы такім чынам і сваю справядлівасць і сваю дабрыню (пар. Мц 20, 1-6).

Бог з любові стварыў чалавека і заклікаў яго да збаўлення, гэта значыць, да шчаслівага паяднання з сабою назаўсёды. У гэтым крыецца мера Божае справядлівасці. Ён, у пэўнай ступені, ставіць патрабаванні перад самім сабою. Паколькі хоча даць чалавеку жыццё і давесці яго да збаўлення, застаецца гэтаму заўсёды верны, нават тады, калі чалавек, грэшачы, адкідвае Яго пакліканні і дары. Бог не хоча смерці грэшніка, Ён хоча толькі, каб той навярнуўся і жыў (пар. Эз 18, 23). Спяшае з дапамогаю ўсім людзям, каб Яго шукалі і знайшлі. Пан Бог шматразова заключае з людзьмі дамову, навучае іх праз прарокаў, урэшце спасылае свайго Сына і праз Яго - Духа Святога. Гэту Божую вернасць уласнай волі збаўлення чалавека і разам з тым дадзенаму чалавеку абяцанню збаўлення, гэту Божую вернасць чалавеку Святое Пісанне называе Божаю справядлівасцю. Тою справядлівасцю, якая аб'яўляецца ў Езусе Хрысце і ўчыняе справядлівымі ўсіх, хто ў Яго верыць (пар. Рым 3, 21-26). Божая справядлівасць надзвычай блізкая да Яго міласэрнасці.

Бог - міласэрны. Гэта значыць, што Бог ёсць Любоў, якая ахоплівае ўсіх і ўсё, што Ён стварыў. Яго любоў асабліва праяўляецца да слабых, нешчаслівых, убогіх, і перш за ўсё - да грэшнікаў. Перакананне ў Божай Міласэрнасці і вера ў яе, якія так часта настойліва падкрэсліваюцца ў Святым Пісанні, маюць за аснову ў Старым Запавеце вопыт ізраільскага народу, які адчуваў Божую апеку і Божае прабачэнне, нягледзячы на ўласную слабасць і на ўчыненую віну. У Новым Запавеце Езус Хрыстус перш за ўсё аб'яўляе міласэрнасць Айца, які ёсць у небе. Ён як айцец блуднага сына, які з любоўю чакае ягонага вяртання. Само прыйсце Езуса - Сына Божага, Яго адносіны з грэшнікамі і смерць на крыжы дзеля збаўлення ўсіх людзей - сведчанне любові Бога, які аддаў «Сына Свайго Адзінароднага, каб кожны, хто верць у Яго, не згінуў, але меў жыццё вечнае» (Ян 3,16). Асабліва важны той факт, што не грэшнік першы звяртаецца да Бога. Ініцыятыва навяртання і збаўлення грэшніка належыць Богу, які шукае і кліча загубленага, як добры пастух шукае згубленае авечкі.

Божая міласэрнасць мае патрэбу ва ўзаемнай міласэрнасці людзей адзін да аднаго і ў іхняй міласэрнасці выяўляецца. Чалавек, які ўсведамляе Божую апеку над сабою, павінен аказваць міласэрнасць да ўсіх, хто ў гэтым мае патрэбу: слабых, убогіх, хворых, пераследаваных… Як Збавіцель, Езус адносіць да сябе самога ўсё тое добрае, што чалавек учыніць для сваіх «найменшых», гэта значыць, для тых сваіх братоў, хто найбольш таго патрабуе (пар. Мц 25, 31-46). Яшчэ больш важна тое, што атрыманне ад Бога адпушчэння грахоў залежыць ад аднае ўмовы: адпушчэння віны тым, хто правініўся перад намі. Такім чынам, Божая міласэрнасць пашыраецца сярод людзей, патрабуючы ад іх саміх міласэрнасці, якая б была і рэалізацыяй і знакам Божае міласэрнасці. Таму на пытанне, чаму, нягледзячы на ўсемагутнасць Божае міласэрнасці, гэтулькі існуе ўсялякіх бедаў і няшчасцяў сярод людзей, адказваць трэба пытаннем: у якой ступені мы, людзі, праяўляем міласэрнасць адзін да аднаго? Святое Пісанне звяртае нашу думку таксама і на жыццё будучае. Бо тады менавіта выявіцца, наколькі абсалютнаю і надзейнаю была Божая міласэрнасць і Божая апека над усімі «ўбогімі» (пар., напр., Пс 37 і Мц 5, 3-12).

Святое Пісанне Старога Запавету часам называе Бога айцом абранага Ім народу ізраільскага. Гэта азначае, што Бог так любіць свой народ і апякуецца ім на кожным кроку, як бацька любіць сына. Таксама, як айцец, - карае яго за правіны, але і прабачае, калі ягоны люд зноў звяртаецца да Яго.

Для Езуса імя Айца - найбольш адпаведнае Імя Божае. Бог - Айцец і не толькі адзінага народу, але ўсіх людзей. Яго айцоўская любоў перш за ўсё выяўляецца ў прабачэнні правінаў тым блудным сынам, якія да Яго вяртаюцца. І гэта Ён сам адкрывае ім шлях вяртання, выбаўляючы іх з няволі шатана, граху і смерці праз свайго Адзінароднага Сына, Езуса Хрыста.

Езус вучыць звяртацца да Бога як да айца: «Ойча наш, каторы ёсць у небе…» І сам гаворыць да Яго «Абба, Ойча» і называе Яго сваім Айцом. Аднак Евангеллі сведчаць, што Езус ніколі не звяртаецца да Бога такім чынам разам з вучнямі. Бог з'яўляецца Яго Айцом выключным і адзіным чынам. Езус - Яго Адзінародны і Умілаваны Сын. «Ніхто не знае Сына, апрача Айца; і Айца не знае ніхто, апрача Сына, і каму Сын хоча адкрыць» (Мц 11, 27). Езус як Сын - адно з Айцом: «Я і Айцец - адно» (Ян 10, 30). Але гэта значыць, што Ён Сын Божы спрадвеку, Сын, які ў пэўны момант нашай гісторыі прыняў чалавечую натуру з Панны Марыі.

Гэта значыць таксама, што Бог з'яўляецца айцом не толькі адзіна ў адносінах да людзей. У таямніцы свайго боства Ён - Айцец Сына Божага, з якім Ён адно, але які з'яўляецца іншаю Асобаю. Айцец нараджае Яго, даючы Яму поўнасцю сваё боства, так, што Сын ёсць «ззяннем хвалы і ўзорам постаці Яго» (Гбр 1, 3).

Езус, аб'яўляючы Бога як свайго Айца, разам з тым аб'яўляе, кім на самой справе ёсць Бог у таямніцы свайго жыцця. Аб'яўляючы, што Бог - Айцец усіх людзей, Хрыстус указвае, што сваім адвечным айцоўствам у адносінах да Адзінароднага Сына, Ён атуляе ўсіх тых, каго Сын, дзякуючы Уцелаўленню, учыніў сваімі братамі.

Сын Божы Езус Хрыстус абвяшчаў, што Бог - Айцец усіх людзей, якіх хоча бачыць сваімі дзецьмі. Аднак надзвычайным і непаўторным чынам Бог - Ягоны Айцец. Святы Павел называе Сына Божага, Езуса, «першародным паміж многімі братамі» (Рым 8, 29); святы Ян называе Яго Адзінародным (пар. Ян 3, 16); сінаптычныя Евангеллі - умілаваным Сынам, якога па волі Божай усе павінны слухаць (пар. Мц 3, 17; 17, 5). Езус называе Бога сваім Айцом і звяртаецца да Яго як да Айца, аднак ніколі не робіць гэтага разам з вучнямі, хоць і ім наказвае маліцца «Ойча наш…» Езус, хоць і пасланы Айцом і ва ўсім паслушны Яму, адчувае сябе не толькі роўным Айцу, але й адчувае, што Яны - адно: «Я і Айцец - адно» (Ян 10, 30). Паводзіны Езуса, Яго навучанне і цуды, якія Ён чыніў, наказвалі апосталам і ўсяму Яго акружэнню пытаць, Хто Ён такі. Але толькі змёртвыхпаўстанне Хрыста і сустрэча з Уваскрослым абудзілі ў іх веру ў Езуса як у спрадвечнага Божага Сына, які стаўся чалавекам. Такім чынам Езус Хрыстус аб'яўляе нам Бога як Айца, аб'яўляючы, што Сам Ён - Сын Божы, Сын спрадвечны, ва ўсім роўны Айцу, які разам з Айцом у Духу Святым ёсць адным Богам.

Сімвал веры Нікейскага Сабору (325 г.), які па сённяшні дзень чытаецца ў літургіі, абвяшчае, што Сын Божы - гэта «Бог з Бога, святло са святла, Бог праўдзівы з Бога праўдзівага, народжаны, а не створаны, адзінасутны Айцу» і што «праз Яго ўсё сталася…» Гэта значыць, што Сын Божы не належыць да створанага Богам свету, але што сам Ён разам з Айцом у Духу Святым - адзіны Бог і Стварыцель.

Ён - спрадвечны Сын Божы, Боская Асоба, адрозная ад Бога-Айца, якая ад Яго паходзіць. Бог-Айцец адвечна нараджае свайго Сына, даючы Яму самога сябе, сваю натуру альбо сваю сутнасць. Таму Сын Божы мае адну і тую ж натуру, сутнасць, што і Бог-Айцец. Менавіта гэта азначаюць словы Сабору, у якіх гаворыцца, што Сын адзінасутны Айцу. Ён з Айцом і Духам Святым ёсць адным адзіным Богам у Трох Асобах.

Гэты бясконцы, няствораны, спрадвечны Сын Божы, спрадвечна роджаны Богам-Айцом, стаўся, у вызначаны Богам момант нашай гісторыі, чалавекам. Ён ні ў якім разе не перастаў быць з Богам-Айцом і з Духам Святым адзіным Богам, не перастаў быць адвечна роджаным Айцом Сынам Божым. Але прыняў чалавечую натуру: «Чалавечымі рукамі працаваў, чалавечым розумам, чалавечаю воляю дзейнічаў, чалавечым сэрцам любіў, народжаны з Марыі Панны, стаў сапраўды адным з нас…» (КДК 22).

Паводле Кнігі Быцця, калі Бог стварыў неба і зямлю, цемра была над паверхняю бязмежжа вады, а «Дух Божы ўзносіўся над вадою» (1, 2). Цемра тут - сімвал бязладдзя, бясформеннасці, тленнасці, у той час, як Дух Божы азначае ўзыходзячую моц Божую: святло, лад, існасць. Аднак кнігі Старога Запавету гавораць пра Дух Святы перш за ўсё тады, калі ўказваюць на дзейнасць выбраных і пакліканых Богам людзей для выканання нейкага запланаванага Ім задання: для ацалення выбранага народу Давідам, якога апанаваў Дух Божы (1 Сам 16, 13), для абвяшчэння добрай навіны прарокам Ісаем, якога намасціў Дух Пана (Іс 61, 1). А на будучым Месіі спачыў Дух Божы (Іс 11, 2; 42, 1). Прарокі Старога Запавету таксама прарочаць выліванне Духа Святога на ўвесь народ. У дзень Спаслання Духа Святога святы Пётр спасылаецца на прарока Іаіля, абвяшчаючы, што вось спаўняецца ягонае прадказанне: «І будзе ў апошнія дні, - кажа Бог: вылью Духа Майго на кожнае цела; і будуць прарочыць сыны вашыя і дочкі…» (Дз 2, 14-17).

Езус - аб'яўлены Месія і Слуга Яхвэ, пачаўся з Духа Святога (Мц 1, 20; Лк 1, 35). Ён быў намашчаны Духам Святым, які спачыў на Ім у хвіліну прыняцця з рук Яна хросту ў Іардане (Мц 3, 16). На крыжы «Духам Святым прынёс Сябе беззаганнага Богу» (Гбр 9, 14). Хрыстус абяцаў сваім вучням, што ў выніку свае смерці і змёртвыхпаўстання спашле ім Духа Суцяшальніка, які застанецца з імі назаўсёды (Ян 14, 16), Духа Праўды, які навучыць іх усялякай праўдзе і прыгадае ім усё, што Ён ім сказаў (Ян 14, 26).

Жыццё ўсяго Касцёла і кожнага хрысціяніна, заснаванае на веры, надзеі і любові, развіваецца сілаю Духа Святога. Такая вера Касцёла. Яна абвяшчаецца ва ўсіх пісаннях Новага Запавету.

Дух Святы - гэта Божая Асоба, гэта любоў Айца і Сына, якая сыходзіць ад Іх абодвух у еднасці Святой Тройцы. Але знаходзіць Яго трэба ў сабе самім. Верыць у Духа Святога - гэта значыць, верыць не толькі ў тое, што Бог ёсць у Трох Асобах: Айцец, Сын і Дух Святы, але і ў тое, што чалавек створаны Божаю любоўю, што ён заўсёды атулены ёю і што яна ў ім - крыніца любові да Бога і да бліжняга.

Святая Тройца - гэта вызначэнне Бога з увагі на тое, што Бог у Трох Асобах: Айцец, Сын і Дух Святы.

Бог - адзін адзіны. Ён аб'явіўся ізраільскаму народу, патрабуючы веры ў сябе, адзінага Бога і Пана, і належнай да сябе пашаны. Першая запаведзь дэкалогу гучыць так: «Не май чужых Багоў, апроч Мяне» і проціпастаўляецца мнагабоству рэлігіі язычнікаў, сярод якіх жылі ізраільцяне. Слугою і пасланнікам гэтага адзінага Бога мянуецца Езус Хрыстус, які жадае веры ў Яго і любові з усяго сэрца і з усяе сілы. Хрысціяне, насуперак паганскаму культу шматлікіх бостваў у Грэцыі і Рыме, абвяшчалі, што адзін ёсць Бог, Стварыцель і Пан неба і зямлі.

Аднак разам з тым Езус Хрыстус называе сам сябе Сынам Божым, а Бога - сваім Айцом. Езус, як абвяшчае Евангелле, Адзінародны, умілаваны Сын Божы, які «дзеля нас, людзей, і дзеля нашага збаўлення сышоў з неба і праз Духа Святога прыняў цела з Марыі Панны і стаўся чалавекам…» («Вызнанне веры»). Езус, Сын Божы, дамагаўся веры ў Бога-Айца, які Яго паслаў, і ў Сябе, як пасланага Айцом Сына Божага.

Перад сваім унебаўшэсцем Езус абяцае вучням - апосталам, што спашле ім Духа Святога. Гэта Дух Суцяшальнік, які застанецца з імі назаўсёды; гэта Дух Праўды, які навучыць іх усялякай праўдзе і прыгадае ім усё, што Езус сказаў ім; гэта Дух, які ад Айца паходзіць, якога пашле Айцец у імя Езуса і разам з тым сам Езус, Сын Божы, пашле Яго ад Айца (пар. Ян 14, 15-15, 27). Усведамляючы сыходжанне на іх Духа Святога, Яго прысутнасць, Яго дзеянне ў тых, хто верыць, і ўдзяленне Духам Святым дароў, апосталы з самага пачатку вызнаюць, што адзін адзіны Бог - гэта Айцец, Сын Божы і Дух Святы. Хросту - знаку веры, яны ўдзяляюць ў імя Айца і Сына, і Духа Святога. Святы Павел вітае вернікаў у Карынце такімі словамі: «Ласка Пана нашага Езуса Хрыста, міласць Бога і дар еднасці ў Духу Святым няхай будуць з усімі вамі» (2 Кар 13, 13).

Сама назва «Святая Тройца» з'явілася і была прынятая ва ўсім хрысціянстве ў канцы ІІ стагоддзя.

Вера ў Святую Тройцу азначае, што адзін адзіны па сваёй прыродзе Бог з'яўляецца трыма Асобамі: Айцом, Сынам і Духам Святым. Гэтыя Асобы, з'яўляючыся адным адзіным Богам, розняцца паміж сабою толькі ўзаемным паходжаннем: Сын Божы паходзіць ад Айца, Дух Святы паходзіць ад Айца і Сына. Айцец нараджае Сына, Айцец і Сын дыхаюць Духам Святым. Так гаворыць пра таямніцу Бога Святое Пісанне, такою моваю паслугуецца вера Касцёла.

Бог аб'яўляе, што Ён - Айцец, Сын і Дух Святы. Бог Айцец, спасылаючы Духа Святога, чыніць людзей у сваім Адзіным Сыне, дзякуючы Яго ўцелаўленню і смерці на крыжы, сваімі прыёмнымі дзецьмі. Таямніца Святой Тройцы выражае не толькі веру ў Бога, але таксама - веру ў жыццё чалавека ў Богу.

Бог - Стварыцель і Пан усяго існага. Так абвяшчае святое Пісанне, такая ёсць хрысціянская вера (…).

Ствараць - значыць выклікаць да існавання штосьці, чаго ні ў якім выпадку не было. Паводле распаўсюджанага выразу: рабіць штосьці з нічога. Таму стварэнне істотна адрозніваецца ад тварэння альбо вырабу якойсьці рэчы з ужо існуючага матэрыялу. Адрозніваецца яно, зразумела, і ад паходжання жывых істотаў. Бацькі даюць жыццё дзіцяці, нараджаюць яго, але не ствараюць.

Першая біблійная кніга, Кніга Быцця, падае два апісанні стварэння свету. Старэйшае з іх, больш выразнае і канкрэтнае, адною фразаю гаворыць пра стварэнне зямлі і неба, засяроджваючы пасля ўвагу на стварэнні чалавека - мужчыны і жанчыны (Быц 2, 4-25). Другое апісанне - гэта добра вядомы аповед пра стварэнне свету і чалавека на працягу шасці дзён (Быц 1,1-2,3). Гэтыя шэсць дзён стварэння ўяўляюць сабою літаратурныя рамкі апісання, як бы строфы, у якіх пералічваюцца ўсе існуючыя рэчы, паводле тагачасных ведаў пра свет. Таму першыя тры страфы гавораць пра «нерухомыя» элементы свету: пра святло, ваду, пра нябеснае скляпенне і зямлю з усёю тою расліннасцю, якая яе пакрывае. У наступных трох строфах пералічваюцца ўсе тыя рэчы, што рухаюцца па нябесным скляпенні, - сонца, месяц і зоркі; у вадзе і паветры пад нябесным скляпеннем - рыбы і птушкі; урэшце, на зямлі - звяры і чалавек. Такім чынам, Кніга Быцця пераконвае: усё, што чалавека акружае, у тым ліку і яго самога, стварыў Бог.

Бог - Стварыцель абсалютна адрозны ад створанага Ім свету. Ён - Усемагутны і дзейнічае зусім іначай, чым чалавек. Ён стварае адным словам, адным актам сваёй волі. І ўсё, што стварае - добрае: добры - увесь бачны свет прыроды, добры - чалавек, створаны па вобразе Божым. Бог - Стварыцель з'яўляецца Мудрасцю, бо ствараючы свет, надае яму гармонію і лад, у якім усе элементы звязаны паміж сабою і адзін аднаму служаць. Падзел апавядання пра стварэнне Богам усяго існага на шэсць дзён мае пры гэтым дыдактычную мэту. Здзейсніўшы сваю справу, на сёмы дзень Бог адпачываў «і паблагаславіў дзень сёмы і асвяціў яго» (Быц 2, 3). Гэта своеасаблівая навука, што наказ святкаваць кожны сёмы дзень паходзіць ад Бога.

Такім чынам, біблійнае апавяданне пра стварэнне абвяшчае, што ўсё існае было створана асабіста Усемагутным Богам. Такім чынам, Ён - Пан свету і чалавека, Яго неабходна ўшаноўваць, асабліва ў святы, сёмы дзень тыдня.

Святое Пісанне гаворыць пра анёлаў. Часам датычыць гэта асобы, у якой аб'яўляецца сам Бог. Так было, калі Абрагам прыняў трох таямнічых вандроўнікаў, ці калі Якуб змагаўся з анёлам (пар. Быц 18; 35, 25-30). Аднак, як правіла, анёламі называюцца незямныя разумныя істоты, створаныя Богам. Іх існуе бясконцае мноства. Святое Пісанне называе іх па-рознаму: серафімы, херувімы, сілы… Гэта збаўленыя істоты, якія знаходзяцца ў небе, у прысутнасці Бога.

Святое Пісанне, якое з'яўляецца кнігаю пра збаўленне чалавека, гаворыць пра анёлаў як пра ўдзельнікаў чалавечай гісторыі збаўлення. Бог менавіта і паслугуецца імі як сваімі пасланнікамі. Назва «анёл», якая паходзіць з грэцкай мовы, азначае «пасланнік». Бог пасылае анёлаў, каб яны абвяшчалі чалавеку Яго волю, аберагалі чалавека ці дапамагалі яму.

Трох анёлаў, якія называюцца архаанёламі, Святое Пісанне называе па імёнах. Арханёл Габрыэль абвяшчае Захарыю зачацце сына, Яна Хрысціцеля, а Найсвяцейшай Марыі Панне - зачацце Езуса (пар. Лк 1). Архаанёл Рафал, паводле старазапаветнай кнігі Тобія, суправаджае ў далёкім і небяспечным падарожжы яго сына. Арханёл Міхал змагаецца са злымі анёламі, з шатанам, абараняючы Народ Божы (пар. Дан 10; Ап 12). Анёлы служаць Езусу (пар. Мц 4, 11), анёл умацоўвае Езуса ў часе Яго цярпення ў Садзе Аліўным (пар. Лк 22, 43).

Святое Пісанне гаворыць пра анёлаў як пра істотаў цалкам адрозных ад Бога, створаных Ім так, як створаны свет і чалавек, хоць у той жа час анёлы непараўнальна больш магутныя за чалавека.

Наследуючы гэта, Касцёл вучыць, што Бог стварыў тры віды быцця: істотаў чыста духовых, г.зн., менавіта анёлаў, матэрыяльны свет і, урэшце, чалавека, які з'яўляецца адначасова істотаю духоваю і цялеснаю.

Як істоты разумныя і вольныя, анёлы былі створаны па-за станам вечнага шчасця, па-за небам. Яны павінны былі дасягнуць іх, гэтаксама як і чалавек, дзякуючы сваёй веры і любові да Бога. Тыя, што паверылі Богу і ўзлюбілі Яго, апынуліся ў небе. Гаворачы сёння пра анёлаў, мы маем на ўвазе менавіта іх. Тыя ж, што не паверылі, загубілі сябе, апынуліся ў пекле. Іх мы называем «злымі анёламі», а часцей - шатанамі ці д'ябламі.

У хрысціянскай літургіі (прынамсі, у каталіцкай і праваслаўнай) мы молімся разам з анёламі і да анёлаў, гэтак як да святых, просячы іх дапамогі і заступніцтва перад Богам. Асабліва мы молімся да анёлаў апекуноў, верачы, што не толькі ўсё чалавецтва на сваім шляху да Бога, не толькі Касцёл, але кожны чалавек карыстаецца дапамогаю анёлаў і мае свайго анёла апекуна. Езус, перасцерагаючы ад спакушэння «малых», якія ў Яго вераць, гаворыць, што «анёлы іх на небе заўсёды бачаць аблічча Айца Майго нябеснага» (Мц 18, 10).

Шатан, якога называюць таксама д'яблам, злым духам, злым ці паўшым анёлам, па сваёй прыродзе, як і анёл, - незямная духоўная істота. Гэтаксама, як усе анёлы, быў створаны Богам як добрая істота. Праз веру і любоў да Бога ён павінен быў заслужыць на ўдзел у надзвычайным шчасці Бога, г.зн., апынуцца ў небе. Аднак, адмаўляючы Богу ў веры і любові, асудзіў сябе на загубу і праз гэта стаўся кімсьці злым. Не па самой сваёй прыродзе, але па сваёй волі, па сваіх дзеяннях. Стаў шатанам ці, у перакладзе з грэцкай мовы, - праціўнікам. Гэтак, як анёлы служаць чалавеку на шляху да збаўлення, так шатан, схіляючы чалавека да злога, становіцца праціўнікам яго збаўлення.

Святое Пісанне неаднаразова гаворыць пра згубную дзейнасць шатана. Шатану ў абліччы вужа-спакушальніка Кніга Быцця прыпісвае намаўленне першых людзей да граху (пар. Быц 3), а праз гэта ўсё чалавецтва трапіла ў яго няволю. Езус Хрыстус, Сын Божы, прыйшоў на свет, каб усталяваць Валадарства Божае і знішчыць панаванне шатана. Таксама і Евангеллі гавораць, што Езус тройчы перамагае спакусу шатана (пар. Мц 4, 1-11), у сваёй навуцы Ён перасцерагае ад шатана (пар. Мц 12, 43-45), аздараўляе шмат людзей апанаваных злым духам. Хрыстус пярэчыць супраць абвінавачванняў вучоных у Пісанні, што сам карыстаецца ўплывам злых сілаў: «І калі злы дух злога духа выганяе, то ён раздзяліўся сам у сабе: як можа ўстаяць царства яго?.. А калі Я Духам Божым выганяю нячыстых, то, значыць, прыйшло да вас Валадарства Божае» (Мц 12, 26-28). Мука і смерць Езуса - гэта час «панавання цемры», г.зн. шатана (Лк 22, 53), але разам з тым - хвіліна «суду над гэтым светам», у якую «князь гэтага свету», г.зн. шатан, «выгнаны будзе вон» (Ян 12, 31). Сваёю смерцю і змёртвыхпаўстаннем Езус Хрыстус вызваліў чалавецтва з няволі шатана, граху, на які д'ябал спакусіў чалавека, і смерці, якая з'яўляецца вынікам граху, і якая «ўвайшла ў свет праз зайздрасць д'ябла» (пар. Мудр 2, 24).

Гэта не азначае, што шатан, пераможаны Езусам-Збавіцелем, ужо не дзейнічае ў гэтым свеце. Апакаліпсіс св. Яна падае вобраз гісторыі Касцёла і свету як барацьбу з шатанам, уяўленым цмокам і вужом (Ап 12), хоць, дзякуючы Хрысту, барацьба гэта канчаткова пераможная. Гэтак сама і ў жыцці кожнага чалавека. Св. Павел заклікае вернікаў у Эфэзе, каб былі «моцныя ў Пану»: «апранецеся ва ўсю зброю Божую, каб здолелі ўстаяць супраць хітрыкаў д'ябальскіх». А Божая зброя - гэта праўда, справядлівасць, гатоўнасць абвяшчаць добрую навіну аб міры і, перш за ўсё, - вера. Дзякуючы ёй, «зможаце затушыць усе распаленыя стрэлы крывадушніка» (Эф 6, 10-16).

Вера ў Провід Божы спалучаецца з вераю у сэнс чалавечага жыцця і чалавечай гісторыі.

Верыць у Божы Провід - значыць прызнаваць, што Бог не толькі стварыў свет і чалавека, але таксама ахінае ўсё сваёю любоўю і клопатам, што ўсё вядзе да вызначанай Ім самім мэты - да вызвалення ад усялякага зла і да вечнага шчасця. Вера ў Провід азначае таксама перакананне, што нават тыя падзеі і цярпенне, сэнсу якіх чалавек не можа сабе вытлумачыць, не толькі не перашкаджаюць споўніцца Божаму плану збаўлення, але спрыяюць яго рэалізацыі. Нават чалавечыя правіны, дзякуючы Божай Айцоўскай любові, становяцца аказіяй для праяўлення дабра. Вера ў Божы Провід, якая кіруе светам і вядзе да Валадарства Божага, дзе Бог «абатрэ ўсялякую слязу з вачэй іхніх, і смерці ўжо не будзе, і не будзе ўжо ані плачу, ані жалобы, ані труду…» (пар. Ап 21, 4), загадвае жывіць заўсёды і ў любых абставінах непарушны давер да Бога.

Евангелле абвяшчае, што Бог упрыгожвае палявыя лілеі і корміць птушак, а найперш апякуецца чалавекам. «Калі ж траву палявую, якая сёння ёсць, а заўтра будзе ўкінута ў печ, Бог гэтак адзявае, дык ці не больш таго вас, малаверныя?» (Мц 6, 30). Гэта Божая апека становіцца асабліва відавочная, калі браць пад увагу цалкам чалавечае жыццё і ўсю гісторыю чалавецтва. Сведчыць пра гэта гісторыя патрыярхаў, асабліва лёс Юзафа, якога браты прадалі ў Егіпет, сведчыць уся гісторыя збаўлення, прадстаўленая ў Святым Пісанні Старога і Новага Запаветаў. Калі чалавек зграшыў, Бог прадказвае Збавіцеля. Паступова рыхтуе чалавецтва да Яго прыходу.

Прызывае Абрагама, чыя вера становіцца асноваю абрання народу, што паходзіў з яго нашчадкаў. Бог вызваляе гэты народ з егіпецкай няволі, вядзе ў зямлю абяцаную і, нягледзячы на шматлікія здрады, захоўвае яго ў веры. З гэтага народу на свет прыходзіць Збавіцель. І зноў тое, што здавалася бядою і парушэннем Божых планаў, - смерць Езуса на крыжы - становіцца іх здзяйсненнем. «Ці ж не так і трэба было цярпець Хрысту і ўвайсці ў славу сваю?» (Лк 24, 26).

Святое Пісанне ўказвае таксама, што Провід Божы не дзейнічае шляхам цудоўных інтэрвенцый, але праз дзеянне ўсіх створаных Богам існасцяў, таксама праз вольнае дзеянне чалавека. Таму вера дазваляе бачыць Божы Провід там, дзе гаворыцца адно толькі пра «збег акалічнасцяў», пра «выпадак» альбо аб рашэннях людзей.

Насуперак выказванню пра немінучасць таго, што чалавеку суджана, прызначэнне не з'яўляецца сляпым лёсам, які спаўняўся б, незалежна ад таго, што чалавек робіць. Аб прызначэнні мы чытаем у Лістах св. Паўла. Апостал у Лісце да Рымлянаў гаворыць, што Бог «каго Ён наперад пазнаў, тым наперад і прызначыў быць падобнымі да вобразу Сына Свайго… а каго паклікаў, тых і апраўдаў…» (Рым 8, 29-30). У Лісце да Эфэсцаў св.Павел таксама гаворыць аб тым, што Бог выбраў нас у Хрысце перад стварэннем свету, каб мы былі святымі і беззаганнымі перад Яго абліччам. З любові прызначыў нас для сябе як выбраных Езусам Хрыстом сыноў, згодна волі Сваёй… (пар. Эф 1, 4-11).

У сваёй апостальскай працы св. Павел пастаянна сустракаецца з тым, што ў той час, калі шмат хто не верыў словам Евангелля, іншыя горача прымалі яго. Чаму так адбывалася, што кіравала тымі, хто прымаў Слова? Св. Павел, сам навернуты Хрыстом, бачыць у гэтым Божае дзеянне: вераць тыя, хто быў абраны Богам. Так св. Лука, прыяцель Паўла, гаворыць аб навернутых у Антыохіі Пісідскай: «ды ўверавалі ўсе, прызначаныя да жыцця вечнага» (Дз 13, 48). У Карынце св. Павел меў візію, у часе якой Пан сказаў яму: «Прамаўляй і не маўчы… бо багата ў Мяне народу ў месце гэтым» (пар. Дз 18, 9-10).

Такім чынам, прызначэнне азначае тут адвечнае абранне Богам тых, хто з вераю прымае Хрыстова Евангелле, каб у выніку стаць падобнымі да Хрыста, Сына Божага, і асягнуць жыццё вечнае.

Адвечны выбар Божы залежыць толькі ад волі і любові самога Бога. Аднак ён ні ў чым не выключае і не абмяжоўвае свабоды і рашэнняў тых, што вераць. Наадварот, воля і любоў Стварыцеля чыняць так, што чалавек з усёю свабодаю і любоўю прымае Яго Слова. А перакананасць у абранні Божым дае ўпэўненасць і падтрымку для веры. Верачы, мы абапіраемся не на сябе, а на Бога, які нас ад вякоў пазнаў, прызначыў і паклікаў.

Разам з перакананнем ва ўласным абранніцтве, мы ўпэўнены таксама, што Бог прагне, каб усе людзі былі збаўленыя і дайшлі да пазнання праўды (пар. 1 Тым 2, 4) і таксама сярод тых, што імя Хрыстовага ведаць не могуць, мае Ён шмат свайго народу.

Калі чалавек становіцца тварам у твар з крыўдаю альбо няшчасцем, з яго вуснаў часта вырываецца пытанне: як добры і ўсемагутны Бог мог гэта дазволіць? Гэта пытанне аб крыніцы і сэнсе зла, бо цярпенне мы ўсведамляем як зло альбо вынік зла.

Адказ атэістаў, што Бога няма, - спакуслівы, аднак ён нічога не вырашае. Іншым, таксама на першы погляд лягчэйшым, з'яўляецца сцвярджэнне, што зло вынікае з самой сутнасці створанага свету, а значыць, што ў нейкім сэнсе сам Бог - стварыцель і дабра, і зла. Святое Пісанне дае адказ больш няпросты, але ў выніку больш праўдзівы, які больш задавальняе. Бог стварыў добры свет. Зло з'явілася ў гэтым свеце ў выніку злоўжывання разумнымі стварэннямі свабоды, дадзенай ім Богам. Зло - гэта адхіленне вольнымі істотамі парадку стварэння, «не», сказанае Богу і яго любові. Як мы чытаем у Кнізе Мудрасці, спакушаныя шатанам, першыя бацькі пажадалі быць мераю зла і дабра, захацелі заняць месца Бога ў свеце. Яны адкінулі парадак, нададзены Богам іх жыццю. Цярпенне, нянавісць і смерць - гэта вынікі таго адхілення, тае адвернутасці ад Бога. Кніга Мудрасці так гаворыць: «Смерці Бог не ўчыніў… бо справядлівасць не падлягае смерці… Смерць прыйшла ў свет праз зайздрасць д'ябла і зведваюць яе тыя, што да яго належаць» (1, 13. 15; 2, 23).

Чаму Бог дазволіў чалавеку зграшыць? Тут мы сустракаем таямніцу чалавечай свабоды. Абдараваўшы чалавека вольнаю воляю, Бог стаў перад ім як бы «бяссільны». Каб змушаў яго да вернасці Сабе, то пазбавіў бы гэтага найвялікшага дару. Бог не хацеў падпарадкавання бяздумных механізмаў, Ён хацеў паслухмянасці любячых дзяцей, паслухмянасці, якая з'яўляецца актам вольнай волі, немагчымым без гэтае свабоды.

Аднак Бог не пакінуў чалавека ў граху, пад панаваннем зла. Ён выбавіў чалавека з граху, знішчыў сілу зла, не адбіраючы свабоды, але аддаючы Свайго Адзінароднага Сына вынікам людскога граху: нянавісці, цярпенню, смерці. Гэта праз пасхальную таямніцу, таямніцу любові ажно да канца, перамог Бог грэх і ўсялякае зло, якое з яго выходзіць. Прабываючы ў еднасці з укрыжаваным і ўваскрослым Хрыстом, чалавек вызваляецца ад граху, а ў выніку вызваляецца таксама ад цярпення, калі напрыканцы часаў «абатрэ Бог з вачэй людскіх усялякую слязу; і смерці ўжо не будзе» (пар. Ап 21, 4).

Чалавек

Бог стварыў чалавека па сваім вобразе, падобнага да сябе, каб панаваў над рыбамі, птаствам, звярамі і зямлёю… «І стварыў Бог чалавека па сваім вобразе, - паўтарае Кніга Быцця, - па вобразе Божым яго стварыў; стварыў мужчыну і жанчыну. Пасля гэтага Бог благаславіў іх, кажучы ім: «Пладзіцеся і размнажайцеся, каб залюднілі зямлю і зрабілі яе сабе падуладнаю…» (пар. 1, 26-28).

Біблійнае апісанне стварэння чалавека гучыць інакш, чым апісанне стварэння неба і зямлі разам з тым, што на іх знаходзіцца. Сапраўды, усё стварае Бог адным сваім словам, а гэта значыць, што ўсё існуе па волі Стварыцеля. Але толькі чалавек падобны да Бога, ёсць і павінен быць Яго вобразам.

Кніга Быцця яднае падабенства чалавека да Бога з панаваннем над усім іншым, што Бог стварыў. З'яўляючыся вобразам Бога, чалавек павінен «рабіць зямлю сабе падуладнаю». Гэта, даверанае яму Богам заданне, указвае, што чалавек іншы за ўвесь навакольны свет і за астатнія жывыя істоты. Узяты з зямлі, ён, як і яны, істота цялесная, але разам з тым - істота свядомая і вольная. Ён можа пазнаць Бога, сваю залежнасць ад Яго і дадзенае Богам заданне. Чалавек можа гэтае заданне дабравольна выканаць і можа спрацівіцца Богу. З'яўляючыся целам, чалавек адначасова з'яўляецца духам з бяскрайнімі гарызонтамі. Ён імкнецца да абсалютнай Праўды і Дабра.

Свет - гэта адпаведнае асяроддзе чалавека, месца яго ўсебаковай дзейнасці. Робячы свет падпарадкаваным сабе, чалавек павінен шукаць і знаходзіць у свеце думку і праўду Божую, а, значыць, у нейкай ступені працягваць стваральнае дзеянне Божае. Так зразуметая дзейнасць чалавека не павінна несці свету знішчэнне, але павінна служыць удасканаленню і развіццю свету, створанага для чалавека. Яна павінна таксама служыць і развіццю самога чалавека, які, дзякуючы працы, знаходзіць і фармуе ў сабе падабенства да Стварыцеля.

Чалавек - гэта вобраз Бога як мужчына і жанчына, роўныя паміж сабою ў чалавечай годнасці і вартасці і ва ўзаемным саюзе. Як мужчына і жанчына, пачуў чалавек: пладзіцеся, насяляйце зямлю і рабіце яе сабе падуладнаю.

Вобразам Божым з'яўляецца Хрыстус. Ён - новы і ў абсалютнай паўнаце ажыццёўлены вобраз Айца: з'яўляючыся чалавекам, Ён - Адзінародны Сын Божы. Грэшны чалавек, які сцёр у сабе вобраз Бога, удастойваецца ў Ім як бы паўторнага стварэння, паўторна атрымлівае Божае падабенства.

«Глядзіце, якую любоў даў нам Айцец: былі мы названыя дзецьмі Божымі і сапраўды імі з'яўляемся… Умілаваныя! Мы цяпер дзеці Божыя, але яшчэ не выявілася, чым мы будзем. Ведаем толькі, што, калі аб'явіцца, то будзем да Яго падобныя, бо ўгледзім Яго такім, якім Ён ёсць» (пар. 1 Ян 3, 1-2).

Гэта вытрымкі з Першага Ліста св. Яна Апостала. Але вера, што мы - дзеці Божыя, вынікае проста з Евангелля. Абвяшчаючы, што Бог - наш Айцец і што мы павінны звяртацца да Яго: «Ойча наш…», Езус абвяшчае, што мы - дзеці Божыя.

Мы з'яўляемся дзецьмі Божымі, дзякуючы Езусу Хрысту. Ён адкупіў усіх людзей, г.зн., што ўсім даў магчымасць вызваліцца ад зла і граху, які знішчае сяброўства з Богам і паяднанне з Ім праз веру, надзею і любоў.

Мы - дзеці Божыя ў Езусе Хрысце. Евангелле сведчыць, што Езус - і толькі Езус - з'яўляецца ўлюбёным, адзіным Сынам Божым. Ён - адзінародны, спрадвечны Сын Божы, які дзеля нас стаўся чалавекам. Адпушчэння грахоў і паяднання з Богам Айцом мы атрымліваем праз веру ў Езуса Хрыста, а значыць, праз паяднанне з Ім, адзіным Сынам. Дзякуючы гэтаму паяднанню з адзіным Сынам Божым, мы самі становімся дзецьмі Божымі: праз веру, надзею і любоў удзельнічаем у тым саюзе з Богам Айцом, які - у Духу Святым - яднае з Ім Яго Сына. Сын Божы ёсць Словам, як бы пазнаннем Божым; верачы, мы ўваходзім у гэта бясконцае пазнанне паміж Айцом і Сынам: «Ніхто не ведае Сына, апроч Айца; і Айца не ведае ніхто, апроч Сына, і каму Сын хоча адкрыць» (Мц 11, 27). Мілуючы Бога Айца разам з паслухмяным Яму ажно да смерці Сынам, мы ўваходзім у таямніцу іх узаемнай любові, якою з'яўляецца Дух Святы. «Калі любіце Мяне, споўніце Мае запаведзі. І я ўпрашу Айца, і Ён дасць вам другога Суцяшальніка, каб быў з вамі давеку» (Ян 14, 15-16).

Толькі Езус - адвечны Сын Божы: Асоба Боская. Ніхто іншы з людзей, хоць бы і наймацней паяднаны з Богам, не становіцца Асобаю Боскаю. Каб падкрэсліць гэту істотную розніцу, гаворыцца, што мы з'яўляемся як бы абранымі дзецьмі Божымі. Аднак гэта не значыць, што імя дзяцей Божых, якое надае нам Аб'яўленне, у чым-небудзь разыходзіцца з праўдаю: «Называемся мы дзецьмі Божымі і сапраўды імі з'яўляемся».

Грэх - гэта пратэст разумнага стварэння супраць Бога і, такім чынам, свядомае і свабоднае парушэнне Яго волі, якую аб'яўляе Ён у законах прыроды і ласкі ў сваіх запаведзях і ў голасе сумлення.

Грахом, у поўным сэнсе, з'яўляецца парушэнне Божай волі ў важнай справе з цалкавітым усведамленнем і свабодаю дзеяння. Такі грэх называецца смяротным, паколькі выклікае смерць Божага жыцця ў чалавеку. Ён - «таямніца беззаконня» (2 Фес 2, 7): створаная Богам разумная і вольная істота паварочваецца ў гэтай сваёй свабодзе і нават у імя яе, супраць свайго Стварыцеля, і абдараваная Яго любоўю - пагарджае ёю і адкідвае.

Тут трэба таксама звярнуць увагу на асноўнае імкненне кожнай істоты ў навакольным свеце да ўласцівай ёй дасканаласці. Значыць, такая воля Стварыцеля. Ствараючы чалавека і абдорваючы яго сваёю любоўю, Бог хоча таксама яго дасканаласці і шчасця, магчымага толькі ва ўзаемнай любові. Такім чынам, аб'яўленая чалавеку Божая воля не мае ў сабе нічога ад якойсьці навязанай, чужой яму волі і службы. Яна - указанне адзінага шляху, які вядзе да спаўнення і рэалізацыі чалавека ў любові да Бога і іншых людзей. Таму, супраціўляючыся волі і любові Божай, грэшачы, чалавек паварочваецца супраць сябе самога. Па меры таго, як супраціўленне гэтае працягваецца і становіцца радыкальным, наступае небяспека, што ў хвіліну смерці чалавек беспаваротна апынецца, насуперак сваёй самай глыбокай прыродзе і пакліканню, насуперак сваім сапраўдным памкненням, у стане свядомага і вольнага адхілення любові, які з'яўляецца станам вечнага асуджэння.

Любоў да Бога і любоў да іншага чалавека па сваёй сутнасці тая ж самая: гэта жыццё для іншых. Не можна любіць Бога, не служачы людзям, а сапраўднае служэнне чалавеку - шлях да любові Бога, а, можа, ужо нават яе ў сабе хавае. Таксама і грэх - ці то прамое адмаўленне служэння Богу, ці чалавеку - абарочваецца заўсёды адначасова супраць любові Бога і супраць любові бліжняга. А стан асуджэння, як вынік граху, быў бы станам адхілення чалавекам, насуперак найбольш глыбокім сваім памкненням, усялякай любові: станам радыкальнай і беспаваротнай сканцэнтраванасці на самім сабе.

Ад граху смяротнага трэба адрозніваць так званы грэх звычайны, які не з'яўляецца супраціўленнем волі Божай у тым, што істотна, альбо не з'яўляецца дзеяннем цалкам свядомым і вольным.

Шляхам выйсця з граху і яго пераадоленнем для кожнага чалавека ёсць вера ў Езуса Хрыста і навяртанне. Ён з усёю магчымаю выразнасцю аб'явіў любоў Бога да чалавека і адначасова аказаў Богу поўную сыноўнюю паслухмянасць і любоў.

Першародным грахом называецца грэх, у якім усе людзі, за выключэннем беззаганна пачатай Найсвяцейшай Панны Марыі, прыходзяць на свет.

Грэх - гэта непаслухмянасць чалавека ў адносінах да Бога, у пэўнай ступені адмаўленне Яму ў сыноўнім падпарадкаванні, ігнараванне альбо разрыў сыноўняй сувязі з Богам. Бясспрэчна, што так зразуметага граху не можа ўчыніць той, хто не ўсведамляе таго, што робіць. Таму, калі мы гаворым пра грэх, у якім знаходзіцца кожны чалавек з першай хвіліны свайго жыцця, з хвіліны свайго зачацця, то не маем на ўвазе грэх, учынены асабіста ім, ані страту па яго ўласнай віне Божага сыноўства. Мы маем на ўвазе недахоп сыноўняй сувязі з Богам, выкліканы самою прыналежнасцю кожнага, хто прыходзіць на свет, да абцяжаранай грахом чалавечай сям'і. Гэты грэх называецца першародным, паколькі ім пазначана гісторыя чалавецтва з самага свайго пачатку.

Кніга Быцця падае вядомы аповед пра непаслухмянасць Богу першых людзей, якія насуперак Яго наказу, паддаючыся спакусе вужа-шатана, спажылі плод з дрэва пазнання дабра і зла. Бог іх пакараў. Выгнаныя з раю, яны павінны былі пераносіць цярпенні і смерць. Узбудзілася ў іх пажадлівасць, і парушыліся іх узаемаадносіны (пар. Быц 3).

Аповед гэты пераконвае, што ўсялякае цярпенне і сама смерць, пажадлівасць, якая ў чалавеку змагаецца з «законамі розуму», з «законам Божым», зло, якое чыняць адзін аднаму людзі, мае свае самыя глыбокія карані ў граху, г.зн. у непаслухмянасці Богу, у адыходзе ад Яго. Кніга Быцця тым самым абвяшчае, што грэх закранае кожнага чалавека з самага пачатку ягонага жыцця і вызначае стан усяго чалавецтва, паколькі пажадлівасці, цярпенням і смерці, якія, паводле Кнігі Быцця, з'яўляюцца вынікам граху, падвергнуты ўсе людзі.

Кніга Быцця ўказвае на першых людзей, а значыць, на першых бацькоў як віноўнікаў гэтага граху. Праз сваю непаслухмянасць яны страцілі сыноўнюю сувязь з Богам. Усе людзі, іх нашчадкі, як бы наследуюць іх грэх, прыходзячы на свет без тае сыноўняй повязі з Богам, якая павінна была стаць іх лёсам.

Аднак аповед пра грэх першых людзей прадказвае таксама будучую перамогу над шатанам, а значыць, і вызваленне з граху, на які шатан спакусіў чалавека. Гэтае вызваленне будзе здзейснена «жанчынаю і яе патомствам» (пар. Быц 3, 15).

Такім чынам, перакананне ў першародным граху звязана з вераю ў добрую навіну аб адкупленні ўсяго чалавецтва Богам у Хрысце. Калі ўсе грэшныя, то ўсім патрэбна адкупленне і ўсе дасягаюць яго ў Хрысце, якога св. Апостал Павел параўноўвае з першым чалавекам. «Бо, як непаслухмянасцю аднаго чалавека многія зрабіліся грэшнымі, так і паслухмянасцю аднаго многія зробяцца праведнымі» (Рым 5, 19).

Грэх - заўсёды акт канкрэтнага чалавека, гэтак як і добры ўчынак - заслуга таго, хто яго здзейсніў. Толькі канкрэтны чалавек, свядомая і вольная істота, асоба, можа паводзіць сябе добра альбо дрэнна і несці віну. Аднак часам чалавек апраўдваецца, што паступіў нядобра, паколькі гэта ад яго патрабавалася, паколькі апынуўся ён у сітуацыі, у якой не меў іншага выйсця, паколькі жыве ў такіх, а не іншых сацыяльных умовах. Так, як бы гэтыя ўмовы выклікалі зло, і чалавек мог на іх скінуць адказнасць за свае ўчынкі. У сувязі з гэтым гаворыцца пра «сацыяльны грэх» і падтрымліваецца перакананне, што змена да лепшых сацыяльных умоваў зрабіла б лепшымі і ўчынкі людзей.

Папа Ян Павел ІІ у адгартацыі аб паяднанні і пакаянні вучыць, што выраз «сацыяльны грэх» мае розныя значэнні.

Кожны грэх - сацыяльны, паколькі заўсёды, хоць бы і быў самым схаваным і ўнутраным, негатыўна ўплывае на іншых людзей, на Касцёл і на ўсё чалавецтва. Так адбываецца таму, што кожны чалавек паяднаны неспасцігальнымі сувязямі салідарнасці з іншымі людзьмі ў сваім асяроддзі, у супольнасці Касцёла, ва ўсёй чалавечай сям'і. Калі ён паводзіць сябе добра, то ўплывае добра, нават незалежна ад свае волі, на іншых, і становіцца лепшай уся чалавечая супольнасць. Калі паводзіць сябе дрэнна - «цягне за сабою Касцёл і, у некаторым сэнсе, увесь свет».

І, урэшце, грахом сацыяльным называецца зло, якое пануе паміж рознымі чалавечымі супольнасцямі: у асяроддзі аднаго народу, паміж паасобнымі дзяржавамі, паміж блокамі дзяржаваў. Такое зло, кажучы коратка, не з'яўляецца грахом. Грахамі з'яўляюцца ўчынкі паасобных людзей, што зло гэтае складаюць: тых, хто даводзіць да такіх сітуацый, хто іх выкарыстоўвае, хто моўчкі іх падтрымлівае…

Такім чынам, «у аснове кожнай сітуацыі граху, - вучыць Папа, - заўсёды знаходзяцца асобы, якія грэх учыняюць». І змена такой сітуацыі да лепшага заўсёды патрабуе навяртання паасобных людзей.

У шырокім разуменні апраўданне - гэта спроба растлумачыць, абараніць сваю правату альбо законнасць. Прымаючы такое разуменне апраўдання, чалавек, які ўсведамляе свае грахі, не можа апраўдацца перад Богам: «Не правы прад Табою ніхто з жывых» (Пс 143, 2). Аднак Святое Пісанне пад апраўданнем найчасцей разумее дзеянне Божае, дзякуючы якому, чалавек з грэшніка і непрыяцеля Бога становіцца справядлівым, становіцца Яго дзіцем і прыяцелем. Прычым справядлівасць азначае тут не толькі адну пэўную дабрадзейнасць, а захаванне ўсяго закону Божага і святасць, якая ахоплівае ўсе чалавечыя паводзіны.

Такім чынам, апраўданне адбываецца тады, калі Бог адпускае чалавеку яго грахі і, дзякуючы ласцы, робіць яго сваім дзіцем, якое Яму верыць, давярае і любіць Яго і тым самым яднаецца з Ім і ўдзельнічае ў Яго жыцці. І адно, і другое, г.зн. і адпушчэнне грахоў, і дараванне чалавеку ўдзелу ў жыцці Божым, - справа ласкі, нічым незаслужанай Божай любові.

Калі чалавек нічым не можа заслужыць сабе апраўдання, то, аднак, пад уплывам Божай любові ён не застаецца пасіўным. Яго жывая вера - пачатак і аснова апраўдання. Жаль за грахі, абсалютны давер толькі Богу, урэшце, любоў да Бога, якая праяўляецца ў згодных з Яго воляю паводзінах, з'яўляюцца як плёнам любові, з якою Бог атуляе чалавека, так і праяўленнем яго асабістага, абсалютна вольнага адказу на любоў Бога.

Чалавек, здольны на свядомыя, свабодныя ўчынкі, атрымлівае апраўданне, прымаючы Божую ласку. Аднак Бог апраўдвае таксама тых, хто яшчэ не здольны на свядомую дзейнасць. Так адбываецца пры хрышчэнні дзяцей. Удзел чалавека выражаецца тут у веры Касцёла і, асабліва, у веры і дзеяннях бацькоў, якія стараюцца ахрысціць сваё дзіця.

Ласкаю, ці, дакладней, ласкавасцю, Святое Пісанне называе любоў і зычлівасць Бога ў адносінах да чалавека, якога Ён заклікае да жыцця вечнага, робячы сваім дзіцем, і збаўляе праз Езуса Хрыста, свайго Адзінароднага Сына.

Бог чыніць гэта з любові, якой чалавек нічым не заслужыў. Створаны Богам чалавек не можа ніякім чынам заслугоўваць бясконцай Айцоўскай любові і прыязнасці свайго Стварыцеля і Пана, якая рабіла б яго «ўдзельнікам Божай прыроды» (2 П 1, 4) і ўздымала да ўдзелу ў Яго - звышнатуральным для чалавека - жыцці і шчасці ва ўзаемнай любові.

Але не толькі самі адносіны Бога да чалавека называюцца ў Святым Пісанні ласкаю альбо ласкавасцю Бога, але таксама і ўсё тое, што Бог для чалавека ўчыняе, чым яго абдорвае. Ласка - гэта і пакліканне чалавека да жыцця вечнага, ласка - усынаўленне чалавека Богам, ласка - збаўленне праз Хрыста. Таксама і ўсё тое, што з гэтым звязана і ў чым гэта выяўляецца: Аб'яўленне, Касцёл, сакрамэнты…

Ласкаю найчасцей называецца рэчаіснасць, якую ў чалавеку ствараюць Божая любоў і ласкавасць. Ласка - гэта вера, з якою чалавек прымае Божае пакліканне, і давер, з якім Яму пасвячаецца. Ласка - гэта ўзаемная любоў чалавека да Бога, які яму аб'яўляецца, што праяўляецца ў паслухмянасці Яго волі. Чалавек, які такім чынам яднаецца з Богам, сваім Айцом, становячыся Яго дзіцем і прыяцелем, удзельнікам Яго жыцця і Яго прыроды, знаходзіцца ў стане асвячальнай ласкі.

Пры ўсім тым чалавек не быў бы здольны адказаць на Божую любоў, якая яму аб'яўляецца, адказаць менавіта праз веру, надзею і ўзаемную любоў, калі б не ахінала яго сама ласкавасць, з якою Бог аб'яўляецца чалавеку, калі б Бог яго не вёў. «Ніхто не можа прыйсці да Мяне, - чытаем мы ў Евангеллі словы Езуса, - калі яму не будзе дадзена Айцом Маім» (Ян 6,65). «Бо ласкаю вы збаўленыя праз веру; і гэта не ад вас - Божы дар» (Эф 2, 8). «Бо ўсе, Духам Божым ведзеныя, ёсць Сыны Божыя» (Рым 8, 14). Ласка Божая, дзякуючы якой чалавек здзяйсняе добрыя ўчынкі, называецца ласкаю ўчынкаваю.

Праз веру ў Езуса Хрыста, Сына Божага, чалавек яднаецца з Богам-Айцом, становячыся Яго дзіцем і прыяцелем, а ў яго сэрцы пасяляецца Дух Божы. Пражыванне Духа Святога ў душы чалавека - метафарычны выраз, што азначае тую самую еднасць з Богам, на якую ўказваюць выразы «сыноўства Божае», альбо «сяброўства з Богам». Недастаткова сказаць: чалавек - дзіця Божае. Любоў паміж ім і Богам не носіць толькі рысы адносінаў дзіцяці да Айца. Таму ўслед за Святым Пісаннем гаворыцца, што Бог - гэта прыяцель і абраннік узаемна адданага Яму чалавека. Спасылаючыся на гэтыя разнастайныя формы любові, хочацца сказаць, што любоў паміж Богам і чалавекам - неспасцігальна вышэйшая, чым любая з іх і што нельга яе канчаткова акрэсліць ніякім чалавечым словам.

«Пражыванне» азначае сямейную блізкасць, пазнанне сябе да канца, цесную сувязь, пайменны, асабовы саюз, не афіцыйны і не службовы.

Так вось блізка знаходзіцца чалавек з Богам, дзякуючы Езусу Хрысту: не толькі ён становіцца дамачадцам Бога, але і наадварот - Бог становіцца дамачадцам чалавека, як бы пасяляецца пад яго бедным дахам. Бог становіцца сілаю чалавека, які знаходзіць у Ім апору так, як апораю для слабейшых дамачадцаў з'яўляецца хтосьці больш моцны маральна. Чалавек у кожную хвіліну можа звяртацца да Бога, звяртацца па імені, і мае шанец пазнаваць Бога з кожным разам лепей і бліжэй…

Розныя біблійныя азначэнні сувязі чалавека з Богам дазваляюць выразіць яго адносіны да кожнай з Асобаў Божых: Айца, Сына і Духа Святога, хоць, зразумела, Бог адзін. Пра Езуса Хрыста, уцелаўлёнага Сына Божага, мы думаем як пра аднаго з нас, як пра нашага брата, які нас вядзе да Айца. Называючыся дзецьмі Божымі, мы думаем пра нашы адносіны да Бога - Айца. Пражыванне Бога ў чалавеку Святое Пісанне ахвотна паядноўвае з асобаю Духа Святога. Хоць Езус сказаў: «Хто любіць мяне, той спаўняе слова Маё; і Айцец Мой палюбіць яго; і Мы прыйдзем да яго і зробім сялібу ў яго» (Ян 14, 23), то і Евангелле ад Яна, і Лісты св. Паўла гавораць, што мы становімся «сялібаю» для Бога праз Духа (пар. Эф 2, 22), што «Бог паслаў у сэрцы вашыя Духа Сына Свайго, які кліча: Абба, Ойча!» (Гал 4, 6).

Мы верым, што Дух Святы - персанальная любоў Айца і Сына; што Айцец і Сын - адно, даючы Духа Свайго; што, такім чынам, праз гэтага Духа, праз сваю любоў Айцец і Сын уваходзяць пад наш дах і што мы, не інакш, як у тым жа Духу, становімся дамачадцамі і Сына, і Айца.

Святое Пісанне Старога Запавету гаворыць, хутчэй, пра святасць Бога, чым чалавека. Гэта Бог тройчы, г.зн., у самай высокай ступені, Святы. Гэта азначае, што Бог ёсць адзін адзіны, цалкам іншы, чым усё існае; Ён - па-над усім. Невымоўны, годны найвышэйшай хвалы.

Маральную дасканаласць чалавека Стары, а таксама і Новы Запавет, называе справядлівасцю, праведнасцю. Напрыклад, у Евангеллі ад св. Мацвея чытаем, што св. Юзаф «быў чалавекам праведным» (1, 19).

Азначэнне «святы» ў адносінах да людзей знаходзім у Лістах св. Паўла і св. Яна. Яны называюць святымі ўсіх хрысціянаў, як тых, што былі асвечаныя Богам. Бог іх выбраў (а, значыць, як бы аддзяліў ад іншых) у сваіх спрадвечных планах, а праз ласку веры і праз хрост былі яны абмытыя ад сваіх грахоў, каб стаць святымі і беззаганнымі перад Яго абліччам (пар. Эф 1). У сваіх паводзінах яны павінны выяўляць сваё абранне і адпавядаць свайму пакліканню і такім чынам не толькі быць, але і станавіцца святымі.

На падставе Лістоў св. Паўла, асабліва Ліста да Галятаў, а таксама да Эфесцаў і да Філіпянаў можна скласці цэлы каталог паводзінаў і дабрадзейнасцяў, уласцівых хрысціянскаму пакліканню (а гэта пакліканне скіравана да кожнага чалавека).

Усе яны зводзяцца да аднаго: да любові Бога і бліжняга. Любоў - гэта самае вялікае і асаблівае прыказанне Хрыстовае. Ён наказвае сваім вучням, каб любілі адзін аднаго, як Ён іх узлюбіў - ажно да аддання жыцця. Наказвае любіць непрыяцеляў і прабачаць адзін аднаму ўзаемна пад пагрозаю не атрымання Божага прабачэння. Пры тым, любоў да Бога і да бліжняга з'яўляецца чымсьці тоесным.

У гісторыі хрысціянства мы сустракаем пэўныя фальшывыя ўяўленні пра святасць. Часам яе атаясамліваюць з суровасцю жыцця і незвычайнаю аскезаю, яшчэ часцей - з доўгімі малітвамі, ці нават з атрыманнем Божых аб'яўленняў… Па сутнасці ж, святасць заснавана на любові: быць святым у хрысціянстве значыць больш за ўсё любіць Бога, а бліжняга - як самога сябе. Да такой любові пакліканы кожны чалавек. Кожны ў адпаведных яму ўмовах жыцця, адпаведным чынам можа гэтае пакліканне рэалізаваць. Ніхто на гэтым шляху не мае большых прывілеяў, чым іншыя. І толькі любоў вырашае, наколькі блізкі чалавек да Бога і ці варты ён вечнага збаўлення. Суровасць жыцця альбо пабожнасць павінны служыць толькі фармаванню любові і выказваць яе.

Такому разуменню любові вучыць Другі Ватыканскі Сабор у 5 раздзеле Канстытуцыі пра Касцёл, які называецца «Пра ўсеагульнае пакліканне да святасці ў Касцёле».

Вера - гэта прынцыповая пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога, Каторы аб'яўляе яму сваю любоў і волю яго збаўлення. Верачы, чалавек цалкам аддаецца Богу як свайму Стварыцелю, Айцу і Збавіцелю. Такім чынам, вера - гэта не толькі прызнанне праўдаю таго, чаму навучае Касцёл, ані нават самога Божага Аб'яўлення, якое выражана ў Святым Пісанні, хоць адно і другое да яе належаць, вера - гэта асабістае, што сыходзіць з глыбіні сэрца, прыняцце Божай любові, акт узаемнага аддання Таму, каторы звяртаецца да чалавека.

Вера - дар і ласка Божая. Усялякая ініцыятыва ў дыялогу, у які Бог уступае з чалавекам, аб'яўляючыся яму ў Езусе Хрысце, сыходзіць ад Бога. «Ніхто не можа прыйсці да Мяне, калі яму не будзе дадзена Айцом Маім» (Ян 6, 65).

Вера - заданне і даручэнне сябе Богу з увагі на Яго самога, таму што той, каторы нам аб'яўляецца, - сама Праўда і Дабро. Аднак, разам з тым, вера - гэта разумная пазіцыя, паколькі Божае Аб'яўленне - сапраўднае. Яго вешчунамі былі людзі, пасланыя Богам і годныя веры: патрыярхі, прарокі і мудрацы Старога Запавету і, перш за ўсё, - Езус Хрыстус, Сын Божы. Сапраўднымі сведкамі Яго жыцця, смерці і змёртвыхпаўстання былі апосталы і сапраўдны Касцёл, на іх збудаваны.

Вераю мы жывем у супольнасці вернікаў, г.зн. менавіта, у Касцёле. Веру мы прымаем ад тых, хто ўжо ўвераваў, і, перадусім, ад бацькоў. Кожны, хто верыць і жыве згодна з вераю, сведчыць пра яе і перадае яе іншым. Супольна мы перажываем і вызнаем веру ў малітве, у літургіі, у сумеснай дзейнасці, што сыходзіць з веры.

Бо вера павінна быць крыніцаю і асноваю навяртання чалавека, г.зн. новага погляду на ўласнае жыццё і на ўсё, што чалавека акружае, крыніцаю і асноваю фармавання ўласных паводзінаў, згодна з пазнанаю воляю Божаю. Адданне Богу павінна знайсці выражэнне ў службе і любові да бліжніх. «Гэтак і вера, калі не мае ўчынкаў, сама па сабе мёртвая» (Ян 2, 17). Затое для веры, калі жыць ёю сур'ёзна і паслядоўна ва ўсіх учынках, няма нічога немагчымага: «скажыце гары гэтай: перайдзі адсюль туды, дык яна пяройдзе» (пар. Мц 17, 20).

Надзея, гэтаксама як вера і любоў, - прынцыповая пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога. Яна - вынік веры. Бог аб'яўляецца як Стварыцель, Пан і, адначасова, як любячы Айцец і Збавіцель, аб'яўляецца, як Той, каторы ўсё ведае, усё можа і, разам з тым, з'яўляецца самою любоўю і збаўляе ад усялякага зла. Калі мы верым у гэтага Бога, то не можам не давяраць Яму.

Надзея - гэта чаканне ад Бога таго, што Бог сам абяцае чалавеку, чаканне спаўнення Яго абяцанняў.

Стары Запавет гаворыць, што чалавеку, які зграшыў, Бог даў абяцанне збаўлення, а таксама, што Бог абсалютна верны сваім абяцанням. Божыя абяцанні і надзея на іх ажыццяўленне захоўваліся ў абраным Богам ізраільскім народзе, які паходзіў ад Абрагама. Прарокі Старога Запавету стаялі на варце адпаведнага разумення Божых абяцанняў. Яны абвяшчалі, што іх нельга канчаткова адносіць да часовага дабрабыту ізраільскага народу, вызваленага ад сваіх ворагаў, але да вечнага збаўлення ўсіх людзей, вызваленых ад маральнага зла, цярпення і смерці. Выбаўленне ізраільцянаў з егіпецкай няволі, а пазней і вавілонскай, было ў той перспектыве знакам усеагульнага збаўлення і вернасці Богу, у любові і магутнасці Якога трэба быць упэўненым, калі нават, у чалавечым разуменні, няма ніякай надзеі.

Абяцанне ўсеагульнага і канчатковага збаўлення ад усялякага зла, ад граху і смерці выяўляецца праз Езуса Хрыста, каторы абвяшчае надыход Валадарства Божага, заклікае да навяртання, аздараўляе хворых, а, памёршы на крыжы, уваскрасае, запэўніваючы, што з Ім уваскрэснуць усе.

Такім чынам, хрысціянская надзея кіруецца да Езуса Хрыста, да Яго збаўчай дзейнасці на зямлі моцаю Духа Святога. Гэта чаканне Яго паўторнага прыйсця ў хвале, напрыканцы гісторыі, калі Ён перадасць валадаранне Богу і Айцу (пар. 1 Кар 15, 24). Надзея - гэта ўпэўненасць у змёртвыхпаўстанні і жыцці вечным. Яна - не спадзяванне чагосьці, яна - давер камусьці і чаканне кагосьці.

Надзея, гэтаксама як вера і любоў, - істотная рыса хрысціянскага жыцця і павінна кожны момант уплываць на яго. Бог Айцец, Сын Божы, Дух Святы, верачы якому, чалавек давярае, ужо цяпер рэалізуе дадзеныя абяцанні і вядзе ўсіх людзей да збаўлення. Будучы ў сваёй надзеі ўпэўненым у гэтым, чалавек здолее фармаваць сваё часовае жыццё ў перспектыве чакання Валадарства Божага.

Любоў - гэта адпаведная пазіцыя чалавека ў адносінах да Бога і да іншых людзей. Аднак, перадусім, - гэта адносіны Бога да чалавека, аб'яўленыя нам у Езусе Хрысце.

Езус знаходзіўся сярод «мытнікаў і грэшнікаў», сядаў з імі за адзін стол, абвяшчаў, што Бог іх любіць, як айцец блуднага сына, якога з нецярпеннем чакае і якому прабачае ўсё, як толькі той вяртаецца да яго.

Сваю смерць на крыжы Езус ўсведамляе як праяўленне любові Бога, каторы «аддаў Сына Свайго Адзінароднага, каб усякі, хто веруе ў Яго, не згінуў, але меў жыццё вечнае» (Ян 3, 16).

«Бог першы палюбіў нас», - абвяшчае святы Ян (пар. 1 Ян 4, 19). Бог нас палюбіў, калі мы былі яшчэ грэшнікамі, падкрэслівае св. Павел - той, які да таго, як увераваў і стаў апосталам, пераследаваў вызнаўцаў Езуса.

Калі Бог нас любіць, то мы павінны адказаць Яму ўзаемнасцю на Яго любоў. Любоў да Бога не зводзіцца да мілага пачуцця. Яна павінна выяўляцца ў любові да людзей. Бо як жа хтосьці мог бы шчыра казаць, што любіць Бога, каторага не бачыць, калі б не любіў людзей, якіх бачыць (пар. Ян 4, 20).

Любіць людзей - гэта таксама не значыць падтрымліваць мілыя пачуцці да іх альбо горача ў сваёй любові пераконваць. Любіць людзей - г.зн. служыць ім і прыходзіць з дапамогаю, не спадзеючыся мець з таго штосьці для сябе. Толькі такім чынам можна наследaваць Езуса.

«Вось запаведзь Мая: любіце адзін аднаго, як Я палюбіў вас, - гаворыць Ён. - Ніхто не мае любові большай за тую, калі хто аддасць душу сваю за другаў сваіх» (Ян 15, 12-13).

Наследаваць Езуса - гэта значыць любіць усіх людзей, таксама і непрыяцеляў, якім так трэба прабачаць іх віны, учыненыя ў адносінах да нас, як мы самі чакаем прабачэння Богам нашых грахоў. «І адпусці нам грахі нашы, як і мы адпускаем вінаватым нашым» (пар. Мц 6, 12).

Такім чынам, любоў - гэта супрацьлегласць самалюбству, жыццё не для сябе, а для іншых.

Любоў з'яўляецца абсалютнаю каштоўнасцю ў чалавечым жыцці, яна - жыццё чалавека. Бо ён здольны весці жыццё, годнае чалавека, толькі тады, калі перакананы, што хтосьці яго любіць і калі сам любіць іншых.

Любоў з'яўляецца сутнасцю хрысціянства. Езус Хрыстус прыйшоў, каб абвяшчаць, што Бог любіць чалавека і што людзі павінны любіць адзін аднаго, становячыся такім чынам дзецьмі адзінага Айца ў небе.

Любоў - гэта збаўленне. Грэх супрацьпастаўляе чалавека чалавеку. Людзі становяцца чужымі, ненавідзяць адны другіх, чалавек падымае руку на чалавека. Езус, абвяшчаючы любоў Бога і наказваючы ўзаемную любоў, збірае раскіданых дзяцей Адама, вызваляючы іх ад нянавісці і граху. Гэта шлях да збаўлення і вечнае збаўленне; жыццё ў супольнай любові з Богам і паміж сабою.

Любоўю ёсць Бог: Айцец, Сын і Дух Святы, каторыя з'яўляюцца адным у любові. «Той, хто жыве ў любові, прабывае ў Богу, і Бог у ім» (пар. 1 Ян 4, 16).

Годнасць чалавека вызначае яго выключную пазіцыю ва ўсім навакольным свеце. Толькі чалавек - істота свядомая і вольная і, дзякуючы гэтаму, ён пануе над матэрыяльным светам, над іншымі жывымі істотамі, пазнае і арганізоўвае ўсё дзеля свайго дабра. Толькі чалавек, карыстаючыся вопытам мінулых пакаленняў, усведамляе сваю гісторыю, вызначае сваю будучыню і творыць культуру, пераўтвараючы свет. Кніга Быцця гаворыць, што Бог стварыў чалавека па сваім вобразе, падобнага да сябе, наказваючы яму, каб апрацоўваў зямлю, рабіў яе сабе падуладнаю і панаваў над усім, што кольвечы было Богам створана (пар. Быц 1, 26-30).

Свядомасць і воля, уласцівыя чалавеку, робяць яго аўтаномным прадметам дзейнасці. Пазнаючы сябе ў навакольным свеце і сярод рэчаў, чалавек вырашае і мае права прымаць рашэнні ў адносінах да сябе. Таму чалавечую годнасць абражае ўсё, што яго няволіць і прыніжае да ўзроўню прадметаў, якімі можна карыстацца. Абражае зняволенне з боку іншых людзей, але таксама з боку ўласных, незацугляных жаданняў ці памкненняў. Чалавеку, істоце свядомай і вольнай, іншы чалавек павінен свядома і дабравольна служыць. Менавіта як службу вызначае Езус Хрыстус сваё збаўчае пасланніцтва (пар. Мц 20, 28) і звяртаецца, каб кожны прыняў яго па сваім уласным рашэнні: «Навяртайцеся і верце ў Евангелле…» «Хто паверыць і ахрысціцца, збаўлены будзе…» (пар. Мк 1, 15; 16, 16).

Годнасць чалавека вынікае з яго сувязі з Богам. Бог стварыў яго свядомаю і вольнаю істотаю, якая павінна панаваць над светам, стварыў «падобным да сябе». Бог хацеў мець у ім свайго сябра і сваё дзіця, аб'яўляючы яму сваю любоў і заклікаючы яго, каб адказваў на гэту любоў узаемнасцю: усім сэрцам сваім, і ўсёю душою сваёю, і ўсім розумам сваім» (Мц 22, 37).

Калі чалавек трапіў у грэх, пэўным чынам парываючы сувязі, якія ядналі яго з Богам, «Бог паслаў Сына Свайго, каторы нарадзіўся ад жанчыны… каб мы маглі атрымаць усынаўленне» (пар. Гал 4, 4-5). Годнасць чалавека, яго вартасць у вачах Божых выяўляюцца не толькі ў тым, што ўцелаўлёны Сын Божы Езус Хрыстус аддаў за нас жыццё, але ўжо ў самой падзеі ўцелаўлення. «Сын Божы, - вучыць Другі Ватыканскі Сабор, - праз сваё ўцелаўленне пэўным чынам паяднаўся з кожным чалавекам» (КДК 22).

Хрыстус хацеў, каб мы, дзякуючы веры, заўважалі годнасць і вялікасць кожнага чалавека, асабліва ўсіх убогіх, галодных, прагнучых, бяздомных, хворых, зняволеных… Ён хацеў, каб мы ў кожным з нашых братоў і сясцёр бачылі Яго самога: «…усё тое, што вы ўчынілі аднаму з гэтых меншых братоў Маіх, вы Мне ўчынілі» (пар. Мц 25, 40).

Гісторыя збаўлення

Уся гісторыя чалавечая - гэта гісторыя збаўлення. Мы верым, як вучыць нас таму Святое Пісанне, што Бог - Стварыцель свету і чалавека. Ён стварыў чалавека «па сваім вобразе… стварыў мужчыну і жанчыну» і благаславіў іх: «Пладзіцеся і размнажайцеся, каб залюднілі зямлю і зрабілі яе сабе падуладнаю» (пар. Быц 1, 27-28). Гэта пачатак чалавечай гісторыі, шляхам якое Бог хоча давесці ўсіх, усё чалавецтва да збаўлення і пазнання праўды (пар. 1 Тым 2, 4). І мы чакаем мяжы чалавечай гісторыі, аднаўлення сусвету і збаўлення чалавека, зноў жа, згодна Святому Пісанню, згодна яго апошняй кнізе - Апакаліпсісу святога Яна Багаслова: «І ўбачыў я новае неба і новую зямлю, бо першае неба і першая зямля мінулі… І сказаў Той, што сядзеў на троне: «Вось раблю ўсё новае… Я Альфа і Амега, Пачатак і Канец…» (21, 1. 5-6).

Такім чынам, уся чалавечая гісторыя - гэта гісторыя збаўлення. Бог Усемагутны і Усямоцны, Бог - любячы Айцец, заклікае і вядзе да збаўлення ўсіх людзей і кожнага чалавека. Вядзе чалавека як істоту разумную і вольную, якая шукае свае дарогі…

Так гледзячы на чалавечую гісторыю, мы, аднак, часцей за ўсё не здольныя ўбачыць збаўчае значэнне паасобных здарэнняў, асабліва тых, што прыносяць чалавеку цярпенне, а тым больш, калі здарэнні гэтыя, як нам здаецца, аддаляюць чалавека ад Бога. А іх столькі, што ўся чалавечая гісторыя не раз, здаецца, хутчэй адводзіць ад Бога і збаўлення, чым вядзе да Яго.

На дапамогу прыходзіць Святое Пісанне, якое апавядае нам «святую гісторыю», гісторыю Старога і Новага Запаветаў ад Абрагама да Езуса з Назарэту і Яго апосталаў. Абвяшчае яно збаўчае значэнне апісаных падзеяў, перадусім - смерці і змёртвыхпаўстання Хрыста. Тым самым пралівае святло на ўсю чалавечую гісторыю, як гісторыю збаўлення. Святая гісторыя і яе кульмінацыя - смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста - робіць усю гісторыю чалавецтва гісторыяй збаўлення. Яна робіць таксама, што ўсе падзеі чалавечай гісторыі, нават самыя трагічныя і, здавалася б, найбольш далёкія ад помыслаў Божых, мы можам прымаць з надзеяй і ўпэўненасцю, што і яны маюць свой сэнс у перспектыве канчатковага збаўлення.

Назва «Евангелле» вядома перш за ўсё як азначэнне чатырох кніг Новага Запавету, што апавядаюць пра жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса з Назарэту. Па імёнах аўтараў іх называюць Евангеллямі ад Мацвея, Марка, Лукі і Яна. Чатыры Евангеллі - гэта не «біяграфіі» Пана Езуса, якія мелі б на мэце адлюстраваць у некаторай ступені дзень за днём гісторыю Яго жыцця. Паходзяць яны з апостальскага прадказання. Апосталы абвяшчаюць Езуса з Назарэту, пасланніцтва якога Бог пацвердзіў «незвычайнымі ўчынкамі, цудамі і знакамі». Ён быў укрыжаваны, «але Бог уваскрасіў Яго» і ўчыніў «Панам і Месіяй» (пар. Дз 2, 22. 24. 36). Гэта апостальскае прадказанне апісана самімі апосталамі (Мацвеем, Янам) альбо іх вучнямі (Маркам, Лукою) - гэта менавіта і ёсць чатыры Евангеллі.

Аднак назва «евангелле» мае таксама больш агульнае і асноўнае значэнне. Узята яна з грэцкай мовы, у якой «еu» значыць «добра», а «аggello» - «звеставаць». Адсюль «евангелле» азначае «добрая навіна». Габрэйскі адпаведнік гэтага слова - «besora» - з'явіўся ў Кнізе прарока Ісаі, які як добрую навіну прадказвае будучае Вызваленне Ізраіля, збаўленне і Божае Валадарства (пар., напр., 52, 7).

Евангелісты кажуць, што Езус абвяшчаў «Евангелле аб Валадарстве», «Евангелле Божае» альбо проста «Евангелле» (Мц 4, 23; Лк 8, 1; Мк 1, 14-15). Добрая Навіна, якую абвяшчаў Езус, - гэта блізкасць Валадарства Божага. Гэта добрая навіна для ўсіх «убогіх духам», якія чакаюць Божага Валадарства і якім яно належыць (Мц 5, 3). А паколькі Валадарства Божае прыходзіць разам з Езусам праз Яго жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне, таму Евангелле аб Валадарстве Божым з'яўляецца Евангеллем, г.зн. добраю навіною пра Езуса Хрыста. Такімі словамі пачынае сваё Евангелле св. Марк: «Пачатак Евангелля Езуса Хрыста, Сына Божага» (Мк 1, 1).

Такім чынам, абодва значэнні назвы «евангелле» сустракаюцца паміж сабою: Евангелле - добрая навіна аб надыходзе Валадарства Божага становіцца назваю кнігі, якая абвяшчае Уваскрослага.

Езус Хрыстус, Сын Божы, Збавіцель свету. Езус Хрыстус - гэта значыць: Езус, каторы ёсць Хрыстус, альбо ў перакладзе з грэцкай - Памазанік, Месія, Пасланы Богам Збаўца свету. Прамаўляючы з вераю словы «Езус Хрыстус», мы вызнаем, што Езус ёсць Збаўца. Вызнанне і абвяшчэнне, што Езус з'яўляецца Збавіцелем, складаюць Евангеллі. Яны апавядаюць пра Яго жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне. Пра тое, што Ён нарадзіўся ў Бэтлееме, жыў і працаваў у Назарэце са сваёю маці Марыяй і Юзафам, які лічыўся Яго бацькам. На 30-м годзе жыцця Ён пачаў абвяшчаць Добрую Навіну аб Валадарстве Божым. Дзейнічаў на габрэйскіх землях, у Юдэі і Галілеі. Вёў жыццё вандроўнага настаўніка і прарока, збіраў каля сябе вучняў. «…Хадзіў, робячы дабро і аздараўляючы ўсіх, апанаваных дэманам, бо з Ім быў Бог» (Дз 10, 38).

Рэлігійныя кіраўнікі габрэйскага народу прыгаварылі Яго да пакарання смерцю і прымусілі выдаць абвінаваўчы прысуд рымскага пракуратара Пілата. Езус быў укрыжаваны, але «Бог Яго ўваскрасіў на трэці дзень». Уваскрослы ўказваецца сваім вучням, якія, паверыўшы, становяцца вешчунамі, паколькі «Бог прызначыў Яго суддзёю жывых і памерлых» і «кожны, хто верыць у Яго, атрымае адпушчэнне грахоў праз імя Яго» (пар. Дз 10, 40. 42-43).

Вера ў Езуса як Збавіцеля - ужо вызнанне таго, што Ён не толькі чалавек і што нават не адзін з прарокаў, якія былі ў гісторыі Ізраіля. Езус сам гаворыць пра Бога, што Ён - Айцец Ягоны, які паслаў Яго, для якога Ён жыве і з якім ёсць адно. Адсюль у Новым Запавеце, а пасля ў Касцёле, на ўсеагульных саборах вера ў Езуса Хрыста выразілася ў перакананні, што Ён з'яўляецца чалавекам і разам з тым - Богам, што Ён - адвечны Сын Божы, «Які дзеля нас, людзей, і дзеля нашага збаўлення стаўся чалавекам» (Вызнанне веры, сфармуляванае на Нікейскім Саборы ў 325 г.).

Слова Божае - гэта ў Святым Пісанні другое імя Сына Божага. Яно добра вядомае з пралогу Евангелля ад св. Яна:

«На пачатку было Слова, і Слова было ў Бога, і Богам было Слова…»

(Ян 1, 1).

Святы Ян звяртаецца да традыцыі Старога Запавету, які неаднаразова прыгадвае абвешчанае Богам слова і Божую мудрасць. Кніга Быцця гаворыць, што Бог стварыў усё, што існуе, сваім словам. Такім чынам, яно - Божая сіла, яно - дзейснае і стваральнае. Сваё слова Бог кіруе да чалавека, асабліва да прарокаў, каб абвяшчалі яго, як Ягоную волю і абяцанне ўсяму народу абранаму. Сапенцыяльныя Кнігі, асабліва Кніга Лічбаў і Кніга Мудрасці Сіраха прадстаўляюць Мудрасць Божую як першую з Божых стварэнняў, як існуючую «ад вякоў… ад пачатку, перш чым зямля паўстала», як тую, што супрацоўнічае з Богам пры стварэнні свету (пар. Ліч 8, 22-31).

Евангелле святога Яна, абвяшчаючы, што Езус - адвечнае слова Божае, ідзе яшчэ далей. Езус ёсць Слова, праз якое Бог усё стварыў. Ён - Жыццё і Святло людзей. Ён - адрозны ад Бога і разам з тым Ён - у Бога і ёсць Богам. Такім чынам, Слова Божае не было створана. Гэта імя Боскай Асобы.

Хрысціянская традыцыя бачыць у імені Слова шлях да разважання над паходжаннем Сына Божага ад Бога Айца. Бог, будучы духам, нараджае свайго Сына духова. Імя «Слова» дазваляе разумець гэта Божае нараджэнне як акт інтэлектуальны: тварэнне паняцця, прамаўлення слова. Бог Айцец нараджае Сына Божага, прамаўляючы сваё адвечнае, адзінае Слова і ў Ім выяўляе поўнае пазнанне сябе самога.

Пралог Евангелля святога Яна заканчваецца прызнаннем, што адвечнае Слова Божае «стала целам», г.зн. стала чалавекам (Ян 1, 14).

Уцелаўленне - прыняцце асобаю Сына Божага чалавечнасці з Найсвяцейшай Марыі Панны. Такім чынам, сказаць, што Сын Божы ўцелаўліўся, гэта тое ж, што сказаць: Сын Божы стаўся чалавекам. Хоць тэрміна «ўцелаўленне» няма ў Святым Пісанні, ён - відавочная спасылка на вядомыя словы з Евангелля святога Яна: »Слова стала целам і пасялілася між нас» (Ян 1, 14).

Уцелаўленне не азначае, што Бог, альбо таксама Сын Божы, перамяніўся ў чалавека, перастаючы якімсьці чынам быць Богам. Гэта быў бы абсурд. Уцелаўленне, прыняцце Сынам Божым чалавечай прыроды, «постаці слугі», не з'яўляецца якім-небудзь умаленнем велічы і хвалы Бога.

Уцелаўленне не мае ў сабе нічога ўяўнага. Прынятая Сынам Божым чалавечнасць - гэта не пераапрананне Божае і не спосаб аб'яўлення людзям. Сын Божы стаўся сапраўдным чалавекам. Езус, уцелаўлёны Сын Божы, - гэта не Бог, які пасяліўся ў чалавечым целе, але - чалавек, складзены з душы і цела, які, аднак, з'яўляецца асобаю Сына Божага. Уцелаўленне не азначае, што Езус, хоць і часова, але як бы «на пераменку» з'яўляецца Богам і чалавекам, раз выступаючы як Бог, а іншы раз - як чалавек. Езус, уцелаўлёны Сын Божы - адна асоба, асоба Сына Божага ў чалавечай прыродзе. Боская Асоба, якая думае, любіць, адчувае, жыве, як чалавек: чалавечым інтэлектам, чалавечым сэрцам, чалавечымі пачуццямі… Таму гэтае ўцелаўленне інакш называецца асабовым паяднаннем.

Каб увайсці ў таямніцу ўцелаўлення, добра прайсці шляхам апосталаў: разважаць па сінаптычных Евангеллях - ад Мацвея, Марка і Лукі - чалавечае жыццё Езуса ад нараджэння з Найсвяцейшай Марыі Панны да смерці на крыжы і змёртвыхпаўстання. І даходзіць з апосталамі да веры, што Езус - гэта не звычайны чалавек, што Ён - Сын Божы, адно з Айцом і разам з Ім, у Духу Святым - адзін Бог.

Евангелле ад святога Яна напісана пазней за іншыя і ўжо як бы прывучанае да веры ў Езуса - Сына Божага, ідзе адваротнаю дарогаю: ад Бога да чалавека. Калі Езус Сын Божы, то г.зн., што Сын Божы (інакш - Слова Божае) стаўся чалавекам.

А яднаючыся з чалавечнасцю Езуса, Сын Божы пэўным чынам з'яднаўся з кожным чалавекам (КДК 22; Ян Павел ІІ, энц. «Redemptor hominis»).

На першы погляд азначэнне «Маці Божая» здаецца бессэнсоўным. Бо як Бог можа нарадзіцца, як чалавек можа нарадзіць Бога?

Марыя - маці Езуса-чалавека. Евангелле распавядае пра тое, як, цяжарная, вандравала Яна да дому сваёй сваячкі Эльжбеты, якая таксама чакала дзіця, як пасля ішла са сваім мужам-апекуном Юзафам у Бэтлеем, дзе з'явіўся на свет Езус. На восьмы дзень пасля нараджэння, згодна з Майсеевым законам, хлопец прайшоў абрад абразання, а на саракавы дзень, як першародны сын, быў ахвяраваны ў святыні ерузалемскай. Няма нічога абсурднага і нават, хацелася б сказаць, няма нічога незвычайнага ва ўсім гэтым. Марыя - Маці Езуса з Назарэту (там яны жылі), які пасля, калі пачаў навучаць і рабіць цуды, выклікаў здзіўленне: «Адкуль у Яго гэта? І што за мудрасць дадзена Яму?.. Ці ж гэта не цесля, Сын Марыі?» (Мк 6, 2-3).

Адказ на пытанне, што значыць азначэнне «Маці Божая», якое адносіцца да Марыі, вельмі цесна звязана з адказам на пытанне: хто такі Яе Сын Езус?

Гэта было пытанне, якое часта задавалі сабе слухачы Езуса, сведкі Яго ўчынкаў і, перш за ўсё, самыя блізкія да Езуса Яго вучні-апосталы. Езус быў для іх пастаяннаю загадкаю. Ва ўсім падобны да іх, апрача граху, Ён патрабаваў веры ў сябе, Бога называў сваім Айцом і абвяшчаў, што Ён - адно з Ім. «Сапраўды, чалавек гэты быў Сын Божы» (Мк 15, 39). Патрэбны былі смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса, каб толькі тады вучні паверылі, што гэты Езус, пасланніцтва якога Бог пацвердзіў незвычайнымі ўчынкамі, - Пан і Месія, Бог, благаслаўлёны навекі (пар. Дз 2, 27. 36; Рым 9, 5).

Гэту веру - галоўную ў хрысціянстве, - Касцёл абараняў заўсёды ад якіх бы то ні было тэндэнцый да ўмалення. Нікейскі Сабор у 325 г. вызнаваў, што Езус Хрыстус - гэта «Бог з Бога, святло са святла, Бог праўдзівы з Бога праўдзівага, народжаны, а не створаны, адзінасутны Айцу», які дзеля нашага збаўлення «сышоў з неба, і за справаю Духа Святога прыняў цела з Дзевы Марыі і стаўся чалавекам». Эфескі Сабор (431 г.) вызнаў, што Езус, будучы Богам і чалавекам, з'яўляецца кімсьці адным, адною асобаю: Сынам Божым. Будучы маткаю Езуса - чалавека, Панна Марыя - Маці Сына Божага, Маці Бога. Паўтараем: Яна не маці боства (гэта было б абсурдам), Яна - маці чалавека, але чалавек гэты - Сын Божы.

Дачка Сыёну - гэта адно з імёнаў біблійнага паходжання, якімі хрысціянская традыцыя называе Марыю, Маці Езуса.

Сыён - назва ўзгор'я ў Ерузалеме, якая ўжываецца таксама як найменне ўсяго горада. Дачкою Сыёну называлі ўвесь ізраільскі народ - абранніцу Бога. Вось два тэксты прарокаў, з якіх гэта добра відаць:

«Спявай, Дачка Сыёну! Узнясі свой радасны вокліч, Ізраіль! Цешся і весяліся з усяго сэрца, Дачка Ерузалем!.. Кароль Ізраіля, Пан з табою, не будзеш баяцца ўжо злога»

(Саф 3, 14-15).

Падобным чынам і другі прарок прадвяшчае радасць Дачцы Сыёну:

«Радуйся вельмі, Дачка Сыёну: Радасна ўсклікай, Дачка Ерузалем! Гэта Кароль твой ідзе да цябе, Справядлівы і пераможны. Пакорны - едзе на асляняці, на асляняці, на жарабятку асліцы»

(Зах 9, 9).

На другі тэкст спасылаецца святы Мацвей, які бачыць спаўненне прадказання ва ўрачыстым уездзе Езуса ў Ерузалем перад Яго мукаю і смерцю (пар. Мц 21, 5). Да абодвух тэкстаў звяртаецца таксама Евангелле св. Лукі, гаворачы пра звеставанне Марыі. Словы анёльскага прывітання: «Вітана будзь, поўная ласкі, Пан з Табою» (Лк 1, 28) - гэта даслоўна азначае: «радуйся», «весяліся» (так тлумачыць гэтыя словы каментар у Бібліі Тысячагоддзя - выдавецтва а. палятынаў, Познань - Варшава, 1991 г. - Заўв. пер.). І прычына радасці адпавядае прарочым прадказанням: Пан з Табою, Сын Найвышэйшага, якому Пан Бог дасць трон Яго айца Давіда. А значыць: «Кароль Ізраіля, Пан з Табою», «Кароль твой ідзе да Цябе».

Марыя - увасабленне Народу Божага Старога Запавету, паколькі ў Ёй, у Яе святасці, веры, адданні Богу - сабраліся і дасягнулі свае вяршыні спадзяванні і абранніцтва ўсяго народу ізраільскага. Яна таксама - увасабленне Народу Божага Новага Запавету… Ліст да Габрэяў звяртаецца да веравызнаўцаў Езуса Хрыста: «…вы прыступіліся да гары Сыёну і да места Бога Жывога, да нябеснага Ерузалему… да пасрэдніка Новага Запавету, Езуса…» (12, 22. 24).

Народ Божы, Касцёл названы тут гарою Сыёну, Ерузалемам нябесным. Марыя, Дачка Сыёну, з'яўляецца і яго ўвасабленнем. Каб пасяліцца сярод свайго народу, Пан пасяліўся ў Ёй. І перш чым новы Народ Божы сабраўся ў веры, Яна першая паверыла.

Беззаганнае пачацце - гэта таямніца вызвалення ад першароднага граху Езусавай Маці з першай хвіліны Яе жыцця. Такім чынам, гаворка тут ідзе пра Яе пачацце, а не пра дзявочае пачацце Ёю Езуса.

Перакананне, якое сыходзіць з веры, што Маці Хрыстова цалкам святая, не кранутая ніякім грахом, знаходзіць сваё выяўленне ў Евангеллі ад св. Лукі, менавіта ў анёльскім прывітанні: «Вітана будзь, поўная ласкі, Пан з Табою» (пар 1, 28). Айцы Касцёла тлумачаць, што Яна - самая чыстая, беззаганная, што Яна некранутая грахом, «новая Ева», «маці ўсіх жывых» (Быц 3, 20). З цягам часу гэта перакананне станавілася ўсё больш канкрэтным: свабода Панны Марыі ад граху значыць, што Яна была свабодная ад усялякага асабістага граху і што была захаваная ад граху першароднага, якім абцяжараны кожны чалавек. Ужо недзе каля ІХ стагоддзя з'яўляецца найперш ва ўсходняй Царкве, а пасля і на Захадзе - свята Яе пачацця, якое было пазней названа святам Беззаганнага Пачацця.

Хоць і беззаганна пачатая, Найсвяцейшая Панна Марыя была адкупленая Сваім Сынам, Езусам, Адкупіцелем усіх людзей. Першародны грэх павінен быў закрануць і Яе, як закранае ўсіх… Збаўчая моц Езуса пашыралася аднак і на тых, што жылі перад Ім, з пачатку свету, як пашыраецца на тых, што будуць жыць пасля Яго, ажно да сканчэння часу. Можна нават сказаць, што Маці Хрыстова была адкупленая больш, чым усе іншыя людзі, паколькі Яна адна была захаваная ад граху, у той час, як усе астатнія ад граху ачышчаюцца.

Трыдэнцкі Сабор (ХVІ ст.) даваў вызначэнне ўсеагульнай веры, калі, абвяшчаючы, што ўсе людзі, якія паходзяць ад Адама, наследуюць пляму першароднага граху, рабіў агаворку, што не хоча гэтым вызначэннем закрануць Найсвяцейшай Панны Марыі.

У палове ХІХ стагоддзя, у 1854 годзе, у той перыяд, калі ў свеце пашыраўся матэрыялізм і ляіцызм, Папа Пій ІХ, ідучы за парадамі ўсяго сусветнага епіскапату, палічыў неабходным урачыста абвясціць, што Беззаганнае Пачацце Найсвяцейшай Панны Марыі належыць да паўнаты Божага Аб'яўлення… «Улічваючы будучыя заслугі Яе Сына, Езуса Хрыста, была Яна з першай хвіліны свайго пачацця захаваная ад усялякай плямы першароднага граху».

Евангелле, веравызнанне і хрысціянская традыцыя абвяшчаюць, што Марыя, Маці Езуса Хрыста, пачала і нарадзіла на свет свайго адзінага Сына, застаючыся некранутаю ў сваім дзявоцтве.

Евангелле ад св. Лукі гаворыць, што пры звеставанні Марыя выказвае анёлу пэўнае сумненне: «Як гэта будзе, калі я не знаю мужа?» Звястун адказаў Ёй: »Дух Святы сыдзе на Цябе, і сіла Найвышэйшага ахіне Цябе: вось чаму і тое, што народзіцца Святое, Сынам Божым назавецца» (Лк 1, 34-35). (…)

Гэтаксама Евангелле ад св. Мацвея гаворыць, што пасля заручынаў Марыі з Юзафам «перш чым адбылося вяселле, выявілася, што Яна цяжарная ад Духа Святога» (пар. Мц 1, 18). Цудоўнае прыйсце Езуса на свет, а менавіта Яго нараджэнне з Дзевы Марыі, Евангелле ад св. Мацвея лічыць знакам, што Ён - пасланнік Божы. Споўнілася на Ім прароцтва Ісаі: «Вось Дзяўчына пачне і народзіць Сына; і дадуць Яму імя Эмануэль, гэта значыць, з намі Бог» (пар. Мц 1, 23).

У чым евангелічнае значэнне цнатлівасці? Маральная і рэлігійная каштоўнасць кожнага чалавечага рашэння і кожнай пазіцыі залежыць ад тых матываў, якія іх выклікалі. Цнатлівасць, як парада Езуса Хрыста, што пададзена ў Евангеллі і што высока цанілася з самага пачатку хрысціянства, - гэта адрачэнне, здзейсненае ў імя Валадарства Нябеснага (Мц 19, 10-12). Гэта ахвяраванне сябе Богу, але тым самым і людзям, каб служыць надыходу Яго Валадарства, а менавіта, пакласці пачатак яму ўжо тут, на зямлі. Бо - у Валадарстве тым «не будуць ані жаніцца, ані замуж выходзіць» (пар. Мц 22, 30). У гэтым святле трэба паглядзець таксама на цнатлівасць Найсвяцейшай Марыі Панны. Яна была цалкам адданая Богу і гатова служыць Яго збаўчым планам. Была гэта адданасць настолькі цалкавітая і настолькі поўнай была гатоўнасць служэння, наколькі Яна сама была вольная ад усялякага граху і нават ценю эгаізму. Яе словы: «Вось я - слуга Пана; няхай станецца мне па слову Твайму» (пар. Лк 1, 38) выяўляюць не толькі згоду стаць маці Збавіцеля, але і Яе прынцыповы, канчатковы давер Богу і Яго волі.

Аб'яўленнем Панскім называецца ўрачыстасць, шырока вядомая як свята Трох Каралёў.

Літургія ў гэты дзень згадвае тры падзеі, апісаныя ў Евангеллі. Перш за ўсё - паклон гэтых трох каралёў, ці, дакладней, мудрацоў з Усходу, якія прыбылі ў Бэтлеем; пасля - хрышчэнне Пана Езуса ў Іардане, якое папярэднічала Яго публічнай настаўніцкай дзейнасці; і, урэшце, першы здзейснены Езусам цуд - цуд у Кане Галілейскай.

Усе тры падзеі прадстаўляюць Езуса як Збавіцеля свету. Пакланенне мудрацоў, пра якое распавядае Евангелле ад св. Мацвея, сведчыць, што Езус - гэта пасланы Богам Збавіцель не толькі ізраільскага народу, але ўсяго свету, а таксама і паганаў, якіх прадстаўлялі мудрацы. Калі Езус прымае хрышчэнне з рук Яна Хрысціцеля, стоячы побач з грэшнікамі, Бог-Айцец аб'яўляе, што Ён - Сын Яго ўмілаваны, а Ян абвяшчае, што Ён - Ягнё Божае, які згладжвае грахі свету. Сведчанне Яна спрыяе таму, што да Езуса далучаюцца Яго першыя вучні. Ператварэнне вады ў віно ў Кане Галілейскай аб'яўляе ім Божую магутнасць Езуса і абуджае ў іх веру ў Яго. Так падае гэта Евангелле ад св. Яна (пар. 2, 11). Аб'яўленне Панскае, г.зн. аб'яўленне Пана Езуса як пасланага Богам Збавіцеля чалавецтва, дазваляе заўважыць, што Божае Аб'яўленне мае вельмі канкрэтную і гістарычную форму. Божае Аб'яўленне носіць імя Езус. Не толькі Яго словы і ўчынкі, але сам Ён, падобны да нас ва ўсім, апроч граху, з'яўляецца аб'яўленнем Бога. Ён сказаў аднаму са сваіх апосталаў, а менавіта Піліпу: «Хто бачыў Мяне, бачыў Айца» (Ян 14, 9).

Аб'яўленне Панскае наказвае таксама заўважыць, што Бог аб'яўляецца, каб збавіць чалавека. Езус аб'яўляе Бога-Айца, які шукае страчанага чалавека, пасылаючы свайго Сына. Аб'яўляе, што вызваленне чалавека ад усіх яго цярпенняў і ад самой смерці заключаецца перш за ўсё ў вызваленні яго з граху, які з'яўляецца коранем усялякага зла. Аб'яўляе, што шлях да гэтага вызвалення, якім чалавек павінен пайсці, - вера: давер Яму і Таму, які Яго паслаў.

Ян Хрысціцель быў сынам Захарыі і Эльжбеты. Аб прадказанні яго прыйсця на свет і аб яго нараджэнні гаворыць Евангелле ад св. Лукі перш, чым распавядзе пра звеставанне Панне Марыі і пра нараджэнне Езуса (раздзел 1 і 2). Гэтаксама прарочае выступленне Яна, які заклікае да навяртання і ў знак яго ўдзяляе хрышчэнне, папярэднічае пазнейшаму выступленню Езуса, які перад набліжэннем Валадарства Божага, таксама будзе заклікаць да навяртання і накажа вучням хрысціць у імя сваё (пар., напр., Мц 3, 1-12; 4, 17; 28, 16-21).

Таму, на нейкі час перад выступленнем Езуса з'явіўся ў Пустыні над Іарданам Ян, заклікаючы да пакаяння і хрысцячы. «І хрысціліся ў яго ў Іардане, спавядаючыся з грахоў сваіх» (Мц 3, 6).

Абрад хрышчэння - абмыванне ў вадзе ў знак жадання ўнутранага ачышчэння і змены жыцця - невядомы ў Старым Запавеце. Аднак вядомыя шматлікія абрады абмывання, якія павінны былі выяўляць імкненне да маральнай чысціні, хоць часцей за ўсё з'яўляліся толькі рытуалам.

Ян удзяляў хрышчэнне, дамагаючыся маральнага навяртання. Насуперак фарысеям, такім чынам ён выражаў перакананне, што само паходжанне ад Абрагама яшчэ нікога не робіць мілым Богу: «…Бог можа з камянёў гэтых падняць дзяцей Абрагаму» (Мц 3, 9). У адносінах да Бога лічыцца толькі сапраўднае навяртанне. У той жа час ён прымаў і хрысціў зневажаных фарысеямі за негатыўны стыль жыцця мытнікаў і воінаў, патрабуючы ад іх не так пакінуць свой занятак, як выконваць яго сумленна і справядліва (пар. Лк 3, 10-14).

Як Янава навучанне было выразным прадказаннем Хрыстовага навучання, так хрышчэнне, якое ён удзяляў, было падрыхтоўкаю да пазнейшага сакрамэнту. Было яно, аднак, толькі падрыхтоўкаю. Ян гаварыў: «…ідзе за мною Дужэйшы за мяне, у Якога я не варты, нахіліўшыся, развязаць рэмень абутку Яго. Я хрысціў вас вадою, а Ён будзе хрысціць вас Духам Святым» (Мк 1, 7-8).

Сінаптычныя Евангеллі (ад Мацвея, Марка, Лукі) гавораць, што перш чым Езус пачаў абвяшчаць надыход Валадарства Божага, Ён прыняў хрышчэнне з рук Яна Хрысціцеля. «І калі выходзіў з вады, тут жа ўгледзеў, як расчынілася неба і Дух, як галубіца, сышоў на Яго» (пар. Мк 1, 9-11; Мц 3, 13-17; Лк 3, 21-22).

Ян Хрысціцель папярэднічаў Пану Езусу - ён абвяшчаў блізкі надыход Валадарства Божага і заклікаў да навяртання, г.зн. да змены паводзін з дрэнных на добрыя. Абвяшчэнне Валадарства Божага ператваралася ў абвяшчэнне Таго, каторы прыйдзе пасля яго і ўвядзе Божае Валадарства. Хто паверыў Яну, той прымаў з ягоных рук хрышчэнне - абмыванне ў водах Іардана як знак імкнення да ўнутранага аднаўлення.

Сярод Янавых слухачоў быў Езус, каб, гэтаксама, як і шматлікія грэшнікі, прыняць з Янавых рук хрост навяртання. Ян адмаўляўся ўчыніць над Ім гэты абрад, паколькі Езус - нявіннае «Ягнё Божае», які сам «згладжвае грахі свету» (пар. Ян 1, 29), але, паддаючыся намаганням Езуса, саступіў. Хрыстус з самага пачатку свае місіі хацеў апынуцца на баку грэшнікаў, бо для іх навяртання і збаўлення Ён прыйшоў. Паколькі Ён збіраўся звяртацца да іх, навучаць, аздараўляць, садзіцца з імі за адзін стол, рабіць з іх сваіх вучняў, то хацеў апынуцца сярод іх ужо тады, калі на заклік Яна, чакаючы Валадарства Божага, яны прызнаваліся ў сваіх грахах і каяліся. Езус збіраўся ўзяць на сябе грахі ўсіх людзей, як прадказаны прарокам Ісаем, Слуга Яхвэ: «Вось Слуга мой, абраны мой, якога я ўмілаваў. Учыніў я, каб Дух мой спачыў на Ім» (пар. Іс 42, 1; Іс 53, 10-11). На гэта ўказвае пры хрышчэнні Езуса голас Айца і сыходжанне Духа Святога. Хрышчэнне Яна, якое прымалі многія, а сярод іх і Езус, не было, зразумела, тым самым, чым ёсць хрышчэнне, якое пазней запаведаваў усім сам Езус. Тое было сімвалам і прадказаннем, а гэтае з'яўляецца рэальнасцю. Тое адлюстроўвала прагу ачышчэння, а гэтае, як знак магутнасці Божай, сапраўды ачышчае. «Я хрышчу вас вадою, - гаварыў Ян, - Ён будзе хрысціць вас Духам Святым і агнём» (пар. Мц 3, 11).

Езуса з Назарэту лічылі прарокам. Так адказалі апосталы на Хрыстова пытанне, за каго Яго людзі прымаюць. Лічаць Яго адным з прарокаў. Думка гэта ўзмацнялася па меры таго, як Езус чыніў цуды. Напрыклад, пасля ўваскрашэння юнака з места Наім «усіх агарнуў страх; і славілі Бога, кажучы: вялікі прарок паўстаў між намі, і Бог адведаў народ свой» (пар. Лк 7, 16).

У Святым Пісанні прарокам называюць таго, хто выступае ад імя Бога як выразнік Яго волі. Такую ролю выконвалі прарокі ў Ізраілі. Пакліканыя Богам, яны стаялі на варце саюзу, заключанага пры пасрэдніцтве Майсея паміж Ім і народам ізраільскім. Нястомна абвяшчалі абавязак ушанавання адзінага Бога, перамагаючы праявы культу бостваў у суседніх краінах. Асуджалі сацыяльную несправядлівасць, прыцясненне бедных, бо гэта супярэчыла волі і прыказанням Божым. Каб пацвердзіць сваю місію, часам рабілі цуды, а таксама прадказвалі будучыя падзеі, што датычылі лёсу Ізраіля, новага саюзу з Богам, прыходу Месіі і ўсеагульнага збаўлення. Прарокі, якія нагадвалі пра Божыя кары, а часта і пагражалі імі, трапілі ў канфлікт са сваім асяроддзем, асабліва з кіраўнікамі народу: з каралямі і святарамі. Цаною за выкананне іх місіі былі пераследаванні і нават смерць.

У Святым Пісанні Старога Запавету знаходзіцца шаснаццаць прарочых кніг. Чатыры сярод іх выдзяляюцца як аб'ёмам, так і значэннем. Гэта кнігі Ісаі, Ярэміі, Эзахіэля і Даніэля.

Езус лічыцца прарокам, але ў той жа час Ён выразна пераўзыходзіць межы, якімі акрэслівалася дзейнасць прарокаў Старога Запавету. Езус навучае аб Валадарстве Божым, патрабуе веры ў Бога-Айца, але і ў самога сябе, як Яго пасланніка. Хрыстова прыказанне любові да бліжняга ахоплівае ўсіх людзей, таксама і непрыяцеляў. Навучаючы, Ён спасылаецца на Айца, гэтак як прарокі спасылаліся на Бога, але адначасова навучае, «як той, хто мае ўладу» (Мц 7, 29). Ніводзін з прарокаў не ўчыняў такіх знакаў, як Ён.

Сярод люду Божага Новага Запавету няма індывідуальнага паклікання прароцтва, паколькі ўвесь народ, г.зн. усе хрысціяне, пакліканыя даваць сведчанне пра Хрыста і ўдзельнічаюць у Яго прарочай функцыі.

У Святым Пісанні Новага Запавету прарочаю кнігаю называецца Аб'яўленне св. Яна (Апакаліпсіс), кніга, якая паказвае барацьбу са злом і пераследаванне Касцёла на зямлі, а таксама канчатковую хвалу збаўленай супольнасці святых.

Валадарства Божае - гэта значыць, валадаранне, Божае панаванне над усім, што ёсць, але асабліва над чалавекам, які дабравольна, з узаемнай любові паддаецца любові і волі Бога, свайго Стварыцеля і Айца. Надыход Валадарства Божага абвяшчаў Езус Хрыстус: «споўніўся час і наблізілася Царства Божае: пакайцеся і верце ў Евангелле» (Мк 1, 15).

Валадарства Божае не з гэтага свету (пар. Ян 18, 36). Гэта Валадарства праўды, справядлівасці, любові і міру, а значыць, тых каштоўнасцяў, што нясе з сабою Слова Божае, якое абвяшчаў Езус Хрыстус і якое рэалізуецца на свеце, дзякуючы таму, што чалавек прымае Слова Божае.

Валадарства Божае яшчэ павінна прыйсці, паколькі шатан, а потым чалавек спрацівіўся Богу, і так запанаваў грэх: няпраўда, гардыня, несправядлівасць, нянавісць… А як вынік граху прыйшла на свет смерць. Валадарства Божае прыходзіць не як сітуацыя, навязаная чалавеку, як неабходнасць, але як свабода чалавека. Да гэтай свабоды звяртаецца любоў Бога, аб'яўленая ў Езусе Хрысце. Чалавек, прымаючы гэту любоў, словам і ўчынкам пашырае праўду, справядлівасць, міласэрнасць і становіцца такім чынам сустваральнікам Валадарства Божага.

У Езусе Хрысце Валадарства Божае ўжо наступіла. Езус, абвяшчаючы Праўду і Любоў Божую, быў паслухмяны Айцу ажно да смерці; гэтаю цалкавітаю, абсалютнаю паслухмянасцю, з якою прыняў смерць, Ён знішчыў моц граху. Уваскрасаючы, перамог смерць.

Дзякуючы Яму, у меру сувязі кожнага чалавека з Ім праз веру і заангажаванасць кожнага на баку праўды і любові, Божае Валадарства (якое, дзякуючы Хрысту, ужо стала рэальнасцю) шырыцца і ўзрастае, супрацьпастаўляючыся граху, ажно да поўнай перамогі праўды, справядлівасці і любові. Станецца гэта напрыканцы чалавечай гісторыі разам з усеагульным змёртвыхпаўстаннем. Гэтага Валадарства мы чакаем, аб ім молімся і ствараем яго ў Хрысце.

Абвяшчаючы Валадарства Божае, Езус заклікаў да навяртання: «пакайцеся, бо наблізілася Царства Нябеснае» (Мц 3, 2). Падобным чынам заклікалі да навяртання апосталы: «Пакайцеся, ды няхай кожны з вас ахрысціцца ў імя Езуса Хрыста дзеля адпушчэння грахоў; і вазьміце дар Духа Святога» (Дз 2, 38). Раней, пэўным чынам рыхтуючы Хрысту дарогу, заклікалі да навяртання сваіх суайчыннікаў прарокі і, асабліва, Ян Хрысціцель (пар. Мк 1, 4; Мц 3, 2; Лк 3, 3).

Такім чынам, навярнуцца, паводле Евангелля, значыць паверыць у абвешчанае Слова Божае і рашыцца змяніць свае паводзіны: з грэшных, эгаістычных - на добрыя, шчырыя, пранікнутыя клопатам пра іншых… Навяртанне ахоплівае ўсяго чалавека: не толькі яго перакананні (веру), але і ўсялякую дзейнасць. Перакананні, якія не праяўляюцца ва ўчынках, - несапраўдныя і слабыя. «Вера без учынкаў мёртвая» (Ян 2, 26). Хутчэй, учынкі чалавека сведчаць аб яго сапраўдных перакананнях, гэтак як дрэва пазнаецца па пладах (пар. Мц 7, 20). Хвіліна альбо працэс прыходу да веры тады заслугоўвае, каб называлі яго навяртаннем, калі ён паяднаны з рашэннем паводзіць сябе адпаведна веры.

Аднак навяртанне - гэта не толькі першая хвіліна, увераванне, гэта трывалая пазіцыя хрысціяніна, пастаяннае навяртанне. Вера ў Бога, якая выяўляецца ў перакананнях і ў паводзінах чалавека, патрабуе пастаяннага аднаўлення і паглыблення, бо яна заўсёды далёкая ад Хрыстовых патрабаванняў. Прычым, чалавек жыве ў часе, які азначае пастаянны рух і выклікае неабходнасць спраўляцца з новымі абставінамі, а значыць, нясе з сабою патрабаванне заўсёды новай рэалізацыі пазіцыі веры. Але і грэх, што супрацьстаіць веры, ніколі не будзе на гэтым свеце канчаткова пераможаны.

Цуды, якія ў Евангеллі называюцца таксама «знакамі» - гэта незвычайныя з'явы, пра якія мы чытаем у Святым Пісанні, што здзяйсняюцца ў імя Бога Яго пасланцамі: Майсеем, прарокамі Старога Запавету і, перадусім, самім Езусам Хрыстом, а пасля - апосталамі.

Езус здзяйсняў шмат цудаў: аздараўляў хворых, вызваляў апантаных з-пад уплыву шатана, уваскрашаў памерлых, уцішыў буру на возеры, размножыў хлябы… Евангелісты не спыняюцца на апісанні паасобных здарэнняў, а гавораць увогуле, што будучы ў якімсьці месцы альбо ваколіцы «Ён аздаравіў многіх, што цярпелі ад розных хваробаў, і выгнаў духаў…» (Мк 1, 34).

Хоць сваёю цудоўнаю дзейнасцю Езус аказвае міласэрнасць многім людзям, усё ж яна перш за ўсё - знак моцы Божай, што нясе ў Хрысце збаўленне кожнаму чалавеку, знак канчатковага валадарання Божага над усімі і над усім, якое прыходзіць у Хрысце. «А калі Я Духам Божым, - кажа Езус, - выганяю нячыстых, то, значыць, прыйшло да вас Царства Божае» (Мц 12, 28).

Гэта не стане шляхам памнажэння цудаў. Цуды застаюцца толькі знакам, што ўказаны Езусам шлях любові і крыжа - сапраўды шлях да вызвалення з усялякага зла, шлях да Валадарства Божага. Тым самым цуды - гэта як быццам Божае пасведчанне для Езуса: у ім сапраўды дзейнічае Бог дзеля збаўлення людзей (пар. Дз 2, 22).

Тое самае датычыць цудаў, якія здзяйсняюцца па сённяшні дзень. Звычайна гэта аздараўленні, якіх нельга растлумачыць нейкім натуральным чынам. Часцей за ўсё яны звязаны з дзейнасцю святых, з месцамі асаблівага ўшанавання іх рэліквій альбо выяваў, з месцамі аб'яўленняў Божай Маці.

Усе цуды-знакі (і пададзеныя ў Святым Пісанні, і тыя, што адбываюцца сёння), прамаўляюць да людзей добрай волі, звяртаюцца да іх веры. Яны нікога не змушаюць да веры, бо вера - гэта справа свабоднага выбару.

Гэта было таямнічае здарэнне, якое адбылося пад канец прарочай дзейнасці Езуса. Гавораць пра яго сінаптычныя Евангеллі (Мц 17, 1-13; Мк 9, 2-8; Лк 9, 28-36). Сведкамі перамянення былі тры апосталы: Пётр, Якуб і Ян - тыя, што сталі пазней сведкамі малітвы Езуса ў Садзе Аліўным. Завёў іх Езус на гару, якую хрысціянская традыцыя бачыць у гары Табор у Галілеі. Там Езус перамяніўся: «заззяла аблічча Яго, як сонца, адзежа ж Яго сталася белая, як святло» (Мц 17, 2). Поруч з Езусам сталі Майсей і Ілля - заканадаўца і прарок Старога Запавету, каб пэўным чынам засведчыць, што закон і прароцтвы спаўняюцца ў Езусе Хрысце. Ён - Месія, да прыходу якога рыхтаваў народ Стары Запавет. З воблака, што іх ахінула, пачуўся голас: «Гэты ёсць Сын Мой Улюбёны, якому спагадаю; Яго слухайце» (Мц 17, 5). Такім чынам, было гэта аб'яўленне Божае, якое гаварыла пра самую цесную сувязь Езуса з Айцом і пра выконваемае Ім месіянскае пасланніцтва.

Перамяненне Панскае ядналася з мукаю і смерцю Езуса, якая незадоўга мелася наступіць. Майсей і Ілля, паводле Евангелля ад св. Лукі «гаварылі аб адыходзе Яго, што меўся споўніць у Ерузалеме» (пар. Лк 9, 31). Евангеллі змяшчаюць перамяненне пасля Хрыстовага прадказання мукі, смерці і змёртвыхпаўстання. Сыходзячы з гары перамянення, Езус яшчэ наказвае вучням, каб перад Яго змёртвыхпаўстаннем нікому не казалі аб тым, што бачылі. Усё гэта ўказвае на тое, што перамяненне Езуса, якое было аб'яўленнем перад выбранымі апосталамі Яго Боскай хвалы, павінна было падрыхтаваць іх да блізкай смерці Езуса. Яны павінны былі развітацца са сваімі марамі аб Яго зямным валадаранні і ў пэўным сэнсе ўпэўніцца, што існуе іншае жыццё, іншае валадаранне, а менавіта - у Божай хвале.

Езус забараняе вучням расказваць аб сваім перамяненні перад змёртвыхпаўстаннем, гэтак, як раней забараняў абвяшчаць, што Ён - Месія. Абгрунтавана гэта было фальшывымі часовымі надзеямі, якія тагачасныя габрэі звязвалі са з'яўленнем чаканага Месіі.

Шмат католікаў ушаноўвае перамяненне Панскае, молячыся аб змене на лепшае ўласнага лёсу, аб павароце на добрае перажытых альбо грозячых няшчасцяў. Гэта слушная малітва, каб толькі верыць і давяраць Богу нават тады, калі лёс як быццам бы не змяняецца. Езус канчаткова ўвайшоў ў сваю хвалу праз муку і смерць.

Апошняя вячэра - гэта пасхальная вячэра, якую напярэдадні сваёй смерці спажыў Езус са сваімі самымі блізкімі вучнямі, апосталамі. Гавораць пра яе ўсе чатыры Евангеллі. Тры першыя, перадусім, падаюць, што Езус устанавіў у часе гэтай вячэры Эўхарыстыю (Мц 26, 17-35; Мк 14, 12-25; Лк 22, 7-38). Чацвёртае, ад св. Яна, гаворыць, што Езус у часе пасхальнай вячэры абмыў сваім вучням ногі, даў ім наказ узаемнай любові і абяцаў спаслаць Духа Суцяшальніка (Ян 13, 1-14, 31).

Езус благаслаўляў, ламаў і падаваў сваім вучням хлеб, кажучы, што гэта Цела Яго, якое за іх будзе выдана на смерць. Такім жа чынам падаваў ім келіх віна, кажучы, што гэта Кроў Яго, якая будзе пралітая дзеля адпушчэння грахоў усіх людзей.

У Старым Запавеце Богу складаліся ахвяры з жывёлы. З гэтага моманту ахвяраю будзе сам Езус.

Спажываючы штогод пасхальную вячэру, габрэі ўшаноўвалі памяць аб вызваленні іх продкаў з егіпецкай няволі. Новаю пасхальнаю вячэраю становіцца Эўхарыстыя, у якой пад выглядам хлеба і віна спажываецца Цела і Кроў Панская. Эўхарыстыя будзе штодзённым напамінкам пра смерць Езуса, дзякуючы якой, усе людзі былі вырваны з няволі шатана, граху і самой смерці.

Апошняя вячэра ўказвае і распачынае Касцёл, які нараджаецца ў смерці Хрыста, які збіраецца ў веры. Гэта смерць - збаўленне для свету. Касцёл у Эўхарыстыі спажывае Цела і Кроў Пана: праз гэта ўдзельнічае ў Яго смерці. Адначасова гэта пасілак братняй любові, які наказвае па прыкладзе Езуса аддаваць жыццё за братоў.

Усё гэта здзяйсняе спасланы Езусам Дух Святы. Яго моц перамяняе хлеб і віно ў Цела і Кроў Езуса і яднае ў любові Яго вучняў, каб, прымаючы Цела і Кроў Пана, станавіліся самі Яго адзіным Целам.

Усе Евангеллі канцэнтруюцца на апісанні смерці Хрыста і Яго змёртвыхпаўстання.

Настаўніцкая дзейнасць Езуса працягвалася, напэўна, не больш як два гады. Нягледзячы на гэта, яна выклікала рэзкае супраціўленне рэлігійных кіраўнікоў - святароў і вучоных у Пісанні. Езус выступаў супраць іх чыста фармальнага разумення закону Божага і аблудных паводзінаў і рабіў гэта ад імя Бога, спасылаючыся на сваё Боскае сыноўства і атрыманую ад Бога-Айца місію. Найвышэйшая жыдоўская рада (sanhedryn) прызнала Езуса вінаватым у блюзнерстве і асудзіла на смерць. Аднак, паколькі жыды, што знаходзіліся пад уладаю рымлянаў, не мелі права выдаваць і выконваць смяротных прысудаў, то яны абвінавацілі Езуса перад рымскім пракуратарам Понціем Пілатам у тым, што Ён лічыў сябе царом жыдоўскім і тым самым выступаў супраць рымскага імператара. Пад націскам сінедрыёну і падбухторанага супраць Езуса натоўпу Пілат вынес Яму прысуд: смерць праз укрыжаванне. Быў гэта на той час распаўсюджаны і найбольш жорсткі спосаб выканання смяротнага пакарання.

Аднак смерць Езуса не закончыла Яго справы: Езус змёртвыхпаўстаў. Тады Яго вучні зразумелі сэнс гэтай смерці, якую Ён сам раней ім прадказваў: была гэта смерць за грахі свету, дзеля збаўлення ўсіх людзей.

Збаўленне праз смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса становіцца Добраю Навіною, якую з таго часу Ягоныя вучні будуць абвяшчаць усім народам.

Смерць Езуса прыносіць збаўленне не таму, што Езус пралівае кроў і зносіць цярпенні, а таму, што праз смерць Ён праяўляе Сваю вернасць, паслухмянасць і любоў у адносінах да Айца і людзей - сваіх братоў. Езус да канца выканаў давераную Яму місію, абвяшчаючы надыход Валадарства Божага, валадарства праўды і любові, не адступаючы перад супраціўленнем і пагрозаю смерці. Прызнанне таго, што смерць Хрыста прыносіць збаўленне, значыць, што паслухмянасць і любоў Езуса, даведзеныя ажно да страты жыцця, прыносяць свету свой збаўчы плён.

Так мы вызнаем у сімвале веры: «Укрыжаваны, памёр і быў пахаваны. Зышоў да адхлані. На трэці дзень змёртвыхпаўстаў…»

«Зышоў да адхлані» - не значыць, што сышоў у пекла, як мы разумеем факт асуджэння, але туды, куды трапляюць памерлыя. Паводле старажытных уяўленняў, як жыдоўскіх, так і паганскіх, чалавек пасля смерці ідзе ў краіну памерлых, якая знаходзіцца дзесьці пад зямлёю. Павінна б гэта быць краіна цемры, нерухомасці, забыцця… У Старым Запавеце на габрэйскай мове яна называецца шэол, у перакладзе на грэцкую і ў грэцкіх кнігах Святога Пісання - хадэс. У старажытнай польскай мове гэта слова гучала як «пеклы», але не «пекла». Цяпер яно тлумачыцца як «адхлань». Паколькі ў т.зв. Апостальскім Сімвале («Веру ў Бога») захаваліся старапольскія выразы, то гаворыцца «зышоў у пеклы».

Такім чынам, вызнанне, што Езус не толькі быў пахаваны, але таксама, што Ён зышоў да адхлані, у краіну памерлых, - гэта вызнанне веры ў Яго цалкам рэальную смерць. Ён раздзяліў чалавечы лёс у смерці, зышоў у краіну памерлых, Яго цела было пакладзена ў гроб - гэтаксама як дзяліў з намі ўсе беды людскія.

У пазнейшым развіцці хрысціянскай думкі «зыход да адхлані» атаясамліваецца з зыходам Езуса пасля смерці не ў агульна разуметую «краіну памерлых», але ў тое месца, дзе справядлівыя людзі, што жылі перад прышэсцем Хрыста, чакалі на здзейсненае Ім адкупленне і збаўленне. Тое месца называлі «адхланню айцоў», г.зн. патрыярхаў Ізраіля, як бы першых сярод справядлівых. Сярэднявечныя містэрыі і песні, а таксама песня «Вясёлы сёння дзень настаў», апавядаюць, як Езус пасля смерці паказаўся гэтым «айцам», каб ім абвясціць здзейсненае збаўленне і вывесці іх на волю, перш чым, як уваскрослы, аб'явіўся сваім вучням.

Змёртвыхпаўстанне Езуса - у пэўным сэнсе падзея гістарычная, аднак адначасова гэта і прадмет веры, і сутнасць Добрай Навіны, якую абвяшчае хрысціянства. Змёртвыхпаўстанне Езуса азначае, што Ён «на трэці дзень» пасля сваёй смерці паўстаў жывы ў хвале з гробу, і шмат разоў, перш чым узышоў на неба, паказваўся сваім вучням і прабываў з імі.

Сам факт змёртвыхпаўстання Езуса не з'яўляецца гістарычнаю падзеяй, бо ніхто не быў яго непасрэдным сведкам. Гістарычная падзея - глыбіннае перакананне першай хрысціянскай супольнасці ў тым, што гроб, у які пасля ўкрыжавання было пакладзена цела Езуса, аказаўся на трэці дзень пусты, а таксама, што Езус сапраўды ў сваім целе змёртвыхпаўстаў. Гісторыі належыць і нязломнае перакананне вучняў Езуса, што яны бачылі Яго і размаўлялі з Ім пасля Яго змёртвыхпаўстання. Сведчаць пра гэта Евангеллі, Дзеянні святых Апосталаў і апостальскія Лісты, асабліва Першы Ліст святога Паўла да Карынцянаў, у якім ёсць найбольш ранняе пісьмовае сведчанне веры ў змёртвыхпаўстанне Езуса. Усе гэтыя творы, якія складаюць Святое Пісанне Новага Запавету, незалежна ад таго, што з'яўляюцца сведчаннем веры, адначасова - гэта гістарычныя дакументы.

Прадмет веры - змёртвыхпаўстанне Езуса і яго збаўчае значэнне, абвешчанае як добрая Навіна для ўсіх людзей вучнямі Езуса - апосталамі (пар. Дз 3, 22-36; 1 Кар 15, 39). Езус Хрыстус адкупіў свет не адною толькі сваёю смерцю, але смерцю і змёртвыхпаўстаннем. Адкупленне - гэта вызваленне чалавека з няволі шатана, з няволі граху, да якога шатан давёў чалавека, і смерці, якая з'яўляецца вынікам граху. Дзякуючы паслухмянасці Езуса ажно да смерці і Яго змёртвыхпаўстанню, Бог перамог сваёю любоўю непаслухмянасць граху і цемру смерці і тым самым перамог шатана - крыніцу граху і смерці. Езус аддаў жыццё за грахі ўсіх людзей, каб вярнуць ім Божае, вечнае жыццё. Яно аб'явілася і адрадзіла свет чалавечы, дзякуючы змёртвыхпаўстанню Езуса Хрыста. У Ім, уваскрослым, усе ажывуць (пар. 1 Кар 15, 22).

У малітве «Веру ў Бога» мы вызнаем: «Узышоў на неба, сядзіць праваруч Бога Айца Усемагутнага…». Дзеянні святых Апосталаў расказваюць, як Езус, які на працягу сарака дзён пасля свайго змёртвыхпаўстання паказваўся апосталам, «узнёсся перад вачыма іхнімі, і хмара ўзяла Яго ад вачэй іх». Калі ж яны пільна ўглядаліся ў Яго, анёлы прадказалі ім, што «Гэты Езус, узяты ад вас на неба, прыйдзе гэтаксама, як бачылі вы Яго ўзыходзячым на неба» (Дз 1, 9-11).

Пра ўнебаўшэсце Езуса гаворыць таксама святы Марк у канцы свайго Евангелля: «Пан жа пасля гутаркі з імі (апосталамі) узнёсся на неба і сеў праваруч Бога. Яны ж, выйшаўшы, абвяшчалі ўсюды Евангелле з дапамогаю Пана, які пацвярджаў услед слова іхняе знакамі» (пар. Мк 16, 19-20).

Унебаўшэсце Езуса азначае канец стасункаў Яго вучняў са сваім уваскрослым Панам. З гэтага часу Ён для іх будзе нябачны, прысутны ў небе. Аднак гэта не значыць, што Ён іх пакінуў. Ён застанецца з імі (а гэта значыць таксама - з усімі сваімі вучнямі ў іх супольнасці, якою з'яўляецца Касцёл) ажно да канца свету праз свайго Духа, якога спашле на іх, каб ішлі і сведчылі аб Ім перад усімі народамі.

Вызнанне ўнебаўшэсця Езуса - гэта таксама праяўленне веры ў Яго канчатковую хвалу, якую Ён атрымаў ад Айца за сваю паслухмянасць ажно да смерці. Змёртвыхпаўстанне - гэта перамога над смерцю, гэта новае жыццё, крыніцаю і валадаром якога з'яўляецца Бог. Унебаўшэсце і сяданне «праваруч Бога» (быццам у старажытных дзяржавах сукіраўнікі поруч з каралём) азначае Боскую, роўную Айцу, хвалу і моц Езуса, Сына Божага.

Унебаўшэсце Езуса азначае таксама як бы адкрыццё неба як ясна бачнай для чалавека мэты: яго дому, яго айчыны. Жыццё чалавека, які, дзякуючы хрышчэнню, памёр і змёртвыхпаўстаў з Хрыстом, павінна быць цяпер з Ім разам «укрытае ў Богу». Чалавек павінен шукаць «таго, што ўгары, дзе прабывае Хрыстус, які сядзіць праваруч Бога» (Кал 3, 14).

Гэта падзея апісана ў Дзеяннях святых Апосталаў (2, 4-41). На пяцідзесяты дзень пасля свята Пасхі жыды адзначалі свята першага ўраджаю, якое лічылася таксама ўспамінам заключэння запавету, г.зн. атрымання Закону каля падножжа гары Сінай. У гэтае свята, на пяцідзесяты дзень пасля змёртвыхпаўстання Езуса, Дух Святы сышоў у шуме ветру і ў выглядзе вогненных языкоў на вучняў Езуса, што сабраліся з Яго Маці ў вячэрніку (месцы апошняй вячэры) і прабывалі на малітве. Адсюль свята Спаслання Духа Святога часам называюць гэтаксама як жыдоўскае свята - Пяцідзесятніцаю.

Прадказваючы апосталам спасланне Духа Святога, называў Яго Езус таксама Духам Суцяшальнікам і Духам Праўды, дзякуючы якому апосталы будуць сведчыць пра Хрыста перад усім светам (пар. напр. Ян 14, 25-26; 15, 26-27; Дз 1, 4-8). З хвіліны спаслання Духа Святога вучні, якія замкнуліся ў вячэрніку з боязі перад жыдамі, выходзяць да сабранага натоўпу і абвяшчаюць Таго, які быў бязвінна ўкрыжаваны, вернуты Богам да жыцця і ўстаноўлены Панам і Месіяй. Трэба ў Яго паверыць, г.зн. навярнуцца і прыняць хрышчэнне (пар. Дз 2, 14-41).

Спасланне Духа Святога ў дзень Пяцідзесятніцы - здарэнне не аднаразовае. Апостальскія Дзеянні сведчаць, што Дух Святы ўдзяляецца ўсім, хто паверыў, а, значыць, сыходзіць заўсёды на тых, хто, верачы, утварае Касцёл Хрыстовы (пар., напр., Дз 8, 14-24; 10, 44-48). Знак пастаяннага сыходжання Духа Святога на Касцёл - удзяленне кожнаму ахрышчанаму Сакрамэнту бежмавання.

Спасланне Духа Святога - гэта вынік смерці і ўшанавання Хрыста. Дзякуючы Яго паслухмянасці ажно да смерці, Айцец узлюбіў Яго і ўстанавіў Панам. Цяпер Ён можа збаўляць кожнага чалавека ў Духу Святым. «Лепш для вас, - кажа Езус сваім вучням, - каб Я адыйшоў; бо калі Я не пайду, Суцяшальнік не прыйдзе да вас, калі ж пайду, пашлю Яго да вас» (пар. Ян 16, 7). Пры гэтым Евангелле ад святога Яна ўжывае два выразы. Езус спасылае Духа ад Айца Святога ў імя Езуса, свайго Сына (14, 26). Такім чынам, Дух Святы, у якім дадзена нам збаўленне, спасылаецца адначасова праз Айца і Сына, Бог ёсць Айцец, Сын і Дух Святы: Айцец, які з любові даў нам Сына свайго Адзінароднага; Сын, які ў паслухмянасці Айцу ажно да смерці аддаў за нас жыццё; Дух, які сыходзіць ад Айца і Сына, і, дзякуючы якому мы яднаемся з Езусам, Сынам Божым, а праз Яго - з Айцом.

Тэрмін «пасхальная таямніца» ўбірае ў сябе смерць, змёртвыхпаўстанне і ўнебаўшэсце Езуса, а таксама спасланне Ім на сваіх вучняў Духа Святога. Смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса адбыліся ў дні жыдоўскага свята Пасхі, якое штогод адзначаецца на ўспамін вызвалення з егіпецкай няволі. Гэта вызваленне звязвалася з запаветам, заключаным паміж Богам і ізраільскім народам, які, дзякуючы таму, што калектыўна перажыў магутную Божую апеку над сабою і прыняў Божы Закон на табліцах запаведзяў, вярнуў сабе ўсведамленне свае асобаснасці як народ, абраны Богам, асаблівая Яго ўласнасць, як народ запавету. Акрамя таго, выйсце з Егіпету звязвалася з абяцаннем зямлі, якая «сплывае малаком і мёдам» і якую ўратаваны народ павінен быў унаследаваць.

Супадзенне смерці і змёртвыхпаўстання Езуса з жыдоўскім святам Пасхі ўказвае на збаўчы характар гэтых падзеяў. Смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса - гэта таксама вызваленне, але ўжо вызваленне ўсіх людзей з абсалютнай няволі: шатана, граху і смерці. Збаўчае значэнне смерці і змёртвыхпаўстання Езуса можа быць зразумета як новы і канчатковы запавет паміж Богам і чалавецтвам, у выніку якога ствараецца новы люд Божы - Касцёл, які імкнецца да зямлі абяцанай, г.зн. да жыцця вечнага, да «новага неба і новай зямлі» (Ап 21, 1).

Унебаўшэсце Езуса і спасланне Духа Святога, хоць і адбыліся, паводле Дзеянняў святых Апосталаў, праз дзесяць і пяцьдзесят дзён пасля змёртвыхпаўстання Хрыста, неразрыўна з ім звязаны, і таму таксама падпадаюць пад азначэнне «пасхальнай таямніцы». Унебаўшэсце Езуса разам з Яго змёртвыхпаўстаннем - непадзельны акт Яго ўмілавання Айцом. Спасланне Духа Святога, Яго жыватворнае і асвячальнае дзеянне ў Касцёле і ў кожным чалавеку - гэта Божае дзеянне, дзякуючы якому Езус Хрыстус, улюбёны Пан, рэалізуе ў гісторыі збавення свету, здзейсненае праз сваю смерць і змёртвыхпаўстанне.

Такім чынам, пасхальная таямніца - гэта не азначэнне падзеяў, якія мелі месца толькі ў мінулым. Гэта азначэнне таямніцы збаўлення, якая пастаянна рэалізоўваецца. Чалавек атрымлівае збаўленне, удзельнічаючы ў пасхальнай таямніцы Хрыста праз веру і сакрамэнты, каб разам са сваім укрыжаваным і ўваскрослым Панам кожную хвіліну паміраць для граху і паўставаць да новага жыцця, аддадзенага Богу і братам.

Гэты выраз, узяты з Кнігі прарока Ісаі, у якой знаходзяцца чатыры песні пра будучага Збавіцеля, які менавіта так называецца ў раздзелах 42, 49, 50 і 52.

Слуга Панскі быў абраны Богам і найбольш цесна з Ім паяднаны, поўны Яго Духу і Ім пасланы, каб вучыць чалавека справядлівасці, каб навярнуць Ізраіль, асвяціць паганаў, каб Божае Збаўленне «дасягнула ажно краю зямлі» (пар. Іс 49, 4). Песні Ісаі гавораць аб адрынутасці Яго людзьмі. Будзе Ён імі зняважаны, замучаны, сцёрты ў прах…

«Пагарджаны і адрынуты людзьмі, Муж болю, прывучаны да цярпення, як хтосьці, перад кім твар закрываюць, пагарджаны так, што мелі Яго за нішто»

(пар. Іс 53, 3).

Гэта людскія грахі прыгнялі Слугу Панскага.

«Усе мы заблукалі, як авечкі, кожны з нас павярнуў на сваю дарогу, а Пан узваліў на Яго ўсе нашыя віны»

(пар. Іс 53, 6).

Аднак менавіта таму, «што ахвяраваў сябе на смерць і залічаны быў да злачынцаў» (пар. Іс 53, 12), Слуга Панскі апраўдае многіх, верне Богу мноства людзей, сам асягне хвалу і споўніцца праз Яго воля Пана.

Евангеллі і іншыя пісанні Новага Запавету неаднойчы выкарыстоўваюць словы з песні пра Слугу Панскага, гаворачы пра Езуса. Гэта Ён, намашчаны Духам, церпячы Слуга Панскі, які ўзяў на сябе грахі ўсіх людзей. Сам Езус гаворыць пра сябе словамі песні Ісаі, прадказваючы сваю муку і смерць: «Павінна споўніцца на Мне тое, што напісана: і да злачынцаў залічаны» (Лк 22, 37).

Песні пра Слугу Панскага абвяшчаюць, што Збавіцель возьме на сябе людскія грахі і цярпець будзе за грэшнікаў. Але гэта не Бог-Айцец асудзіў Яго на цярпенні і смерць, не Ён жадаў Яго крыві як адплаты за грахі. Бог паслаў свайго Слугу, каб абвяшчаў Яго любоў і заклікаў кожнага чалавека да навяртання, але аслепленыя грахамі людзі, выракшыся Яго, забілі Дарыцеля Жыцця.

Месія - гэта слова, узятае з габрэйскай мовы і азначае «памазанік». Адпаведнік гэтага азначэння, узяты з грэцкай мовы, - «Хрыстус». Такім чынам, «Месія» (з габрэйскай мовы) альбо «Хрыстус» (з грэцкай) азначае адно і тое ж, а менавіта «памазанік», г.зн. «намашчаны».

Перш чым азначэнне - Месія альбо Хрыстус - пачало служыць выключна Пану Езусу, так што стала як бы Яго ўласным імем, яно адносілася ў Старым Запавеце да каралёў Ізраіля. У Першай Кнізе Самуэля, напрыклад, знаходзім апісанне намашчэння каралёў Саула і Давіда (раздз. 10 і 16). Намасціў іх па Божым загадзе Самуэль, апошні «суддзя» гэтага народу. Намашчаліся таксама архісвятары, намашчанымі называлі сябе некаторыя прарокі (напр., Ісая 61, 1).

Чым бліжэй да часу Езуса, тым больш выразна звязвалася азначэнне «памазанік» з чаканым Збавіцелем. Тым больш, што не было ўжо каралёў і не з'яўляліся прарокі. Паняцце Памазанік-Месія станавілася найменнем чаканага Збавіцеля. Таму фарысеі пыталі ў Яна Хрысціцеля, ці не ён Месія. Пыталі яны пра гэта і ў Пана Езуса: «Калі Ты Месія, - скажы нам» (пар. Лк 22, 67).

Пан Езус аднёс да сябе словы прарока Ісаі:

«Дух Пана Бога нада мною, бо Пан мяне намасціў. Паслаў мяне, каб абвяшчаў Я добрую навіну ўбогім…»

(пар. Іс 61, 1).

Ён быў унутрана намашчаны моцаю Духа Божага, які спачыў на Ім, як на кімсьці, хто быў пакліканы і пасланы Богам-Айцом як адзіны Валадар, Святар і Прарок новага люду Божага.

Аднак Езус пазбягаў, каб Яго называлі Месіяй і забараняў выказваць, што Ён ім ёсць.

Бо занадта распаўсюджанай сярод тагачасных жыдоў была думка, што Месія, калі прыйдзе, стане палітычным правадыром і выбавіцелем Ізраіля. Але пасля змёртвыхпаўстання Езуса апосталы абвяшчаюць, што менавіта Езус ёсць Пан і Месія (напр., Дз 2, 36). А на грэцкай мове, што Ён - Хрыстус. Гэта самае кароткае вызнанне веры - «Езус ёсць Хрыстус», - так укаранілася, што і вызнаўцаў Езуса ў хуткім часе пачалі называць хрысціянамі (пар. Дз 11, 26).

Імя Езус па-габрэйску азначае «Пан збавіў» і ўказвае, што «не паслаў Бог Сына Свайго ў свет, каб судзіць свет, але каб свет быў збаўлены праз Яго» (Ян 3, 17). Езус ёсць Збавіцель - гэта асноўны змест Евангелля і ўсяго Святога Пісання, не толькі Новага, але і Старога Запавету, што падрыхтаваў і прадказаў збаўленне, якое павінен быў рэалізаваць абяцаны Месія.

Праз сваю непаслухмянасць Богу чалавек трапіў у няволю граху, якая грозіць вечным асуджэннем, трапіў у няволю смерці, якую грэх пацягнуў за сабою, і ў няволю шатана, які спакусіў яго на грэх. Праз грэх і смерць шатан пануе над чалавекам.

Езус Хрыстус выбаўляе чалавека з гэтай шматаблічнай няволі.

Галоўны момант - пераадоленне панавання граху. І вось Езус прыходзіць як Сын, які ва ўсім, без астатку і да смерці, ажно да смерці крыжовай, паслухмяны Айцу. Ён заўсёды выконвае Яго волю. Ягнё без граху, улюбёны Сын Айца, аплочвае сваёю паслухмянасцю і адданасцю непаслухмянасць першага чалавека і ўсіх людзей. Дзякуючы гэтаму, Ён можа адпускаць ім грахі: вызваляе іх ад грахоў… Абвяшчаючы, што Бог - гэта поўны любові Айцец блудных дзяцей, Езус заклікае ўсіх вярнуцца да Яго дому.

Тых, што паверылі, праз хрост акунае ў сваёй смерці, г.зн. у сваёй паслухмянасці Айцу, каб, паяднаныя з Ім, супраціўляліся кожнай схільнасці да граху і адначасова ніколі не сумняваліся ў Божым прабачэнні.

Езус выбаўляе ад смерці і цярпенняў, якія як бы вядуць да смерці. «Паўстаў з мёртвых, як першы сярод тых, што памерлі» (пар. 1 Кар 15, 20). Калі Хрыстус уваскрос, то і мы ўваскрэснем. Калі мы яднаемся з Ім у смерці, то будзем паяднаныя і ў змёртвыхпаўстанні. Калі жыве ў нас Дух таго, які Езуса ўваскрасіў з мёртвых, то ажывіць Ён і нашыя смяротныя целы.

Гэта не толькі прадказанне збаўлення пасля смерці, гэта вызваленне нас ужо сёння ад жыцця ў перспектыве смерці, як чагосьці канчатковага, вызваленне ад рабскага страху перад ёю. Безумоўна, трэба прыняць цярпенні і смерць, але як паяднанне з Езусам-Збавіцелем, як шлях вяртання з няволі граху, які вядзе да жыцця, што не ведае смерці.

Калі ані грэх, ані смерць, якая з'яўляецца яго вынікам, не маюць ужо над чалавекам абсалютнай улады, то значыць, што і шатан, які вядзе чалавека да граху і смерці, пераможаны Збавіцелем.

Адкупленнем Святое Пісанне называе тое, што ўчыніў для чалавека Хрыстус, і асабліва - значэнне Яго смерці на крыжы. Мы вызнаем, што Хрыстус сваёю смерцю адкупіў усіх людзей.

Майсееў Закон загадваў ізраільцянам выкупляць сваіх родных, якія з нястачы і бяды павінны былі прадаваць сябе ў няволю чужаземцам. Таксама трэба было ў святыні складаць выкуп за першародных, якія, паводле Закону, былі асабліваю ўласнасцю Бога, як знак удзячнасці за захаванне жыцця ізраільскім сынам у ноч выйсця з егіпецкай няволі.

Тою самаю моваю гаворыць Стары Запавет пра Бога, які вызваляе свой народ: Бог адкупіў Ізраіль з егіпецкай няволі, а пазней - з вавілонскай няволі. Ён - Адкупіцель, і тым самым набыў гэты народ сабе ва ўласнасць. І падобна Новы Запавет вызначае тое, што для ўсіх людзей учыніў Хрыстус. Ён аддаў сваё жыццё за адкупленне многіх (пар. Мц 20, 28), «даў Сябе за нас, каб выбавіць нас ад усялякага беззаконня і ачысціць Сабе народ выбраны, рупны аб добрых учынках» (Тыт 2, 14). «У Ім маем адкупленне крывёю Яго, адпушчэнне грахоў, паводле багацця ласкі Яго» (пар. Эф 1, 7).

Называючы тое, што Хрыстус учыніў для чалавека, адкупленнем, Святое Пісанне звяртае ўвагу на сітуацыю, у якой апынуўся б чалавек, калі б не Хрыстус. Было б гэта становішча няволі граху і смерці. Чалавек быў бы бездапаможны перад пануючым у ім грахом і перад немінуючаю смерцю - вынікам граху. Зрэшты, такую сітуацыю ў нейкай меры перажывае кожны чалавек, нават калі можа, дзякуючы Хрысту, жыць свабодна, як дзіця Божае, перамагаючы грэх і маючы надзею на змёртвыхпаўстанне.

Слова «адкупленне» ўказвае на тое, што чалавек знаходзіць паратунак і вызваленне па-за сабою: у Богу і пасланым Ім Сыне, Езусе Хрысце. Ён - Адкупіцель усіх.

Калі мы чытаем, што смерць Езуса была выкупам альбо цаною за вызваленне чалавека - гэта значыць, што каштавала яно Яму дорага - каштавала жыцця. Але гэта не азначае, што Езус каму-небудзь плаціў за вызваленне чалавека. Не плаціў Ён шатану, які сваім уплывам зняволіў чалавека. Як Сын Божы і адзіны Пан, Ён загадваў шатану і перамагаў яго. Не плаціў Езус таксама выкупу Богу-Айцу, паколькі гэта Ён са сваёй бясконцай любові паслаў Сына свайго на свет, каб Ён збавіў чалавека.

Запавет - гэта адно з асноўных біблійных паняццяў, якое вызначае сувязь паміж Богам і чалавекам. Добра вядомыя выразы «Стары Запавет» і «Новы Запавет», а таксама Святое Пісанне Старога і Новага Запавету.

Стары Запавет - гэта дамова паміж Богам і ізраільскім народам, заключаная найперш Богам з Абрагамам, продкам ізраільскага народу, і канчаткова з усім народам праз пасрэдніцтва Майсея пасля цудоўнага выйсця з егіпецкай няволі каля падножжа гары Сінай (адсюль яе называюць яшчэ сінайскаю дамоваю). Бог, які дазволіў ізраільцянам адчуць сваю магутную апеку, робіць з іх сваю «асаблівую ўласнасць сярод усіх народаў», «валадарства святароў і народ святы». Такім чынам Ён абяцае ім сваю апеку і благаслаўленне, патрабуючы ўзамен веры і пашаны да свайго голасу. Ізраільскі народ прыняў абвешчаны Майсеем Божы Закон, заяўляючы: «Усё, што сказаў Пан, зробім і будзем паслухмяныя». У знак заключанай дамовы Майсей пакрапіў народ крывёю ахвяраў, складзеных з жывёліны (Вых 19 і 24). Усю пазнейшую гісторыю Ізраіля Святое Пісанне падае як гісторыю гэтай дамовы. Бог яму заўсёды верны, ніколі не забірае назад сваіх абяцанняў і не адмаўляе сваёй апекі. Ізраіль жа часта адступае ад вернасці Богу і Яго запаведзям; навяртаецца толькі пад націскам караючай рукі Божай.

Збаўленне, здзейсненае Богам у Езусе Хрысце, пададзена ў Новым Запавеце ў тых самых катэгорыях дамовы, на гэты раз - Новага Запавету. Бог заключае яе з усім чалавецтвам, аб'яўляючыся як Айцец і абяцаючы вечнае жыццё. Ён дамагаецца веры ў Сябе і ў Таго, якога паслаў, у Езуса Хрыста, а таксама паслухмянасці сваёй волі, якая зводзіцца да дзвюх запаведзяў любові: Бога і бліжняга, бо ўсе запаведзі ў іх змяшчаюцца. Сыноўняя любоў і паслухмянасць Езуса Хрыста ажно да смерці на крыжы былі адказам на аб'яўленне Божай Айцоўскай любові і актам прыняцця Яго волі ад імя ўсяго свету. Да гэтага акту далучаецца кожны веруючы, калі прагне аказаць Богу любоў і паслухмянасць. Пралітая на крыжы кроў Езуса стала, як калісьці кроў ахвярных жывёлаў, замацаваннем Новага Запавету. Такое значэнне маюць словы ўстанаўлення Эўхарыстыі, якія былі прамоўлены ў часе Апошняй Вячэры над віном і паўтараюцца ў часе святых абрадаў: «Гэта ёсць кроў Мая Новага Запавету» (Мц 26, 28).

Архісвятаром называе Езуса Хрыста Ліст да Габрэяў (пар. Гбр 4, 14; 7, 28). Азначэнне гэтае вядома ў Старым Запавеце. Святарскую службу, якая заключалася ў справаванні культу і, галоўным чынам, у складанні ахвяраў, у Ізраілі выконвалі толькі нашчадкі Аарона, Майсеевага брата. Архісвятар, г.зн. самы старэйшы рангам, быў іхнім кіраўніком і толькі ён мог здзяйсняць найважнейшыя акты культу. У часы Езуса, калі Ізраіль не меў палітычнай незалежнасці, архісвятар фактычна быў самым высокім грамадска-палітычным аўтарытэтам і прадстаўніком жыдоўскага народу. Ліст да Габрэяў, г.зн. да хрысціянаў жыдоўскага паходжання, называе архісвятаром Езуса, каб наблізіць да іх Яго асобу і адначасова ўказаць на розніцу паміж хрысціянствам і Майсеевай рэлігіяй.

Езус не належаў да святарскага роду, і Ааронава святарства не павінна было працягвацца ў хрысціянстве. Езус быў пакліканы як архісвятар Новага Запавету непасрэдна Богам, згодна з прароцтвам псальму 110:

«Пан пакляўся і не пашкадуе: Ты навекі святар на ўзор Мэльхізэдэка»

(пар. Пс 110, н).

Пра Мэльхізэдэка, як пра «святара Найвышэйшага Бога», згадвае Кніга Быцця. Яго вышэйшасць прызнаваў сам патрыярх Ізраіля, Абрагам. Таму Мэльхізэдэк, а не Аарон альбо жыдоўскія архісвятары - прадказанне Езуса-архісвятара.

Езус - святар нявінны, бязгрэшны, у той час, калі архісвятары Старога Запавету павінны былі найперш складаць ахвяры за ўласныя грахі і толькі пасля за грахі народу. Езус - адзіны святар, не так, як жыдоўскія архісвятары, якія, будучы смяротнымі, вымагалі ўстанаўлення сваіх наступнікаў. Езус змёртвыхпаўстаў, жыве і выконвае сваё святарства вечна. Езус, як архісвятар, склаў адзіную, бясконца дзейсную ахвяру са свайго жыцця. Яму няма патрэбы складаць шмат ахвяраў, як гэта рабілі жыдоўскія святары.

Вера ў адзінага архісвятара, у Езуса, не дазваляе гаварыць у Новым Запавеце ні пра якога іншага святара, акрамя Яго. Хто б у Касцёле ні справаваў святарства, не чыніць гэтага ад свайго ўласнага імя, але ад імя адзінага святара - Езуса Хрыста.

Новы ж Запавет называе святарамі ўсіх ахрышчаных, паколькі яны пакліканы, каб у еднасці з Езусам складаць Богу сябе саміх, як адзіную, мілую Яму, ахвяру (пар. 1 П 2, 5; Ап 1, 6).

Муку і смерць Пана Езуса Новы Запавет называе ахвяраю. Робіць гэта па-рознаму, звязваючы з ахвярамі, што складалі жыды і што былі перапісаныя Законам Майсеевым.

Былі гэта шматлікія ахвяры, складаныя з жывёлы і дароў зямлі, а значыць з таго, што неабходна чалавеку для жыцця. У іх выражалася перакананне, што чалавек абавязаны сваім жыццём Богу і Богу павінен аддаваць яго, і як грэшнік, павінен сам памерці. Аднак часта гэтыя ахвяры набывалі характар выключна рытуальны, не выяўляючы ўжо ўнутранага і рэальнага аддання чалавека Богу. Прарокі рэзка асуджалі такі падыход да ахвяраў (пар., напр., Іс 1, 11-6).

Езус прыйшоў, «каб служыць і даць сваё жыццё на адкупленне многіх» (пар. Мк 10, 45). Яго кроў будзе праліта за многіх на адпушчэнне грахоў (пар. Мц 26, 28). Ён моліцца за вучняў: «За іх Я пасвячаю Сябе, каб і яны былі асвечаны праўдаю» (Ян 17, 19). Такім чынам, смерць Езуса - гэта ахвяра адплаты за людскія грахі. Супадзенне смерці Езуса са святам Пасхі наказвае нам бачыць яе прадказанне ў ахвяры з ягняці, якую складалі жыды ў ноч выхаду з егіпецкай няволі. Гэтак, як кроў ягняці ахоўвала ад смерці першародных, так і кроў Езуса ахоўвае, але ўжо кожнага чалавека, ад смерці вечнай. Езус называе таксама сваю кроў «Крывёю Новага Запавету» (пар. Мк 14, 24). Гэта, у сваю чаргу, напамін пра ахвяры, якія Майсей складаў Богу ў знак дамовы паміж ім і ізраільскім народам, акрапляючы ўвесь народ іх крывёю. Такім чынам, Езус лічыць сваю ўласную смерць ахвяраю, якая асвячае Новы Запавет, заключаны паміж Богам і ўсім родам чалавечым.

Ліст да Габрэяў абвяшчае, што смерць Езуса - гэта адзіная ахвяра, мілая Богу і бясконца дзейсная, а таму і непаўторная: яна згладжвае грахі ўсіх людзей, яднаючы іх паміж сабою і Айцом у небе. Яна аб'яўляе чалавеку адзіны шлях аддання Богу хвалы «ў Духу і Праўдзе» (Ян 4, 21-23). Не часовымі ахвярамі, што складаюцца з таго, чым чалавек валодае, але адданнем Богу самога сябе, разам з Езусам, у паслухмянасці ажно да смерці.

Новы Запавет гаворыць пра Езуса-Валадара ў сувязі з Яго смерцю і пакланеннем Яму.

Езус абвяшчае надыход валадарства, г.зн. панавання Божага, аднак не дазваляе абвясціць сябе каралём тым, што хацелі б бачыць у Ім часовага валадара (пар. Ян 6, 14-15). Нягледзячы на гэта, Езус быў абвінавачаны перад Пілатам, што аб'яўляў сябе жыдоўскім каралём, і такая назва Яго віны была змешчана на крыжы (пар. Ян 19, 12.19).

Езус з'яўляецца Валадаром як Месія, Божы пасланнік, дзякуючы якому надыходзіць Валадарства Божае: усеагульнае, канчатковае Божае панаванне над чалавекам і светам. Евангелле ад св. Мацвея, гаворачы аб вітанні Езуса ў Ерузалеме, бачыць у гэтым спаўненне прароцтва, што датычыць Месіі: «Скажыце Дачцы Сыёнавай: вось Кароль твой ідзе да цябе ціхі, седзячы на асляняці, жарабяці асліцы» (пар. Мц 21, 5). Гэтаксама перад Пілатам Езус кажа, што валадарства Яго не з гэтага свету, яно не грунтуецца на насіллі. Яго валадаранне заснавана на абвяшчэнні Праўды (пар. Ян 18, 23-37).

У Кнізе Апакаліпсіса св. Яна Езус - ушанаваны, Суддзя і Валадар усяго, называецца, як і сам Бог, Каралём. Ён, як Бог, «Валадар зямлі» (1, 5). «Кароль над каралямі і Пан над панамі» (19, 6). Гэта, зразумела, метафара, якая выяўляе абсалютную х в а л у і абсалютнае панаванне Божае над усім у Хрысце. У Ім Бог стварыў свет, праз Яго свет збаўляе, аддаючы грэшнага чалавека сваёй бясконцай любові. Абсалютнае і вечнае Божае панаванне, на якое ўказвае званне Караля, што адносіцца да Бога і да Хрыста, не мае ў сабе нічога ад насілля. Гэта панаванне любові над грэшным чалавекам, які аддаецца ёй цалкам добраахвотна і які вяртаецца да Бога так, як блудны сын вяртаўся да любячага бацькі.

Канчатковае і вечнае Божае валадаранне, распачатае ўцелаўленнем, а пасля смерцю і змёртвыхпаўстаннем Езуса Хрыста, развіваецца на працягу гісторыі так, як жыццё кожнага чалавека, і так, як развіваюцца адносіны паміж людзьмі, а значыць і грамадскія адносіны, што фармуюцца праўдаю, справядлівасцю, любоўю… Грамадская дзейнасць у гэтым кірунку - абавязак хрысціянаў, якія, дзякуючы хрышчэнню, удзельнічаюць у валадарскай місіі Хрыста. Паглыбленню свядомасці ў гэтым плане дапамагае ўведзенае Папам Піем ХІ у 1926 г. свята Хрыста Валадара, якое цяпер адзначаецца ў апошнюю нядзелю літургічнага года.

Спадарожніцаю Адкупіцеля называюць Найсвяцейшую Марыю Панну, Маці Езуса. З таго часу, як Яна нарадзіла Яго на свет, бачачы ў Ім прадказанага прарокамі Месію і Збавіцеля, Яна спадарожнічала Яму заўсёды сваёю вераю, надзеяю і любоўю, цалкавітым адданнем Сябе справе збаўлення свету, дзеля спаўнення якой прыйшоў Ён на зямлю.

У хвіліну ахвяравання Езуса ў святыні ерузалемскай прысутны там старац Сымэон прарочыў, што Езус - гэта «знак, якому працівіцца будуць», а душу Яго Маці «меч пранікне» (Лк 2, 34-35).

Евангелле ад св. Яна гаворыць аб прысутнасці Маці Хрыстовай пры Ім напачатку і ў канцы Яго публічнай дзейнасці. Яна была з Ім менавіта ў Кане Галілейскай, калі Ён здзейсніў першы цуд і калі «паверылі ў Яго Ягоныя вучні». Яна звярнулася да Езуса, калі заўважыла, што маладым не хапае віна, а вясельнай прыслузе параіла зрабіць тое, што скажа ім Езус (2, 2-11).

І была Яна пры Ім у часіну мукі і смерці, стоячы пад Крыжам, калі пакінулі Яго нават самыя блізкія Ягоныя вучні (19, 25-27).

Найсвяцейшая Панна Марыя спадарожнічала свайму Сыну не столькі самою прысутнасцю, колькі вераю, надзеяю і любоўю, прысвячаючы «самую сябе, як служабніцу Панскую, асобе і справе свайго Сына» (КК 56). Стоячы пад Крыжам, цярпела разам з Езусам, як ніхто іншы. Але перш за ўсё адна Яна, ва ўсялякім выпадку найлепш Яна, разумела сэнс мукі і смерці свайго Сына. Гэтаксама, як Езус паддаваўся волі свайго Айца, так Маці Езуса прымала смерць свайго Сына, як волю Божую. Самая блізкая сэрцу свайго Сына, Яна была найбольш цесна з'яднана з Ім у паслухмянасці і любові да Бога і ў любові да ўсіх людзей. Такім чынам, Маці супрацоўнічала са сваім Сынам, удзельнічаючы ў збаўленні свету, якое Ён здзяйсняў.

Яе супрацоўніцтва з Езусам працягваецца таксама і пасля Яе ўнебаўзяцця. Калі, як мы верым, святыя моляцца за нас у небе, то тым больш дзейсна заступаецца за ўсіх людзей Маці Езусава, каб здзейсненае Ім збаўленне канчаткова стала іх лёсам.

Толькі Езус, Сын Божы і Сын Чалавечы, з'яўляецца Адкупіцелем свету. Усе былі Ім адкуплены. Таксама і Яго Маці. Але Езус Хрыстус хоча збаўляць таксама праз тых, якія ў сваёй веры і любові цалкам Яму адданыя. Адносіцца гэта ўвогуле да вучняў Езуса, аднак перадусім і асаблівым чынам адносіцца гэта да Яго Маці.

Касцёл

Касцёл - гэта тыя, хто паверыў у Езуса Збавіцеля: Яго вучні, Яго вызнаўцы… Цяжка адною фразаю сказаць, што ёсць Касцёл. Нельга коратка пералічыць усе яго элементы і ўсе задачы, якія даверыў яму Езус, нельга коратка выказаць усю яго таямніцу.

Апостальскія Дзеі, апісваючы адною фразаю жыццё першых, навернутых у дзень спаслання Духа Святога вызнаўцаў Хрыста і, такім чынам, апісваючы жыццё першай хрысціянскай гміны, першапачатковага Касцёла ў Ерузалеме, указваюць на некалькі істотных тэзаў.

Давайце прачытаем: «І трывалі ў навуцы апостальскай, у супольнасці й ламанні хлеба, ды ў малітвах» (Дз 2, 42).

Навука апосталаў - гэта слова іх сведчання, Добрая Навіна, якую яны абвяшчалі аб збаўленні ўсіх людзей праз смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста. Дзеі гавораць, што першыя хрысціяне «трывалі» ў гэтай навуцы. Гэта значыць, што яны прынялі яе і супольна вызнавалі яе так, як іх навучылі і далей навучалі апосталы. Гэта азначае таксама, што яны прымянялі яе ў жыцці. Супольная і супольна вызнаваная вера з'яўляецца нечым вельмі важным для Касцёла.

Тут выяўляецца істотная роля апосталаў. Гэта яны навучаюць. Паводле іх слоў трэба верыць і згодна іх словам паводзіць сябе. Яны - настаўнікі і пастыры.

Першыя хрысціяне прабывалі таксама ў супольнасці. Супольнасць - гэта повязі аднае веры, надзеі і асабліва любові, бо па тым павінны ўсе пазнаваць вучняў Езуса, што яны любяць адзін аднаго (пар. Ян 13, 35); вузы, якія іх усіх яднаюць паміж сабою.

Ламанне хлеба азначае Эўхарыстыю, пастаяннае азнаменаванне і пастаяннае прыпамінанне таямніцы смерці і змёртвыхпаўстання Хрыста ў знаках братэрскага пасілку, так як распачаў гэта сам Пан Езус на Апошняй Вячэры. «Бо кожны раз, калі вы спажываеце хлеб гэты і п'яце келіх гэты, смерць Пана абвяшчаеце…» (пар. 1 Кар 11, 26).

Трывалі яны таксама на малітве, ушаноўвалі Бога. Люд Божы Старога Запавету адчуваў сябе пакліканым, каб «апавядаць аб хвале Бога» (пар. Іс 43, 21). Падобным чынам і сабраны вераю ў Хрыста новы люд Божы абвяшчае «цноты Таго, Хто паклікаў іх з цемры ў цудоўнае святло Яго» (пар. 1 П 2, 9). Маліцца, ушаноўваць Бога - гэта таксама істотнае заданне Касцёла.

Касцёл - гэта тыя, хто паверыў у Езуса як Збавіцеля. Гэта вера яднае іх з Езусам і паміж сабою.

Пачатак Касцёлу даў Пан Езус, прызваўшы дванаццаць апосталаў. Выбраў іх і паклікаў так, як да сённяшняга дня збірае моцаю Духа Святога ўсё новых сваіх вызнаўцаў ва ўсіх кутках свету. Апосталы спадарожнічалі свайму Настаўніку, Пану, а ўрэшце і Сябру на шляхах абвяшчэння Евангелля, сталі сведкамі Яго смерці, супраць якой пратэставалі, і што яшчэ больш важна - сведкамі Яго змёртвыхпаўстання, у якое ім цяжка было паверыць і пра якое ніхто, акрамя іх, што блізка кантактавалі з Уваскрослым, не мог так дзейсна сведчыць (1 Кар 15, 5-6).

Смерць і ўваскрэсенне Езуса перафармавалі апосталаў у Касцёл. Толькі смерць і ўваскрэсенне Езуса аб'явілі апосталам з усёю яснасцю Божыя намеры здзяйснення канчатковага, эсхаталагічнага збаўлення ўсіх людзей з усялякай няволі, коранем якой з'яўляецца грэх. Толькі перажыванне смерці і змёртвыхпаўстання Езуса ўчыніла, што апосталы паверылі: Бог зрабіў Яго «Панам і Месіяй» (Дз 2, 36). Таму гаворыцца, што Касцёл нарадзіўся на крыжы.

Апосталы не павінны былі быць чалавечымі сведкамі чалавечага здарэння. Так як Езус, каб абвяшчаць Божае збаўленне, быў намашчаны Духам Святым, з якога Ён пачаўся і які сышоў на Яго ў часе хрышчэння ў Іардане, гэтак і апосталы, не сілаю свайго чалавечага пераканання і не сваім чалавечым уменнем, але дзякуючы напаўненню тым самым Духам Святым, Моцаю Божаю з вышыняў, маглі стаць сведкамі збаўлення, якое здзейсніў Бог праз смерць і змёртвыхпаўстанне свайго Сына, Езуса.

Таму лічыцца, што спасланне Духа Святога на апосталаў, паяднанае ў Дзеях Апостальскіх з жыдоўскім святам Пяцідзесятніцы (якое прыпадае на пяцідзесяты дзень пасля свята Пасхі) - гэта момант аб'яўлення Касцёла, пачатак яго жыцця і дзейнасці, якая будзе трываць да канца часаў і паўторнага прыйсця Пана.

Галава Касцёла - Хрыстус. Святы Павел у Лісце да Эфэсцаў гаворыць, што Бог-Айцец усё падпарадкаваў Хрысту, «а Яго самога ўстанавіў… Галавою Касцёла, які ёсць Яго цела» (пар. 1, 22).

Езус стварыў Касцёл, альбо супольнасць сваіх вучняў. Паклікаў першых сярод іх, апосталаў, якіх збіраўся паслаць на ўвесь свет, каб былі Яго пасламі. Вучыў іх узаемнай любові, даў ім уладу «звязвання і развязвання» (Мц 18, 18), прадказаў Пятру, што на ім збудуе свой Касцёл… Але калі пасылаў апосталаў на ўвесь свет, а сам ішоў на неба, адначасова абяцаў ім, што застанецца з імі «ва ўсе дні да сканчэння веку» (Мц 28, 20). Горача любімы Хрыстус не адышоў ад сваіх вучняў. Наадварот, Ён звязаны з імі так, як не было гэта магчыма пры Яго жыцці на зямлі. Ён не пакінуў свайго Касцёла, Ён прысутнічае ў ім і кіруе ім. Менавіта на гэта ўказвае выраз: Хрыстус - Галава Касцёла. Ані апосталы, ані пазней папы і біскупы, ніхто з тых, хто выконвае ў Касцёле якую-небудзь апостальскую ці пастырскую функцыю, не з'яўляецца наступнікам Езуса Хрыста, не вядзе далей справы, якую толькі Ён распачаў, але сваёю дзейнасцю і ўсім сабою служыць заўсёды жывому, дзейснаму Хрысту, ёсць знакам і сакрамэнтам горача любімага Пана, каторы пэўным чынам дзейнічае праз яго.

Як гэта Хрыстус робіць? Моцаю спасланага на апосталаў і спасылаемага пастаянна на ўвесь Касцёл свайго Духа, Духа Святога. Моцаю Духа Святога кіруе Хрыстус Касцёлам праз сакрамэнты, пастырскія паслугі і харызмы (Божыя дары). Вера ў тое, што сакрамэнты ўдзяляюць ласкі, азначае, што яны з'яўляюцца знакамі спаткання з самім Хрыстом. Хто аказвае адпаведную паслухмянасць пастырам Касцёла, той слухае самога Хрыста, згодна Яго словам, сказаным апосталам: «Хто слухае вас - Мяне слухае» (Лк 10, 16). Праз харызмы, г.зн. праз спецыяльныя Дары Духа Святога, Хрыстус прызывае ў Касцёле людзей, якія ўплываюць на яго форму, згодна з воляю Хрыста.

Збіранне Хрыстом Яго вучняў, вызнаўцаў, г.зн. стварэнне з іх супольнасці Касцёла, з'яўляецца знакам збірання Хрыстом усяго свету і нават усяго космасу. Бо нас выбраў Бог у Хрысце, - піша святы Павел да Эфэсцаў, - «дзеля ўпарадкавання поўні часаў, каб усё наноў паяднаць у Хрысце, як Галаве, тое, што ў нябёсах, і тое, што на зямлі» (пар. 1, 4.10).

Такім чынам, Хрыстус - гэта Галава Касцёла, але адначасова Ён - Галава ўсяго чалавецтва, цэнтр свету і космасу.

Дух Святы - душа Касцёла. Так гавораць айцы Касцёла (напр., св. Аўгустын, св. Ян Хрызастом), параўноўваючы функцыю, якую выконвае ў Касцёле Дух Святы з функцыяй, якую выконвае душа ў целе чалавечым. Яны хочуць такім чынам наблізіць тое, што абвяшчае Святое Пісанне аб дзеянні Духа Божага, спасланага Езусам Хрыстом у супольнасці Яго вызнаўцаў.

Параўнанне Духа Святога з душою звязана з іншым параўнаннем, якое раней зрабіў святы Павел, гаворачы, што Касцёл - гэта Цела Хрыстова, у якім шматлікія і розныя члены выконваюць розныя функцыі, аднак утвараюць адно цела (пар., напр., 1 Кар 12, 12-31). Хрыстус - «Галава Цела - Касцёла» (пар. Кал 1, 18). Паколькі Касцёл - Цела Хрыстова, а Хрыстус - Галава Касцёла, то пэўным працягам гэтых азначэнняў з'яўляецца азначэнне Духа Святога як душы Касцёла, які ёсць Духам Хрыста і які сышоў на Яго і намасціў Яго сваёю прысутнасцю.

Аднак, што маецца на ўвазе, калі гаворыцца, што Дух Святы - гэта душа Касцёла? Што робіць Дух Святы ў Касцёле, калі так акрэсліваецца Яго роля? Дык вось, Святое Пісанне і хрысціянская традыцыя гавораць, што Дух Святы ажыўляе і яднае Цела Хрыстова - Касцёл (пар. КК 7). А менавіта так мы прывыклі гаварыць аб ролі душы ў адносінах да цела, у якім яна - умова жыцця.

На ўсіх веруючых Дух Святы разлівае жыццё Хрыстова, г.зн. жыццё Сына Божага, якое, па сваёй сутнасці, з'яўляецца жыццём вечным. Адбываецца гэта праз сакрамэнты. Сярод членаў Цела Хрыстовага існуе разнароднасць функцыяў і дароў. Аднак забяспечвае гэту разнароднасць адзін і той жа Дух Святы. Ён - крыніца ўсіх дароў і ўсе яны служаць агульнаму дабру. Тым самым Дух Святы з'яўляецца прычынаю дзейнасці ўсіх хрысціянаў і ўсяго Касцёла, асабліва ў той меры, у якой гэта дзейнасць ёсць праяўленнем любові, рэалізацыяй запаведзі і прыкладу самога Езуса Хрыста.

Такім чынам, чуючы азначэнне «Дух Святы - гэта душа Касцёла», трэба перш за ўсё разумець, што Касцёл - жывы і адзіны арганізм, паяднаны з Езусам Хрыстом, яго Галавою. Гэтае паяднанне, усё больш моцнае і поўнае, здзяйсняецца моцаю Духа Святога, які з'яўляецца Духам Хрыстовым.

Сувязь Маці Езуса Хрыста з Касцёлам як супольнасцю вызнаўцаў Яе Сына разнастайная. Марыя знаходзіцца сярод тых, хто паверыў у Хрыста, Сына Божага і Збавіцеля свету, Яна - у Касцёле. Маці Езуса становіцца Маці ўсіх, для каго Езус - брат. Яна - Маці Касцёла. Найбольш поўна паяднаная са сваім Сынам, першая Яго вызнаўца, якая супрацоўнічае з Ім дзеля збаўлення свету, Яна - першаўзор Касцёла. Так называе Яе святы Амброжы, адзін з айцоў Касцёла (IV ст.), уся хрысціянская традыцыя, а таксама Другі Ватыканскі Сабор (КК 63).

Найсвяцейшая Марыя Панна - гэта ўзор Касцёла ў сваёй веры, любові і дасканалым паяднанні з Хрыстом. Яна прымае з абсалютным даверам і пакораю звеставанне, што пачне з Духа Святога Сына Божага - Збавіцеля. «Благаслаўлёная паверыўшая, - чытаем у Евангеллі ад св. Лукі, звернутыя да Яе словы Эльжбеты, - бо збудзецца сказанае Табе ад Пана» (пар. 1, 45). У гэтай непахіснай веры Яна прымае ўсё, чаго ўсё жыццё Бог ад Яе патрабуе, як ад Маці Збавіцеля. Яна стаіць пад крыжам, удзельнічае сваёю прысутнасцю і супрацоўнічае з Сынам у справе збаўлення. Так праяўляецца Яе любоў да Сына і паяднанне з Ім: праз веру і адданне сябе да канца Божай волі.

У Марыі Касцёл «ужо дасягае дасканаласці, дзякуючы якой існуе без плямы ці заганы» (пар Эф 5, 27), і адначасова кожны хрысціянін, стараючыся перамагаць грэх і ўзрастаць у святасці, уздымае вочы да Тае, «якая свеціць усёй супольнасці выбраных, як узор дабрадзейнасцяў» (КК 65).

Марыя - узор Касцёла, як Дзева і Маці. Звеставанне аб тым, што Яна павінна стаць маці, Марыя прымае з надзеяй поўнага захавання свае беззаганнасці: «Як гэта будзе, калі я не знаю мужа?» (Лк 1, 34). Па волі Божай Яна становіцца маці без парушэння свае цнатлівасці. А ў сваёй непахіснай і бездакорнай веры Яна становіцца Маці Збавіцеля - Маці ўсіх Ім збаўленых. Так і Касцёл, - абвяшчаюць айцы Касцёла, - захоўваючы моцаю Духа Святога непарушную, чыстую веру і нараджаючы ў ёй сваіх дзяцей, у пэўным сэнсе наследуе Марыю, якая ў сваёй беззаганнай чысціні стала маці.

І нарэшце: Маці Хрыстова, узятая на неба, «спазнае ўжо хвалу, што датычыць душы і цела, будучы ўзорам і пачаткам Касцёла, які павінен дасягнуць свае паўнаты ў будучым веку». Тым часам, «пакуль не надыдзе дзень Панскі… Яна свеціць люду Божаму - пілігрымуючаму, як знак пэўнай надзеі і суцяшэння» (КК 68).

Калі Найсвяцейшую Марыю Панну, Маці Езуса, мы называем Маці Касцёла, то выражаем веру і перакананне, што гэтаксама, як Яна дала жыццё Езусу, атуляла Яго любоўю і спадарожнічала Яму ўсім сваім сэрцам на Яго дарозе збаўлення свету ажно пад крыж, так Яна дае жыццё, атуляе любоўю і клапоціцца пра збаўленне кожнага з вучняў Яе Сына і нават кожнага чалавека, паколькі для збаўлення ўсіх людзей Езус прыйшоў на свет і аддаў сваё жыццё.

Так нам наказвае верыць само Святое Пісанне. Анёл, абвяшчаючы Марыі, што Яна стане Маці Езуса, называе Яго Сынам Найвышэйшага, Каралём з дому Давіда, «валадарству каторага не будзе канца» (пар. Лк 1, 31-33). Гэтыя азначэнні, узятыя са Старога Запавету, пацвярджаюць, што Сын Марыі будзе чаканым Месіяй і Збавіцелем. Найсвяцейшая Марыя Панна, згаджаючыся быць Яго Маці, такім чынам дае згоду быць Маці Збавіцеля. Тым самым Яна становіцца ўжо як бы Маці ўсіх тых, для збаўлення каторых Яе Сын прыходзіць на свет, а ў будучым аддасць сваё жыццё. Знакам Яе матчынага клопату пра людзей можа быць Яе заступніцтва перад Езусам у Кане Галілейскай (Ян 2, 3).

На крыжы Езус давярае Ёй свайго ўлюбёнага вучня Яна як сына. Яму наказвае лічыць Марыю сваёю Маці. «Гэта сын Твой», «гэта Маці твая» (Ян 19, 25-27). Хрысціянская традыцыя бачыць у святым Яне ўсіх вучняў Хрыстовых, для якіх, па Яго волі, Марыя будзе Маці.

Дзеі апостальскія паказваюць нам вучняў Езуса, якія пасля Яго ўнебаўшэсця «трывалі аднадушна ў малітвах і просьбах разам з жанчынамі і Марыяй, Маткай Езусавай» (Дз 1, 14). Цяжка ўявіць, што яны не адносіліся да Яе як да Маці. Міжволі і паўсюдна ўзнікаюць сярод вызнаўцаў Хрыста сыноўнія адносіны да Яго Маці, як да Маці іх усіх. Са старажытных часоў яны праяўляюцца ў просьбах аб Яе заступніцтве і малітвах, скіраваных да Бога. Аб дзейнасці гэтых просьбаў і малітваў сведчыць мноства месцаў, прысвечаных Яе ўшанаванню ў кожным хрысціянскім краі.

Марыя належыць Касцёлу, Яна - ягоны ўзор, бо Яна першая паверыла, была захаваная ад граху, верна трывала пад крыжам Езуса, была ўзята на неба. Яна ўказвае шлях, па якім павінны ісці ўсе… Але Яна таксама і Маці Касцёла. Ужо тым самым, што Марыя - Маці Хрыста, Яна дае ўсім жыццё, каторае ёсць Ён сам. Пад крыжам праз сваю веру і любоў, Яна яднала сваё цярпенне з Яго смерцю, якая несла Жыццё. Унебаўзятая, Яна ўдзельнічае праз сваё заступніцтва ў любові Бога, каторы «прагне, каб усе людзі былі збаўленыя» (1 Тым 2, 4).

Люд Божы - гэта біблійнае вызначэнне Касцёла. Чытаем, напрыклад, у Лісце св. Паўла да Тыта, што Хрыстус «даў Сябе за нас, каб выбавіць нас ад усялякага беззаконня і ачысціць Сабе народ выбраны, што рупіцца пра добрыя ўчынкі» (2, 14). Такім чынам, чуючы альбо чытаючы, што Касцёл - гэта люд Божы, трэба мець на ўвазе ўсіх тых, хто паяднаны ў Хрысце праз веру і хрышчэнне з Богам і паміж сабою, - яны з'яўляюцца адною братняю супольнасцю.

Вызначэнне люд Божы наказвае паглядзець на Касцёл у перспектыве гісторыі збаўлення. Наказвае заўважыць, што Бог не хацеў збаўляць людзей паасобку, наадварот, Ён хацеў утварыць з іх адзін народ, які б пазнаваў Яго ў праўдзе і свята б Яму служыў (КК, 9).

Каб гэта здзейсніць, Ён паклікаў найперш народ ізраільскі, вызваляючы яго з егіпецкай няволі і заключаючы з ім дамову пры пасрэдніцтве Майсея. Ён даў яму дзесяць запаведзяў і шмат падрабязных законаў, якія датычылі перш за ўсё Божага культу і справядлівасці паміж людзьмі. Ён навучаў выбраны народ праз прарокаў, якія паказвалі Божую волю ў яго гісторыі і прадказвалі канчатковае збаўленне ўсяго чалавецтва. З гэтага народу прыйшоў на свет Езус Хрыстус і з гэтага народу паходзілі апосталы - першыя прапаведнікі збаўлення ўсіх людзей, дзякуючы смерці і змёртвыхпаўстанню Езуса Хрыста.

Смерць і ўваскрэсенне Езуса замацавалі Новы Запавет паміж Богам і ўсім чалавецтвам. У пэўнай ступені яны сталі з боку Бога абавязкам да збаўлення ўсіх, хто паверыць у Езуса і Таго, хто Яго паслаў. Яны сталі аб'яўленнем, што Бог хоча збаўлення ўсіх людзей і ўсіх прызывае стаць Яго Народам.

У гэтай гістарычнай перспектыве ізраільскі народ называецца людам Божым Старога Запавету, а Касцёл - людам Божым Новага Запавету.

Думка пра Касцёл як пра люд Божы падштурхоўвае да роздуму таксама і пра канцовую рэальнасць, да якой Касцёл кіруецца: пра супольнасць збаўленых «з усіх плямёнаў і родаў, і народаў, і моваў» (пар. Ап 7, 9). Гэта канчатковая форма, якую набывае люд Божы - непазбежнае паяднанне людзей паміж сабою і з Богам - Збавіцелем усіх.

У Першым Лісце святога Пятра Апостала чытаем, што тыя, хто паверыў у Хрыста і прыняў хрышчэнне, «выбраны род, каралеўскае святарства, народ святы, людзі, адабраныя, каб абвяшчаць цноты Таго, хто паклікаў іх з цемры ў цудоўнае святло Яго» (пар. 2, 9). Азначэнні гэтыя паходзяць са Старога Запавету, з Кнігі Выхаду і з Кнігі прарока Ісаі, дзе яны былі ўжытыя ў адносінах да люду Божага Старога Запавету.

Народ гэты - Ізраіль, павінен быў, верачы ў адзінага Бога, аддаваць Яму хвалу праз паслухмянасць Яго запаведзям і складанне абавязковых ахвяраў. Гэта быў абавязак усяго народу Божага, які па гэтай прычыне называлі супольнасцю (альбо Касцёлам) Пана, людам святарскім. Такое ж самае азначэнне ўжывае св. Пётр у адносінах да новага люду Божага. (…) Новы люд Божы павінен утвараць святое святарства для складання духовых ахвяраў, прыемных Богу праз Езуса Хрыста (пар. 1 П 2, 5). Духовыя ахвяры - гэта ўсё тое, чаго патрабуе захаванне Хрыстовага закону любові. Гэта сапраўдны культ, які аддаецца Богу, і ўдзел у ахвяры, якую Хрыстус склаў Айцу з сябе самога, выконваючы Яго волю праз усё сваё жыццё, ажно да смерці на крыжы.

Першы люд Божы - Ізраіль - павінен быў абвяшчаць справу магутнасці Божай, якую ён сам на сабе зведаў на працягу сваёй гісторыі, пачаўшы з выхаду з егіпецкай няволі. Менавіта вызнаванне і абвяшчэнне велічы Бога ў Святым Пісанні называецца прароцтвам. Адсюль першы люд Божы быў людам прарочым. І зноў трэба падкрэсліць, што тым больш павінен ім быць новы люд Божы - Касцёл Хрыстовы. Ён павінен абвяшчаць справу магутнасці Таго, Хто ў Хрысце здзейсніў збаўленне не аднаго народу, але ўсіх людзей і не толькі з палітычнай няволі, але з няволі граху і смерці і «перанёс у Валадарства свайго ўлюбёнага Сына» (пар. Кал 1, 13).

Такім чынам, аддаванне Богу сапраўднай хвалы праз выкананне на працягу ўсяго жыцця Яго волі , аб'яўленай у Хрысце, і разуменне, што адбываецца гэта дзякуючы Хрысту, праз якога прыйшло да нас Валадарства Божае, - справа ўсяго люду Божага і кожнага хрысціяніна. Менавіта на гэта ўказвае назва : люд святарскі і прарочы.

Харызмамі называюцца дары, якія ўдзяляе Дух Святы так, як Ён гэтага хоча і каму хоча, дзеля дабра ўсяго Касцёла і чалавецтва.

Пра такія дары, што шчодра і са своеасабліваю бясспрэчнасцю з'яўляліся напачатку хрысціянства, мы чытаем у Дзеях Святых Апосталаў і ў Лістах св. Паўла. Апостальскія Дзеі гавораць нам, што ўдзяленне Духа Святога найперш апосталам, а пасля праз іх рукі тым, што паверылі ў Хрыста, праявілася ў дары моваў, аздараўлення, навучання… Святы Павел у Лісце да Рымлянаў пералічвае таксама дары прароцтва, пераканання, выканання ўчынкаў міласэрнасці, функцый старшых і дыяканаў (раз. 12). Акрамя таго ў Лісце да Карынцянаў Апостал гаворыць пра дар мудрасці, слова, веры, чынення цудаў, тлумачэння моваў… (1 Кар 12). Пра ўсе гэтыя дары сказана, што хоць яны розныя, але іх дарыцель адзін і той жа Дух, які такім чынам аб'яўляецца дзеля супольнага дабра. Бо, як у адным целе ёсць шмат членаў і кожны з іх выконвае ў ім сваю незамянімую ролю, гэтак жа, тлумачыць св. Павел, і ў Касцёле. Кожны мае свой дар, якім павінен служыць іншым.

Харызмы вельмі выразна праяўляюцца ў жыцці святых. Кожны з іх вылучаецца ўласцівым яму ўздзеяннем: альбо асаблівым дарам малітвы, альбо павучання, выхоўвання, альбо клопатам пра ўбогіх, хворых, бяздомных, альбо здольнасцю пераносіць цярпенні, уласнаю ўбогасцю і г.д.

Аднак харызмы - гэта не прывілей выбраных. Дух Святы ўдзяляе іх паўсюдна так, як сам удзяляецца ўсім веруючым. Калі мы рэдка сустракаемся з дарамі нязвыклымі, якія звяртаюць на сябе ўвагу, то, можа, больш каштоўныя дары звыклыя, непрыкметныя. Часта самі тыя, хто валодае гэтымі дарамі, не заўважаюць у іх спецыяльнага дзеяння Духа Святога, а бачаць толькі бясспрэчны абавязак, які проста выконваюць. Аднак трэба, верачы ў дзеянне Духа Святога, заўважаць таксама Яго дары ў сабе. Гэта дазваляе ўсвядоміць сваё ўласнае пакліканне ў Касцёле і ў свеце і тым самым больш ясна бачыць кола справаў, якія стаяць перад чалавекам, і больш мужна і дзейсна ім аддавацца.

У наш час ва ўсім хрысціянстве развіваецца так званы харызматычны рух, альбо рух адновы ў Духу Святым. Яго задача - зрабіць хрысціянаў больш чуйнымі на дзеянне ў іх Духа Святога і на Яго дары - харызмы…

Люд Божы Першага Запавету быў названы «валадарствам святароў і народам святым» (Вых 19, 6). Адзін з ізраільскіх родаў, род Аарона з пакалення Левіта, меў прызначэнне служыць у святыні і складаць ахвяры. Прадстаўнікоў гэтага роду называлі святарамі ў асаблівым значэнні. Аднак, разам з тым, увесь ізраільскі народ - «валадарства святароў», паколькі ўсе, вызнаючы адзінага Бога і захоўваючы Яго закон, павінны несці Яму хвалу і абвяшчаць яе сярод іншых народаў.

Сярод люду Божага Новага Запавету, пакліканым вераю ў Езуса Хрыста, няма святарства на ўзор Ааронавага, гэтак жа як і няма аднае святыні і складання ў ёй ахвяраў. Ёсць адзін адзіны святар Новага Запавету - Езус Хрыстус, які ахвяраю ўласнага жыцця і сваёю паслухмянасцю Айцу ажно да смерці, прынёс Яму бясконцую хвалу, а ўсім людзям, сваім братам, - вечнае збаўленне. Увесь люд Божы Новага Запавету ўдзельнічае ў гэтым адзіным святарстве Езуса Хрыста. Святы Пётр піша пра гэта ў Першым Лісце, пераносячы азначэнні, якія ў Кнізе Выхаду адносіліся да ізраільскага народу, на вызнаўцаў Хрыста. Яны павінны, «як жывыя камяні складацца ў дом духоўны, святарства святое, каб прыносіць духоўныя ахвяры, любыя Богу праз Езуса Хрыста». Святы Пётр звяртаецца да іх: «Вы - выбраны род, каралеўскае святарства, народ святы, людзі, абраныя, каб абвяшчаць дабрадзейнасць Таго, Хто паклікаў вас з цемры ў цудоўнае святло сваё» (пар. 2, 5.9).

Як Хрыстус - Архісвятар - склаў Богу ў ахвяры ўласнае жыццё за збаўленне свету, так кожны хрысціянін павінен аддаваць Богу, слухаючы Яго волю, уласнае жыццё на службе для братоў. Гэта аддаванне Богу жыцця за братоў выяўляецца і фармуецца праз удзел у Эўхарыстыі, якая з'яўляецца пастаянным напамінкам пра Хрыстову «паслухмянасць ажно да смерці» і пра Яго змёртвыхпаўстанне.

Удзел усіх ахрышчаных у святарстве Хрыста называецца супольным святарствам свецкіх і духавенства. Такім чынам, яно не з'яўляецца ані святарствам, уласцівым толькі свецкім, ані ніжэйшай ступенню святарскай паслугі духавенства. Як свецкія, так і духавенства павінны рэалізоўваць усё сваё супольнае святарства, гэта значыць, аддаваць Богу сваё жыццё на службе бліжнім у залежнасці ад свайго канкрэтнага паклікання: свецкага, духоўнага альбо законнага. Выконваць супольнае святарства - значыць, рэалізоўваць сваё хрысціянства і не толькі ўласнае збаўленне, але і разам з Хрыстом збаўленне ўсяго свету.

Гэтае паяднанне хрысціянаў з Хрыстом - адзінае, якое ў Новым Запавеце называецца святарствам.

Люд Божы Новага Запавету, гэта значыць Касцёл, ёсць і павінен быць адзін. Здаецца, што гэта супярэчыць факту існавання многіх Касцёлаў і хрысціянскіх супольнасцяў. Аднак, ва ўсведамленні хрысціянаў факт існавання шматлікіх Касцёлаў не адпавядае волі Езуса Хрыста. Факт гэты - гістарычная віна саміх хрысціянаў, і сёння ён павінен быць імі ж пераадолены. Такое ўсведамленне выяўляецца ў экуменічным руху. Разам з тым хрысціяне перакананыя, што многае яднае іх паміж сабою так, што, нягледзячы на падзелы, яны прызнаюць прынцыповую еднасць. Святое Пісанне сведчыць, што першапачатковая еднасць новага люду Божага абапіралася на волю Бога, «каторы напачатку стварыў адзін род чалавечы, і сваіх сыноў, што былі параскіданыя, вырашыў у канцы ў адно сабраць». З гэтаю мэтаю паслаў свайго Сына, Езуса Хрыста, «каб быў Настаўнікам, Валадаром і Святаром усім, Галавою новага і ўсеагульнага народу сыноў Божых». Урэшце, з тою ж мэтаю «Бог спаслаў Дух Сына свайго» (КК, 13). Хто шчыра верыць у Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, хто мае надзею на прыйсце Валадарства Божага, уваскрашэнне памерлых і жыццё вечнае, хто стараецца выканаць Хрыстову запаведзь узаемнай любові - робіць гэта, дзякуючы аднаму і таму самаму Духу Святому, якога ў людскія сэрцы спасылае Езус Хрыстус. Гэтаксама ўсе, што збіраюцца, каб супольна маліцца ў імя Езуса і на Яго памяць справаваць Эўхарыстыю - Вячэру Панскую - дзелячы паміж сабою адзін хлеб і п'ючы з аднаго келіха, чыняць гэта моцаю аднаго Духа Святога, каторага спасылае ім ад Айца Хрыстус і каторы іх усіх ажыўляе.

Можна пералічыць шмат іншых канкрэтных справаў і каштоўнасцяў, якія яднаюць паміж сабою ўсе, ці, ва ўсялякім выпадку, некаторыя хрысціянскія Касцёлы. І ўсё тое, што Касцёлы яднае, і згаданае ўжо імкненне да пераадолення таго, што іх раздзяляе, з'яўляецца сведчаннем прынцыповай еднасці люду Божага і пераканання, што павінен ён цярпліва імкнуцца да поўнай еднасці.

Да люду Божага, гэта значыць да Касцёла Хрыстовага, не належаць усе людзі і невядома, ці ёсць такая перспектыва ў Божых планах. З гэтага пункту гледжання, люд Божы не з'яўляецца ўсеагульным.

Аднак да люду Божага пакліканы ўсе людзі. Бог Айцец паслаў свайго Сына для збаўлення ўсяго свету (Ян 3, 16); Сын - Езус Хрыстус - разаслаў сваіх апосталаў, каб навучалі Евангеллю ўсе народы (Мц 28, 19). З гэтага пункту гледжання люд Божы - усеагульны.

Люд Божы - Касцёл - заўсёды ў гісторыі пераступаў тыя межы, у якіх, здавалася б, павінен быў знаходзіцца. У апостальскія часы выйшаў па-за межы Галілеі і Юдэі, каб распаўсюдзіцца па Рымскай імперыі. На парозе сярэднявечча выйшаў за межы імперый, якія ламалі варварскія народы, каб укараніцца сярод іх. Разам з адкрыццём і, на жаль, заваёваю Амерыкі, Касцёл выйшаў за межы еўрапейскага кантынента і сёння ў абедзвюх Амерыках мае больш вызнаўцаў, чым у Еўропе. Не такія шматлікія Касцёлы жывуць і пастаянна ўтвараюцца ў Афрыцы і Азіі. Прыкладам і сімвалам жыцця і развіцця Касцёла там, дзе датуль ён не быў вядомы, з'яўляецца маці Тэрэса з Калькуты.

Усеагульны Касцёл, які сабіраецца ва ўсіх, такіх розных краінах, і на ўсіх, такіх розных кантынентах, - адзін і той самы. Ён вызнае адну і тую ж веру, перададзеную апосталамі і закладзеную ў сімвалах веры. Тым, хто паверыў, Касцёл усюды ўдзяляе хрышчэнне ў імя Святой Тройцы. Таксама ўсюды збіраюцца хрысціяне, каб у Эўхарыстыі дзякаваць Богу за смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса Хрыста, Збавіцеля ўсяго свету, і дзяліцца, як браты, адным хлебам, які становіцца Яго Целам. Таксама ўсюды пастырскую ўладу ў Касцёле ажыццяўляюць біскупы. Яны прымаюцца да калегіі біскупаў праз рукапалажэнне, так, як гэта было і ёсць з часоў апосталаў.

Усеагульны Касцёл, прысутны ў розных краінах, на ўсіх кантынентах - неаднародны. Дзе ён толькі ні знаходзіцца - становіцца Касцёлам таго кантыненту і таго краю. Святое Пісанне перакладаецца на ўсе мовы свету, літургічныя абрады маюць адпаведны характар, Маці Божая з дзіцяткам Езусам на абразах - Еўрапейка, Кітаянка, Негрыцянка… Таксама і касцёльнае права, укаранёныя хрысціянскія звычаі захоўваюць свае мясцовыя адрозненні. Таму - хоць Касцёл адзін і паўсюдны - гаворыцца пра многія: усходні і заходні, пра Касцёл у Еўропе, Амерыцы альбо Азіі, пра Касцёл у Польшчы, у Францыі, у Калумбіі ці на Філіпінах і нават пра столькі Касцёлаў, колькі ёсць дыяцэзій…

Дзе праходзяць межы люду Божага? Хто яго ўтварае? Ці ўсе людзі?

Усіх людзей можна назваць людам Божым толькі ў тым значэнні, што ўсіх Бог прызывае, каб сталі Яго народам, гэта значыць, Касцёлам. Але толькі Касцёл - тыя, хто ідзе за Хрыстом - у Святым Пісанні называюцца людам Божым.

Да гэтага люду Божага цалкам належаць тыя, хто жыве Духам Хрыстовым, хто звязаны агульным вызнаннем веры, сакрамэнтамі, падпарадкоўваецца пастырскай уладзе біскупаў і Папы, захоўвае паміж сабою супольнасць. Так навучае Другі Ватыканскі Сабор, маючы на ўвазе католікаў.

Аднак, шмат элементаў Хрыстовага Касцёла прысутнічае таксама ў праваслаўных і евангельскіх Цэрквах. Гэтыя Цэрквы грунтуюць сваю веру на Святым Пісанні як Слове Божым, вызнаюць веру ў Бога і ў Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, удзяляюць хрышчэнне і справуюць Эўхарыстыю (праваслаўныя - усе сем сакрамэнтаў, так, як католікі), яны падобна моляцца і, перш за ўсё, асвячае іх адзін і той жа Дух Святы. Усё пералічанае ўказвае на сувязь вызнаўцаў гэтых Цэркваў з людам Божым.

Але і нехрысціяне маюць нешта супольнае з людам Божым. Перадусім, тыя, хто верыць у Бога, скажам, вызнаўцы юдаізму і мусульмане, якія разам з хрысціянамі ўшаноўваюць Бога як Стварыцеля, Пана і Суддзю, нават тыя, што не дайшлі яшчэ да яснага пазнання Бога, але шчыра імкнуцца да праўды і дабра і тым самым як бы звернуты да люду Божага… Такім чынам, межы люду Божага - Касцёла, не вельмі рэзкія. Калі ў яго цэнтры мы будзем бачыць католікаў (але не тых, што так толькі называюцца, а што жывуць Духам Божым), то заўважым, што з імі звязаны разнастайным чынам іншыя хрысціяне. Калі мы і іх уключым у гэтыя межы, то ў сваю чаргу нельга не заўважыць, што і вызнаўцы іншых рэлігій і бясконцае мноства людзей добрай волі, нават няверуючыя, як бы кіруюцца да гэтага люду Божага, да якога мы ўсе пакліканы.

Сцвярджэнне, што да люду Божага цалкам належаць толькі католікі, не азначае, што яны больш за іншых людзей звязаны з Богам. Сувязь з Богам заўсёды ідзе ў пары з вернасцю ўласнаму сумленню, а яна вядома толькі Богу. Католік, калі ён вызнаўца Хрыста толькі з назвы, можа быць далей ад Бога, чым няверуючы, які застаецца верным таму, што ў сумленні лічыць сваім абавязкам.

Супольнасцю называецца саюз паміж людзьмі, які ўтвараецца з унутраных сувязяў паміж імі. Перадусім, гэта повязі крыві, а галоўныя чалавечыя супольнасці - сям'я і народ.

Супольнасцю называецца таксама Касцёл, хоць агромністая большасць тых, хто яго ўтварае, асабіста паміж сабою незнаёмыя і жывуць у розных, самых далёкіх кутках зямлі. Аднак яднаюць іх паміж сабою сувязі непараўнальна больш моцныя і больш глыбокія, чым повязі крыві: супольная вера, надзея і любоў. Яднаюць яны іх адначасова з Богам і паміж сабою, утвараючы з іх як бы адну Божую сям'ю. Яны становяцца адным цэлым у Богу, у якога вераць, якому давяраюць і якога любяць. Не толькі вера, надзея і любоў, але сам Бог іх яднае: жыве ў іх і атуляе іх сабою.

Пан Езус абяцае, што да таго, хто Яго любіць і захоўвае Яго навуку, Ён прыйдзе разам з Айцом і будзе ў ім прабываць (пар. Ян 14, 23). Ён абяцае таксама спаслаць на сваіх вучняў Духа Святога, каб быў з імі заўсёды (Ян 14, 16). Гэта ўзаемная сувязь. Той, хто верыць у Езуса Хрыста, у Таго, Хто Яго паслаў, яднаецца з Божаю Мудрасцю - з Сынам Божым, і тым самым удзельнічае ў таямніцы адвечнага паходжання Сына ад Айца. Той, хто ў паслухмянасці Езусу стараецца любіць Бога, яднаецца з Божаю Любоўю - з Духам Святым - адзіным дыханнем Айца і Сына, і такім чынам удзельнічае ў таямніцы Яго паходжання ад Абодвух.

Такія таемныя і звышнатуральныя сувязі, што яднаюць паміж сабою вызнаўцаў Езуса Хрыста ў адну супольнасць Касцёла - «Люд, паяднаны еднасцю Айца і Сына і Духа Святога» (КК, 4). Няма нічога дзіўнага, што гэта сувязь з Богам у Тройцы адзіным яднае паміж сабою людзей непараўнальна мацней і інакш, чым якія б то ні было звыклыя сувязі. І Касцёл - гэта супольнасць непараўнальна глыбейшая і іншая, чым супольнасць сямейная альбо нацыянальная.

Толькі вера дазваляе такім чынам паглядзець на Касцёл як на супольнасць, бо толькі вера можа ўвесці чалавека ў саюз з Айцом, Сынам і Духам Святым - Богам у Тройцы адзіным.

Калі мы так глядзім на Касцёл, то сягаем да яго таямніцы. Яна не прыцягвае штодня ўвагі саміх хрысціянаў, недаступная яна для тых, хто знаходзіцца па-за Касцёлам, але рознымі спосабамі яна пастаянна праяўляецца ў яго жыцці. Бо колькі разоў хрысціяне сваімі паводзінамі праяўляюць веру, надзею і любоў, столькі разоў праяўляецца гэта таямнічая сувязь, якая яднае іх з Богам Айцом праз Езуса Хрыста ў Духу Святым.

Касцёл ва ўсім свеце - гэта адна супольнасць веры, надзеі і любові, бо яднае паміж сабою вызнаўцаў Езуса Хрыста, хто б яны ні былі і дзе б ні знаходзіліся. Гэта не азначае, што паўсюдны Касцёл - маналітная, прапагандаваная з цэнтра, арганізацыя. З самага пачатку Касцёл паўставаў, і так яно робіцца па сённяшні дзень, як Касцёл у вызначаным месцы, «мясцовы» Касцёл, як супольнасць тых, што тут вось паверылі ў абвешчанае ім Слова Евангелля. Апосталы абвяшчалі веру ў Езуса Хрыста ў розных, штораз новых месцах. Тыя, хто паверыў, збіраліся разам, каб слухаць апосталаў, удзельнічаць у Эўхарыстыі, як браты, узаемна дапамагаюць адзін аднаму. Яны ўтваралі Касцёл - супольнасць. Таксама ў Дзеях Апостальскіх і іншых пісаннях Новага Запавету мы чытаем пра Касцёл у Ерузалеме, у Антыохіі, Эфэзе ці Рыме… Святы Павел такім чынам адрасуе свае Лісты. Піша, напрыклад, «Божаму Касцёлу ў Карынце» (1 Кар 1, 2). У такой перспектыве паўсюдны Касцёл - не столькі адна супольнасць, колькі «супольнасць супольнасцяў», саюз любові, які яднае шмат мясцовых Касцёлаў. Такім чынам, мясцовыя касцёлы, якія пазней сталі называцца дыяцэзіямі - гэта не адміністрацыйна выдзеленыя часткі паўсюднага Касцёла, а іх пастыры - біскупы - не прадстаўнікі Папы. Яны - паўнапраўныя Касцёлы, у якіх, дзякуючы паслузе біскупа, што прадстаўляе пастырскую ўладу самога Хрыста, збіраецца супольнасць вернікаў, дзякуючы Слову Евангелля і справаванню Панскай Вячэры (пар. КК, 26). У супольнасці мясцовага дыяцэзіяльнага Касцёла, вызнаўцы Хрыста знаходзяць веру і літургію, выражаную моваю ўласнай культуры, знаходзяць шляхі любові, вызначаныя ў той сітуацыі, у якой яны жывуць, знаходзяць таксама пачуццё братэрства ў Хрысце, якое зліваецца з сацыяльнымі, нацыянальнымі і культурнымі сувязямі, што іх яднаюць…

Іншыя рысы супольнасці Касцёла праяўляюцца ў яшчэ меншых мясцовых супольнасцях - у парафіях. Гэта не мясцовыя касцёлы, паколькі душпастыры-пробашчы не нясуць у іх душпастырскую службу непасрэдна ад імя Хрыста, але ад імя свайго біскупа, як яго памочнікі. Аднак менавіта ў парафіях канцэнтруецца рэлігійнае жыццё вернікаў: катэхізацыя, сакрамэнты, нядзельная cвятая Імша… Часам, асабліва ў вясковых парафіях, людзі ведаюць адзін аднаго асабіста, звязаныя паміж сабою сваяцкімі, суседскімі альбо працоўнымі сувязямі. Сваёю вераю, надзеяю і любоўю могуць ахопліваць і пераўтвараць усё сваё жыццё так, каб быць разам з тым хрысціянскаю супольнасцю.

У першай фазе свайго развіцця Касцёл складаўся з малых братніх супольнасцяў, у якіх усе ведалі адзін аднаго, супольна маліліся, заахвочвалі да добрага і дзяліліся тым, што мелі. Першую такую супольнасць - «гміну» - утваралі ў Ерузалеме тыя, што паверылі сведчанню апосталаў пра Езуса і далучыліся да іх. Дзеі Апостальскія так апісваюць іх жыццё: «Трывалі яны ў навуцы апостальскай, у супольнасці й ламанні хлеба, ды ў малітвах… І ўсе веруючыя былі разам, і ўсё ў іх было супольнае; і прадавалі дабро сваё й дастаткі, і дзялілі між усіх, як каму трэба было…» (2, 42, 44-45).

Гэтаксама, як у Ерузалеме, невялікія хрысціянскія гміны паўставалі ўсюды, дзе дзейнічаў св. Павел. Сведчаць пра гэта яго Лісты і Дзеі Святых Апосталаў.

Колькаснае развіццё гэтых гмінаў, «спадчыннасць» хрысціянства ў наступных пакаленнях, пазней - месца афіцыйнай рэлігіі ў Рымскай імперыі, якое заняло хрысціянства, з цягам часу выклікалі перафарміраванне першапачатковых малых супольнасцяў у дыяцэзіі і парафіі. Па сутнасці, яны і надалей былі супольнасцямі, у якіх хрысціянаў ядналі паміж сабою найбольш істотныя сувязі веры, але па волі абставінаў яны не маглі даваць ім таго адчування супольнасці, якім з'яўляецца перажыванне і рэалізацыя свайго хрысціянства ў асабістым, непасрэдным кантакце з іншымі.

Гісторыя ж Касцёла сведчыць, што ніколі не бракавала хрысціянаў, якія рэалізацыю свайго хрысціянства паядноўвалі з якой-небудзь формаю жыцця ў супольнасці. Адбывалася гэта, перш за ўсё, у законах - у супольнасцях хрысціянаў, якія імкнуліся да евангелічнай дасканаласці праз захаванне трох умоваў: убоства, чыстасці і паслухмянасці.

Сёння спантанна і жыва паўстаюць у Касцёле шматлікія «малыя супольнасці», звязаныя, напрыклад, з рухам адновы ў Духу Святым альбо з аазісамі. Яны даюць адчуванне хрысціянскай супольнасці таксама тым, хто не адчувае паклікання да святарства альбо манаства і застаецца ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця. Гэтыя малыя супольнасці, удзельнічаючы ў жыцці парафіі і дыяцэзіі, як бы дапаўняюць існуючыя структуры і супольнасці на велічыню непасрэднай, братняй, персанальнай лучнасці, якая так добра бачна ў пісаннях Новага Запавету.

Целам называе Касцёл святы Павел, напрыклад, у 12 раздзеле свайго Першага Ліста да Карынцянаў. Цела адно, хоць складаецца з шматлікіх членаў, і, наадварот: шматлікія члены цела не толькі, з увагі на сваю шматлікасць, але і дзякуючы ёй, з'яўляюцца адным целам. Святы Павел робіць акцэнт на еднасць цела, якая вынікае з узаемадзеяння яго членаў. Кожны з іх павінен выканаць уласную і адрозную функцыю, мэта якой - развіццё не яго самога, але развіццё ўсяго цела. Адсюль вынікае ўзаемазалежнасць і ўзаемная патрэба ўсіх членаў. Адсюль і еднасць цела, якая з'яўляецца плёнам іх дыферэнцаванай, але гарманічнай дзейнасці.

Гэты просты аналіз функцыянавання жывога арганізму служыць святому Паўлу для тлумачэння прыроды Касцёла. Кожны, хто паверыў у Хрыста і прыняў хрышчэнне, стаў членам Касцёла. Такім чынам, Касцёл налічвае шмат членаў, але з'яўляецца адзіным. Гэта еднасць вынікае з узаемадзеяння ўсіх ахрышчаных. Кожны з іх павінен выконваць тое, да чаго яго Бог паклікаў, і што служыць дабру і развіццю ўсяго Касцёла. Габрэі і грэкі, вольныя і нявольнікі, мужчыны і жанчыны… Апосталы і настаўнікі, тыя, каму дадзена сіла чыніць цуды і аздараўляць, начальнікі і тыя, хто служыць іншым сваёю рознабаковаю дапамогаю… ніхто не можа лічыць сябе непатрэбным і лішнім! Кожны спрычыняецца да дабра ўсяго Касцёла, жыццё і еднасць якога заснаваны на супрацоўніцтве ўсіх яго членаў.

Адсюль і ясна вызначаны шлях паводзінаў. Трэба верна выконваць сваё пакліканне і праяўляць узаемны клопат. Асабліва трэба клапаціцца пра «слабых» членаў… Плакаць з тымі, хто плача, радавацца з тымі, хто радуецца…

Калі Касцёл - цела, то, зразумела, Цела Хрыстова: гэта ў Яго ўсе вераць, у Яго былі акунутыя праз хрышчэнне. Ён Галава Цела - Касцёла. Ён яго ажыўляе і ім кіруе, пастаянна даючы яму свайго Духа. Ідучы далей за параўнаннем Касцёла да цела, айцы Касцёла называюць гэты Дух душою Касцёла. Ён адначасова ажыўляе ўвесь Касцёл і кожнага з яго членаў.

Азначэнне «містычны», якое паходзіць з грэцкай мовы, перакладаецца як таямнічы, схаваны. У хрысціянстве - «таямнічы, звязаны з дзейнасцю Духа Святога». Старажытныя хрысціянскія пісьменнікі гаварылі пра містычны сэнс Святога Пісання, пра містычны характар літургіі, у якой справуецца таямніца збаўлення. Містычным Целам Хрыста называлі таксама Эўхарыстыю: Цела Хрыстова прысутнічае праз моц Духа Святога пад постаццю хлеба. У той час Касцёл нярэдка называлі сапраўдным Целам Хрыстовым.

У сярэднявеччы наступіла як бы замена гэтых азначэнняў. Абараняючы веру ў рэальную прысутнасць Цела Хрыстовага ў Эўхарыстыі, падкрэслівалася, што яна - сапраўднае Цела Хрыстова, а Касцёл усё часцей называлі Яго містычным целам. Упершыню афіцыйна ўжыў гэтае азначэнне ў стасунку да Касцёла папа Баніфацы VІІ у булле «Unam sanctam» (1302 г.).

У сучасны перыяд, калі ў адносінах да рэфармацыі, якая звяртала ўвагу на духовае вымярэнне Касцёла, каталіцкая тэалогія падкрэслівала яго грамадскі і інстытуцыйны характар, азначэнне «містычнае цела» адышло як бы ў нябыт. Яно вяртаецца ў апошнім стагоддзі разам з паглыбленнем усведамлення, што Касцёл - гэта таямніца. Яго можна знайсці ўжо ў энцыкліках Льва ХІІІ; Пій ХІІ прысвячае яму асобную энцыкліку «Mystici corporis» (1943); тлумачыць яго Другі Ватыканскі Сабор у канстытуцыі «Lumen gentium».

Ужыванае ў дачыненні да Касцёла азначэнне «цела містычнае», паводле энцыклікі Пія ХІІ, азначае, што ён не з'яўляецца целам ані ў сэнсе фізічнага арганізму, ані ў сэнсе сацыяльнай еднасці людзей. Еднасць вызнаўцаў Хрыста - Касцёл - гэта таямніца, якая вынікае з іх сувязі з Хрыстом і здзяйсняецца моцаю Духа Святога. Яны паяднаныя паміж сабою ў Хрысце непараўнальна мацней, чым члены якога б то ні было грамадства, і разам з тым ніхто не губляе ў гэтым паяднанні свае адметнасці, наадварот - развівае яе.

Касцёл - гэта містычнае цела Хрыстова, г.зн., што ўлюбёны Хрыстус - Галава Касцёла, дзейнічаючы моцаю Свайго Духа, фармуе паасобных людзей як дзяцей Божых не ў ізаляцыі адных ад другіх, але будуючы сваё Цела - Касцёл. Развіццё кожнага з членаў гэтага цела і развіццё ўсяго цела - непадзельныя. Пакліканне кожнага звязана з пакліканнем усяго Касцёла.

Святарства паслугі (альбо іерархічнае святарства) - гэта ўлада і функцыя, якія выконваюцца ў супольнасці Касцёла. Паходзіць яно ад Езуса Хрыста, які паклікаў апосталаў абвяшчаць Евангелле і быць пастырамі для тых, хто паверыць іх словам.

Езус Хрыстус збіраў вакол сябе вучняў, сярод якіх выбраў дванаццаць, названых апосталамі (г.зн., у перакладзе з грэцкай мовы - «пасланнікамі»), каб сведчылі пра Яго жыццё, смерць і змёртвыхпаўстанне. Перад сваім унебаўшэсцем Ён паслаў іх, каб навучалі ўсе народы, удзяляючы ім хрышчэнне ў імя Айца і Сына і Духа Святога, вучачы іх захоўваць усё, што Ён ім наказаў (пар. Мц 28, 19-20).

У хуткім часе, у выніку павелічэння супольнасці вызнаўцаў Хрыста, паклікалі яны на дапамогу «сем дазнаных мужоў, поўных Духа Святога й мудрасці» (Дз 6, 3). Святы Павел у часе апостальскіх падарожжаў у гарадах, дзе ўтвараліся новыя хрысціянскія супольнасці, ускладаннем рук устанаўліваў «старэйшых» (грэцкае слова: presbyteroi - празбітары) альбо «дазорных» (грэцкае: episkopoi - біскупы), «каб кіравалі Касцёлам Бога» (пар. Дз 20, 28). З Першага Ліста да Тыматэя даведваемся яшчэ пра дыяканаў, якія выконвалі ў тагачасных супольнасцях - Касцёлах - пэўныя дапаможныя функцыі (грэцкае: diakonoi - прыслужнік). Такім чынам, у пасляапостальскі перыяд паўсюль, у кожным з мясцовых Касцёлаў, прыжылася трохступенная структура гэтых паслугаў: біскуп - празбітары - дыяканы. Яшчэ ў ІІ стагоддзі ў адносінах да біскупа і празбітараў пачалі ўжываць азначэнне «святар», і гэта з часам выклікала ўсведамленне таго, што ўвесь люд Божы з'яўляецца святарскім.

Важнае заданне трохступеннай паслугі ў Касцёле - пастаяннае збіранне людзей у супольнасці вызнаўцаў Хрыста і клопат пра еднасць гэтай супольнасці. Абвяшчэнне Евангелля абуджае і паглыбляе веру. Эўхарыстыя, якую справуе біскуп, альбо па яго наказе - празбітар, - гэта сакрамэнт еднасці і любові; душпастырская дзейнасць вядзе да тварэння супольнасці Касцёла праз любоў да кожнага чалавека.

Святарства паслугі перадаецца ў Касцёле праз абрад пасвячэння, які з'яўляецца адным з сямі сакрамэнтаў.

Біскупамі ў Касцёле называюць тых, хто па волі Хрыста, як наступнікі апосталаў, выконвае пастырскую службу. Езус сам сябе называў «добрым пастырам» (пар. Ян 10, 11) і святому Пятру наказваў пасвіць сваіх авечак (пар. Ян 21, 15-16). Такім чынам, апосталы, па прыкладзе Хрыста, павінны клапаціцца пра ўсё, што патрэбна для жыцця і развіцця Яго аўчарні - Касцёла.

Як сведчаць іншыя тэксты Евангелля, гэты пастырскі клопат ахоплівае абвяшчэнне Слова Божага, справаванне Хрыстовых таямніцаў у сакрамэнтах і кіраванне супольнасцю вызнаўцаў Хрыста. Апосталы, а пазней іх наступнікі - біскупы, удзельнічаюць такім чынам у траякай функцыі Хрыста: прарока, святара і валадара.

Назва «біскуп» (па-грэцку - episkopos, на лаціне - episkopas) абазначала ў паўсядзённай мове, з якой яна была ўзята, таго, хто чагосьці пільнаваў. У Дзеях Апостальскіх і Лістах святога Паўла гэтак называюцца кіраўнікі мясцовых Касцёлаў (пар. Дз 20, 28; 1 Тым 3, 1-7). Пасля адыходу апосталаў біскупамі называюць тых, хто, маючы давераны мясцовы Касцёл (сёння ён называецца дыяцэзіяй), адначасова, як апосталы, клапоцяцца пра абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце. У пазнейшыя стагоддзі было прынята, што ў большых дыяцэзіях побач з адным біскупам, сапраўдным пастырам дыяцэзіі, якога называюць біскупам ардынарыем, ёсць яшчэ іншыя біскупы, якія з ім супрацоўнічаюць і дапамагаюць у выкананні яго паслугі.

Біскупства - гэта поўня сакрамэнту пасвячэння (яго ніжэйшыя ступені - прэзбітэрат і дыяканат). Яго ўдзяляюць іншыя біскупы праз ускладанне рук і малітву. Так апосталы прызывалі сваіх першых памочнікаў (пар. Дз 6, 6).

Біскупы ў сваіх дыяцэзіях прадстаўляюць Хрыста, які сам з'яўляецца Галавою свайго Касцёла. Яны дзейнічаюць моцаю Яго Духа, атрыманага ў сакрамэнце. Яны не з'яўляюцца прадстаўнікамі Папы, хоць гэта ён іх прызывае да біскупства, і яны павінны быць з ім у еднасці. Адзін Касцёл Хрыстовы, але ён прысутны і рэалізуецца ў кожным мясцовым Касцёле.

Усе біскупы, дзякуючы прынятаму біскупскаму пасвячэнню, захоўваючы еднасць з біскупам Рыма і паміж сабою, утвараюць адну калегію біскупаў, якая мае найвышэйшую і поўную ўладу ў Касцёле.

Калегія біскупаў - гэта працяг калегіі апосталаў. Евангеллі кажуць, што Езус паклікаў дванаццаць вучняў, каб яны ўсюды спадарожнічалі Яму. Яны складалі трывалы калектыў, вакол якога пазней павінна была збірацца супольнасць Езуса Хрыста - Касцёл. Таму Евангелле часта называе іх супольным імем - «дванаццаць». Усім разам Езус дае ім права ўдзельнічаць у сваёй уладзе (пар. Мц 18, 18), супольна пасылае іх на цэлы свет, каб былі Яго сведкамі і звестунамі Добрай Навіны аб Валадарстве Божым (напр., пар. Лк 24, 45-48), усіх разам адорвае сваім Духам (пар. Дз 2, 1-26). Галавою калегіі апосталаў Езус ставіць святога Пятра, на якім абяцае збудаваць свой Касцёл (Мц 16, 18-19) і якому давярае ўсіх сваіх авечак (Ян 21, 5-17).

Усюды, дзе ствараліся першыя хрысціянскія гміны, г.зн. мясцовыя Касцёлы, апосталы пакідалі кіраўнікоў, якім давяралі атрыманую ад Хрыста ўладу і якія пасля іх адыходу з гэтага свету, станавіліся іх наступнікамі: калегіяй біскупаў, што ўваходзіла ў ролю апостальскай калегіі. Наступнікам святога Пятра быў ад самага пачатку біскуп Рыма, паколькі святы Пётр быў першым кіраўніком Рымскага Касцёла і, як яго кіраўнік, аддаў у Рыме сваё жыццё за Хрыста.

Біскупы, як наступнікі апосталаў, утвараюць адну калегію, галавою якой з'яўляецца наступнік святога Пятра, біскуп Рыма - Папа. Асобныя біскупы - пастыры мясцовых Касцёлаў, у якія яны былі пакліканы, а супольна яны адказваюць за абвяшчэнне Евангелля ва ўсім свеце. Яны выконваюць гэтую ролю праз узаемны кантакт паміж сабою і ўзаемную дапамогу, «клопат пра ўсе Касцёлы» (2 Кар 11, 28), праз супрацоўніцтва на рэгіянальных і агульнакасцёльных сінодах, якія склікаюцца цяпер кожныя два гады на Ватыкане, на краёвых альбо рэгіянальных канферэнцыях епіскапатаў, а перадусім - на ўсеагульных саборах. Сваю калегіяльную ўладу яны заўсёды выконваюць пад кіраўніцтвам біскупа Рыма, Папы - галавы Калегіі біскупаў. Калегія, якая складаецца з шматлікіх біскупаў, пастыраў Касцёлаў у розных частках свету, адлюстроўвае размаітасць і ўсеагульнасць люду Божага, а яе еднасць выяўляецца ў тым, што кіруе ёю біскуп Рыма.

Пра калегію біскупаў гаворыцца ў Дагматычнай Канстытуцыі аб Касцёле (раздзел 3) Другога Ватыканскага Сабору.

Прыматам называецца найвышэйшая ўлада, якую ў Касцёле ажыццяўляе наступнік святога Пятра, біскуп Рыма, г.зн. Папа.

Што датычыць ролі святога Пятра, то воля Езуса добра бачная ў Евангеллях святога Мацвея і святога Яна. Мацвей расказвае аб прызнанні Пятра, які на пытанне Езуса, за каго прымаюць Яго апосталы, адказаў: «Ты - Месія, Сын Бога Жывога». Езус, які ў іншых абставінах не хацеў, каб Яго публічна называлі Месіяй, цяпер прымае прызнанне Пятра як аб'яўленае яму Айцом. І ў сваю чаргу абвяшчае, кім будзе Пётр у Яго будучым Касцёле: «Ты - скала, і на гэтай скале Я збудую Касцёл Мой, і брамы пякельныя не перамогуць яго. І дам табе ключы Валадарства Нябеснага; і што звяжаш на зямлі, тое будзе звязана на небе; і што развяжаш на зямлі, тое будзе развязана на небе» (пар. Мц 16, 16-19).

У Евангеллі ад святога Яна мы чытаем аб тым, што Езус даверыў Пятру сваіх авечак: «пасі авечкі мае». Гэту пастырскую ўладу, альбо, дакладней, апеку над Хрыстоваю аўчарняю, Пан давярае яму пасля таго, як апостал тройчы прызнаўся ў сваёй любові да Яго: «Пане! Ты ведаеш, што я люблю Цябе» (Ян 21, 15-17).

Калі пасля смерці і праслаўлення Езуса апосталы ўтварылі першую гміну Яго вызнаўцаў, Пётр выконваў у ёй вядучую ролю. Пра гэта гавораць Апостальскія Дзеі: Пётр падае ініцыятыву папаўнення кола «дванаццаці», з якога адышоў Юда; ён першы прамаўляе ў дзень спаслання Духа Святога; ён здзяйсняе першы цуд.

Пётр дабраўся да сталіцы імперыі - да Рыма - і быў пастырам тамтэйшай гміны: стаў першым біскупам Вечнага Горада. Яго роля ў Касцёле пераходзіць да наступнікаў, да чарговых біскупаў Рыма. Гэта не Папа становіцца біскупам Рыма, але кожны біскуп Рыма з'яўляецца Папам.

Спосаб справавання папскай улады на працягу стагоддзяў змяняецца. Аднак яна заўсёды служыць захаванню еднасці веры і супольнасці паміж біскупамі і ўсімі вернікамі. «Робячы святога Пятра кіраўніком іншых апосталаў, Езус устанавіў яго вечнаю асноваю і бачным фундаментам абедзвюх гэтых супольнасцяў», - прызнаў Першы Ватыканскі Сабор, які ў 1870 г. урачыста абвясціў заўсёды жывое ў Касцёле перакананне ў найвышэйшай пастырскай уладзе наступнікаў святога Пятра.

Кожны біскуп адказвае не толькі за сваю дыяцэзію, але і нясе супольную адказнасць за ўвесь Касцёл. Гэтак, як напачатку апосталы, так пасля біскупы, іх наступнікі, утвараюць калегію, да якой ва ўсе часы адносяцца словы Хрыста: «Ідзіце на ўвесь свет і навучайце ўсе народы».

Клопат біскупаў пра лёс Евангелля ва ўсім свеце праяўляўся ўжо ў першых стагоддзях на супольных сустрэчах, якія насілі назву сінодаў. Часцей за ўсё гэта былі сіноды біскупаў пэўнага рэгіёну, напрыклад, паўночнай Афрыкі, паўднёвай Галіі і г.д. Яны вырашалі справы, важныя не толькі на гэтай тэрыторыі, але і ва ўсім Касцёле. У такім выпадку пастановы сіноду зацвярджаў Папа - біскуп Рыма. (…)

Побач з рэгіянальнымі сінодамі (пазней таксама краёвымі) маюць месца таксама дыяцэзіяльныя сіноды. Біскуп дадзенай дыяцэзіі склікае на такі сінод прадстаўнікоў усіх групаў вернікаў: святароў, законнікаў і свецкіх, якія раяцца па канкрэтных формах хрысціянскага жыцця і функцыянавання касцёльных установаў у дыяцэзіі.

Пасля апошняга - Другога Ватыканскага Сабору (1962 - 1965), Павел VІ устанавіў сінод біскупаў у яшчэ адной форме, якая датуль не практыкавалася. У ім удзельнічаюць прадстаўнікі ўсіх краёвых епіскапатаў, выбраныя ў залежнасці ад тэматыкі, якой прысвечаны сінод, а таксама біскупы, пакліканыя непасрэдна Папам, з улікам іх становішча альбо кампетэнцыі.

Сінод біскупаў склікаецца Папам у Ватыкане, як правіла, кожныя два гады. Папа таксама вырашае, якімі справамі павінен займацца сінод, бо ён выконвае ў адносінах да Папы дарадчую ролю. Гэта справы актуальныя, яны маюць вялікае значэнне для ўсяго Касцёла: напрыклад, шлюб і сям'я, катэхізацыя, сацыяльная справядлівасць, пакліканне свецкіх вернікаў…

Сінод біскупаў, прадстаўляючы мясцовыя Касцёлы з усяго свету, мае вялікае значэнне для ўсебаковага разумення разглядаемых спраў. Ён можа ўлічыць усе, часта вельмі розныя ўмовы, асяроддзі і культуры, у якіх абвяшчаецца Евангелле, прыкладае намаганні для таго, каб найбольш поўна і правільна правесці яго ў жыццё.

Большасць хрысціянаў - гэта людзі свецкія. Яны жывуць у «свеце», адданыя часовай дзейнасці, але як хрысціяне яны «не з гэтага свету». Праз веру і хрышчэнне хрысціяне звязаны з Езусам Хрыстом. У Ім яны становяцца дзецьмі Божымі і братамі ўсіх людзей. Вызнаючы смерць і ўваскрэсенне Езуса, хрысціяне павінны паміраць для граху, каб жыць для Бога. Яны павінны ісці за Езусам: святаром, настаўнікам, валадаром.

Сямейнае жыццё, штодзённая праца, адпачынак, цярпенні, якія прымаюцца з пакораю, - усё гэта, калі яно перажываецца ў еднасці з Езусам і ў веры, надзеі і любові - становіцца мілаю Богу духоваю ахвяраю.

Другі Ватыканскі Сабор у Канстытуцыі аб Касцёле вучыць, што менавіта на гэтым заснаваны ўдзел усіх хрысціянаў у святарстве Езуса Хрыста (КК 34).

Сведчаннем свайго жыцця хрысціяне становяцца «прапаведнікамі веры ў тое, на што яны спадзяюцца». Яны становяцца прапаведнікамі веры асабліва для сваіх дзяцей, для якіх прыклад жыцця бацькоў - адзінае ў сваім родзе і незамянімае сведчанне веры. Такім чынам, гэта з'яўляецца ўдзелам у настаўніцкай функцыі Хрыста.

Евангельскія каштоўнасці праўды, справядлівасці, любові, спакою хрысціяне павінны рэалізоўваць не толькі ў сваім уласным жыцці, але і ў жыцці грамадскім. Зрэшты, цяжка аддзяліць адно ад другога. Яны павінны клапаціцца, дбаючы пра сваю кампетэнцыю на кожнай пасадзе, каб матэрыяльныя каштоўнасці, здабытыя людскою працаю, адпаведна дзяліліся паміж усімі для агульнага развіцця ў чалавечай і хрысціянскай незалежнасці. Такая дзейнасць - гэта ўдзел у валадарскай функцыі Езуса Хрыста (КК 36).

Значыць, «жыццё ў свеце» альбо «свецкае жыццё» не чужое хрысціянству. Наадварот, хрысціянін павінен весці яго цалкам кампетэнтна і пераканана. Бо яно з'яўляецца для яго шляхам рэалізацыі хрысціянства. Свецкае жыццё ўводзіць хрысціяніна ў лучнасць з Хрыстом - святаром, настаўнікам і валадаром, у пабудову канчатковага Божага Валадарства.

Аднак, калі свецкія вернікі праз свой часовы ўдзел, які сыходзіць з веры, абвяшчаюць свет, што з'яўляецца іх галоўнаю задачаю, гэта не значыць, што рэлігійныя і касцёльныя справы павінны знаходзіцца па-за іх уплывам і належаць да сферы ўплыву выключна духавенства. У меру свае кампетэнцыі і згодна з тымі патрэбамі, якія ўзнікаюць, свецкія вернікі павінны супрацоўнічаць са святарамі, выказваючы ім свой пункт погляду, свае пажаданні, актыўна ўдзельнічаць у літургіі і ва ўсім жыцці мясцовага Касцёла. Яны нясуць разам з духавенствам супольную адказнасць за выкананне Касцёлам яго пасланніцтва.

Апостальства - гэта натуральная пазіцыя кожнага хрысціяніна. Гэта сведчанне пра Хрыста як нашага Збавіцеля і Сына Божага, які збавіў нас праз сваю смерць на крыжы і, уваскрасаючы, перамог смерць. Такім чынам Ён адкрыў для кожнага чалавека брамы жыцця вечнага. Хто ў тым перакананы, той і міжволі, і свядома сведчыць аб гэтым. Як жа замкнуць у сабе гэту веру, якая надае новую форму чалавечаму жыццю? Як не абвяшчаць тым, хто не ведае, што Езус - яго Збавіцель? Што прабачэнне і жыццё вечнае, жыццё, годнае людзей, - гэта іх жыццё? Як не абвяшчаць, калі хтосьці раз ужо паверыў, што благаслаўлёныя тыя, што плачуць, прагнуць справядлівасці, захоўваюць чыстыя сэрцы, засяваюць спакой паміж людзьмі, зносяць пераследы дзеля Праўды?

Паколькі вера выражаецца ў прыняцці хрышчэння, таму ўжо хрышчэнне нараджае абавязак сведчання аб веры. Але не толькі хрышчэнне, - таксама і бежмаванне. Бежмаванне з'яўляецца сакрамэнтам, а значыць, знакам удзелу ў таямніцы спаслання Духа Святога. Езус Хрыстус спаслаў Яго на апосталаў, якія з гэтай хвіліны пачалі абвяшчаць, што Езус - гэта Збавіцель. Ён спасылае таго самага Духа Святога на кожнага свайго вучня, каб кожны ўсё больш станавіўся апосталам.

Таму ўсе пакліканы, каб абвяшчаць Езуса: духавенства і свецкія. А дзеля чаго столькі гаворыцца пра апостальства свецкіх?

Выклікана гэта гістарычнымі ўмовамі. У папярэдніх стагоддзях так падкрэслівалася роля, якую ў каталіцкім Касцёле павінна выконваць духавенства, што здавалася: свецкія вернікі абавязаны адзіна пасіўна падпарадкоўвацца іх кіраўніцтву. Толькі працэс дэхрысціянізацыі і секулярызацыі, які ахапіў Еўропу ў ХVІІІ і ХІХ стагоддзях, ясна паказаў, што самі святары не могуць выконваць апостальскай місіі Касцёла. І было адкрыта як бы наноў тое, што з самых пачаткаў Касцёла вызначала яго жыццё: усе, хто верыць, хто праз хрышчэнне ўдзельнічае ў смерці і ўваскрэсенні Хрыста, а праз бежмаванне - у спасланні Духа Святога, павінны сведчыць аб збаўленні чалавека.

Этапы развіцця гэтага ўсведамлення апостальскага абавязку свецкіх вернікаў ішлі ад паклікання Папам Піем ХІ апостальскай арганізацыі пад назваю Каталіцкай Акцыі, праз выказванні Пія ХІІ пра Касцёл як пра містычнае цела, актыўнымі членамі якога з'яўляюцца ўсе вернікі, ажно да Дэкрэту аб апостальстве свецкіх Другога Ватыканскага Сабору.

Спосабы апостальства такія розныя, як само чалавечае жыццё, у якім павінна выяўляцца вера. Апостальства праяўляецца не толькі ў слове, але і ў прыкладзе ўласных паводзінаў, якія пацвярджаюць, што сапраўдным хрысціянскім сведчаннем з'яўляецца любоў да іншага чалавека. Толькі яна ва ўсёй паўнаце паказвае Хрыста.

Выраз «асвячэнне свету» ўжывае Другі Ватыканскі Сабор у Канстытуцыі аб Касцёле, гаворачы аб пакліканні свецкіх вернікаў. «Яны жывуць у свеце, - вучыць сабор, - г.зн. сярод… справаў і абавязкаў свету, і ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця, з якіх у пэўнай ступені складаецца іх быт. Туды іх Бог прызывае, каб, выконваючы адпаведныя задачы, кіруючыся евангельскім духам, яны спрычыняліся да асвячэння свету…» (КК, 31).

Гаворачы пра свет, Сабор мае «перад вачыма свет людзей альбо ўсю чалавечую сям'ю разам з усім тым, сярод чаго яна жыве» (КДК, 2), а, значыць, свет чалавека, яго гісторыі і культуры.

Асвячэнне свету азначае такі ўплыў на іншых людзей, на грамадскія адносіны, на ўсю культуру і тым самым на чалавечую гісторыю, каб усё «здзяйснялася і развівалася паводле думкі Хрыста і каб служыла на хвалу Стварыцеля і Адкупіцеля» (КК, 31).

Такім чынам, асвячэнне свету не грунтуецца на яго сакралізацыі. Калі якаясьці рэч альбо чалавек прысвячаюць сябе службе Божай (святыня, святар), тады гэта рэч альбо гэты чалавек перастаюць быць свецкімі. Але тое, што асвечана, а таксама асвечаны (і проста святы) чалавек, не перастае праз гэта быць свецкім. Асвячэнне свету не азначае таксама стварэння касцёльных установаў, якія павінны былі б замяніць альбо выцесніць адпаведныя свецкія ўстановы, хоць у пэўных умовах такія касцёльныя ўстановы (напр. школы, бальніцы, прэса) бываюць патрэбныя і абавязковыя. Асвячэнне свету грунтуецца на фармаванні самога чалавека, а таксама адносінаў паміж людзьмі, грамадскага жыцця, чалавечай культуры, а паслядоўна і гісторыі, згодна з воляю і законам Божым. Выяўляюцца яны ўжо ў самой прыродзе рэчаў, якую чалавек (натуральна, таксама хрысціянін) павінен пазнаваць і да якой павінен дастасоўвацца ў сваёй дзейнасці. Выяўляюцца яны таксама ў запаведзях Божых і ў патрабаваннях Хрыстовага Евангелля: праўды, справядлівасці, любові…

Асвячаць свет - азначае жыць і выконваць сваё заданне «ў звычайных умовах сямейнага і грамадскага жыцця», выпраменьваць веру, надзею і любоў» і такім чынам «указваць іншым Хрыста», «прасвятляючы ўсе часовыя справы».

Пра аўтаномію ў навучанні Касцёла гаворыцца ў адносінах да «зямных рэчаў»: чалавека, грамадства, навукі… Азначэнне «зямных рэчаў» як аўтаномных аказалася неабходным сёння з увагі на гістарычнае развіццё сувязяў Касцёла з зямною і свецкаю рэчаіснасцю.

Касцёл ніколі не меў прэтэнзій да ўлады ў справах часовых, а толькі лічыў сваім абавязкам умешвацца, калі парушаўся маральны лад. Называецца гэта інтэрвенцыяй ratione peccati - з прычыны граху. Недзе з пачатку сярэднявечча мяжа касцёльнай улады на практыцы не была вельмі выразнаю. Звязана гэта было перш за ўсё з шырокім разуменнем таго, што сакральнае, і таму пэўным чынам падпарадкаванае Касцёлу. Нават разумелася, што сама свецкая ўлада, імператарская альбо каралеўская, дадзена Богам і выконваецца ад Яго імя. Адсюль вынікала, што папы павінны былі каранаваць імператараў і каралёў. У сацыяльнай галіне Касцёл, пераважна, дзякуючы законам, у сярэднявечнай Еўропе стаў заснавальнікам школаў, разам з універсітэтамі, шпіталямі і рознымі формамі сацыяльнага забеспячэння. Касцёл таксама на працягу стагоддзяў быў першым і самым магутным мецэнатам мастацтва… Ажно да 1870 года ў цэнтральнай частцы Апенінскага паўвострава існавала касцельная дзяржава і, дзякуючы гэтаму, Касцёл непасрэдна ўдзельнічаў у еўрапейскай палітыцы.

Паралельна дзейнасці Касцёла ў часовай галіне, мела месца адваротная з'ява - уплыў каталіцкіх уладароў на жыццё Касцёла. Яны ўплывалі таксама і на выбар Папы.

У ХІХ ст. (апошнім момантам была крыху раней Французская рэвалюцыя), калі наступіла ўзмацненне ліберальных плыняў, еўрапейскія дзяржавы імкнуліся да вызвалення з-пад уплыву Касцёла і рэлігіі, падпарадкоўваючы сабе розныя галіны грамадскага жыцця, што дасюль знаходзіліся пад уплывам Касцёла, і перадусім аб'яўляючы ўласную свецкасць, што, як правіла, было звязана са зменаю каралеўства на рэспубліку. Дзеянні гэтыя, звернутыя супраць Касцёла, часта ўспрымаліся і тымі, хто іх выконваў, і людзьмі Касцёла як ініцыятыва, звернутая супраць рэлігіі і самой веры ў Бога.

Усе гэтыя грамадскія працэсы спрыялі таму, што ў Касцёле развівалася ўсведамленне яго адносінаў да так званага свету і ў сувязі з тым - да аўтаноміі свету. Другі Ватыканскі Сабор (КК 36; КДК 36. 41) сцвярджае, што створаныя рэчы і чалавечае грамадства валодаюць аўтаноміяй, г.зн. маюць уласную каштоўнасць і ўласныя правы, паводле якіх развіваюцца і якія чалавек павінен пазнаваць, каб у кожнай галіне згодна з імі дзейнічаць. Усе гэтыя рэаліі залежаць ад Касцёла толькі ў тым сэнсе, што ён мае абавязак клапаціцца аб захаванні ва ўсім закону Божага і правоў чалавека. Бо была б фальшывая аўтаномія, калі б часовыя справы трактаваліся так, быццам яны не падпарадкаваныя закону Божаму, якому падпарадкавана ўсё, што Бог стварыў, і які абавязвае чалавека ва ўсёй яго дзейнасці.

Назва «законы» ахоплівае разнастайныя супольнасці хрысціянаў, якія жывуць паводле трох евангельскіх прынцыпаў: чыстасці, убоства і паслухмянасці.

Напачатку, у старажытнасці, шмат хрысціянаў, прагнучы прысвяціць сябе выключна Божым справам, шукала адасаблення ў пустынных альбо цяжка даступных месцах. Пазней ствараліся супольнасці, якія жылі паводле акрэсленага правіла. Першыя законы паўсталі на Усходзе ў ІV ст. (закон св. Базыля), а на Захадзе - у VІ ст. (закон св. Бенедыкта). Законы гэтыя прадугледжвалі жыццё ў адным кляштары ці абацтве і тым самым - у адной невялікай супольнасці. Новы тып законаў з'явіўся ў сярэднявеччы разам з убогімі законамі - францішканаў і дамініканаў. Іх члены - браты - вандравалі з месца на месца ў залежнасці ад апостальскіх патрэбаў. У сярэднявеччы і ў нашыя часы на Захадзе ўзнікаюць (з часу рэфармацыі - толькі ў каталіцкім Касцёле) шматлікія мужчынскія і жаночыя законы рознага характару: чыста сузіральныя (кантэмпляцыйныя), напрыклад, камедулы, кармэліты; дзейсныя, г.зн. адданыя якімсьці пэўным харытатыўным, выхаваўчым і інш. задачам, напрыклад, езуіты, сёстры міласэрнасці альбо шарыткі; альбо таксама, ужо сучасныя, што паядноўваюць жыццё сузіральнае і дзейснае, напрыклад, «малыя браты» і «малыя сёстры», сёстры маці Тэрэсы з Калькуты. Узнікаюць таксама сёння так званыя свецкія інстытуты, члены якіх паядноўваюць жыццё «ў свеце» з практыкаю евангельскіх радаў.

Евангельскія рады супрацьпастаўляюцца тром «пажадлівасцям», да якіх св. Ян Апостал адносіць усялякае маральнае зло: пажадлівасць цела, пажадлівасць вачэй і пыху гэтага свету (1 Ян 2, 16). Тым самым жыццё, паводле евангельскіх радаў, з'яўляецца знакам будучага Валадарства Божага, дзе «не будуць ані жаніцца, ані замуж выходзіць» (Мц 22, 30). Яно - знак веры, што жыццё чалавека на зямлі мінае і чакаць трэба будучага, якое будзе існаваць вечна. Яно - знак, што не трэба збіраць скарбаў на зямлі, але ў небе (Мц 6, 19-20). Такі істотны грамадскі сэнс законнага жыцця.

Законнае жыццё адначасова з'яўляецца формаю, у якой Касцёл выходзіць насустрач канкрэтным грамадскім патрэбам, што ўзнікаюць у дадзеным часе - такім, як апека над хворымі, бяздомнымі, занядбанаю моладдзю і г.д. Такім чынам, жыццё гэтае не азначае адыходу ад свету, «пакіданне» свету, але, хутчэй, поўным заангажаванасці адказам на яго разнастайныя выклікі. Прытым, законнае жыццё грунтуецца на перакананні, што ў Богу і ў Хрысце ўсе людзі складаюць адно, і што жыццё, пасвячэнне, малітва паасобных людзей і іх супольнасцяў - каштоўныя для ўсіх.

Як форма жыцця ў супольнасці, законы рэалізуюць волю Хрыста, каб Касцёл быў братэрскім грамадствам Яго вучняў. Яны могуць таксама сведчыць, што Бог не хоча збаўляць кожнага чалавека паасобку, але ў супольнасці, што ўтварае адзін люд Божы.

Абвяшчэнне Евангелля, а значыць Добрай Навіны, што Бог збаўляе свет праз смерць і змёртвыхпаўстанне свайго Сына Езуса Хрыста - гэта істотная і галоўная місія Касцёла. Усе чатыры Евангеллі падаюць у розных фармулёўках тое, што Езус наказаў сваім апосталам абвяшчаць гэту Добрую Навіну. Мацвей гаворыць, што апосталы павінны навучаць усе народы (28, 18-10), Марк кажа, што яны павінны абвяшчаць Евангелле ўсялякаму стварэнню (16, 15-18), Лука піша, што ў імя Езуса павінна абвяшчацца навяртанне і адпушчэнне грахоў усім народам, і апосталы павінны даваць сведчанне гэтаму (24, 45-49), урэшце, Ян гаворыць, што Езус пасылае вучняў, каб яны моцаю Духа Святога адпускалі альбо затрымлівалі грахі (20, 21-23).

Абвяшчэнне Евангелля - Добрай Навіны аб збаўленні, аб адпушчэнні грахоў Богам у Езусе Хрысце ўсім людзям - апосталы лічаць такою важнаю сваёю місіяй, што не хочуць аддаваць сябе нічому іншаму, як толькі «малітве і паслузе слова» (Дз 6, 4). Калі гэтае слова абуджае веру, а тыя, што паверылі, прымаюць хрышчэнне - утвараецца Касцёл: супольнасць тых, што паверылі сведчанню апосталаў. У сваю чаргу кожны, хто паверыў, становіцца, ці ў кожным разе павінен станавіцца, прапаведнікам слова. Ён не можа не дзяліцца з іншымі Добраю Навіною, якую сам прыняў і ў якой ён перакананы. Яна не можа не праяўляцца ў яго паводзінах, якія бачны для ўсіх. Як апосталы зведалі смерць і ўваскрэсенне Езуса ва ўласным жыцці, так кожны, хто паверыў, зведвае смерць і змёртвыхпаўстанне Езуса сакрамэнтальна, у сакрамэнце хрышчэння. Як апосталы атрымалі Духа Святога, каб Яго моцаю стаць прапаведнікамі Евангелля, так кожны хрысціянін атрымлівае Духа Святога ў сакрамэнце бежмавання. Толькі праз абвяшчэнне Евангелля ўсяму свету кожны з вучняў Езуса Хрыста - кожным хрысціянінам - пастаянна творыцца і развіваецца сам Касцёл.

Але Евангелле не абвяшчаецца з перакананнем, што Касцёл павінен ахапіць усіх людзей і што збаўленыя могуць быць толькі тыя, што самі стануць хрысціянамі. Евангелле абвяшчаецца з радасцю ад дзялення Добраю Навіною з кожным сустрэчным чалавекам і з вераю, што Езус - гэта сапраўды Знаўца ўсіх людзей. Таксама і тых, хто ў гэта не верыць.

Чытаем у Евангеллі ад св. Марка, што Езус перад сваім унебаўшэсцем наказваў апосталам, каб ішлі па ўсім свеце і абвяшчалі Евангелле ўсялякаму стварэнню: «Хто паверыць і ахрысціцца, збаўлены будзе; хто ж не паверыць, асуджаны будзе» (Мк 16, 15-16). Абавязковасць веры і хрышчэння для збаўлення азначае абавязковасць Касцёла. Адсюль паходзяць вядомыя ў хрысціянскай традыцыі фармулёўкі: «па-за Касцёлам няма збаўлення» альбо «не можа мець Бога Айцом той, хто не мае Касцёла за Маці». Аднак, ці азначае гэта, што толькі хрысціяне могуць быць збаўленыя, а ўсе астатнія прыгавораныя да асуджэння?

«Хто паверыць і прыме хрышчэнне, будзе збаўлены» азначае, што кожны, хто пачуе Добрую Навіну аб збаўленні праз Езуса Хрыста і ў сваім сумленні будзе перакананы ў яе праўдзівасці, павінен, нягледзячы на ўсялякія ўнутраныя альбо знешнія перашкоды, прыняць на знак свае веры хрышчэнне і тым самым стаць членам супольнасці Хрыстовых вучняў - членам Касцёла. А хто б гэтага не ўчыніў, альбо, належачы да Касцёла, пакінуў бы яго з-за якіхсьці людскіх меркаванняў, той страціў бы вечнае збаўленне.

Аднак гэта не азначае, што толькі хрысціяне могуць і павінны быць збаўленыя. Мы верым і гэтаму таксама вучыць хрысціянскае Аб'яўленне, што Бог любіць усіх людзей і для збаўлення ўсіх паслаў свайго Сына, Езуса, на свет. Езус памёр і ўваскрос за грахі свету, за грахі ўсіх людзей дзеля таго, каб усе мелі жыццё. Праз свайго Духа Ён знаходзіць доступ да кожнага сэрца.

Касцёл - гэта знак, сакрамэнт збаўлення ўсіх людзей праз Езуса Хрыста, праз Яго смерць і ўваскрэсенне: ён абвяшчае іх усяму свету, нагадвае пра іх у сакрамэнтах, ажыццяўляе ў пэўнай ступені ў братэрскай любові.

Збаўленне кожнага чалавека, хоць бы ён ніколі не чуў (альбо не чуў з-за сваіх перакананняў) пра Езуса Хрыста, здзяйсняецца, дзякуючы Езусу Хрысту. І здзяйсняецца, дзякуючы Касцёлу, які ў сваіх вызнаўцах з'яўляецца заўсёды прысутным знакам збаўлення свету праз Езуса Хрыста.

Азначэнне Касцёла як сакрамэнту збаўлення, такое важнае для разумення яго сутнасці, патрабуе некалькіх паясненняў.

Слова «сакрамэнт» азначае ў хрысціянскай традыцыі «таямніцу». Рэальнасць, якую мы называем сакрамэнтам, бачная і асязальная, але яна не абмяжоўваецца толькі гэтым. Тое, што ў сакрамэнце бачнае і асязальнае, вядзе да таго, што нябачнае, вядзе да справы збаўлення чалавека Богам.

Другі Ватыканскі Сабор называе Касцёл сакрамэнтам еднасці ўсіх людзей з Богам і паміж сабою (КК 1). Гэта еднасць зразумелая, калі мы верым, што Бог - Стварыцель усяго і ўсіх і што ўсе людзі, створаныя па вобразе і падабенству Божым, з'яўляюцца паміж сабою братамі. Еднасць паміж людзьмі паўсюдна прызнаецца істотным дабром, да якога трэба рашуча імкнуцца.

Кожны грэх разбурае гэту еднасць. Ён з'яўляецца перамогаю ўласнай любові над любоўю да іншых і разам з тым - непаслухмянасцю Богу, Каторы даў нам запаведзі.

Збаўленне здзейсненае і пастаянна здзяйсняемае Сынам Божым, Езусам Хрыстом, - гэта вяртанне разбураемай грахом еднасці людзей з Богам і паміж сабою. Езус Хрыстус аб'яўляе, што Бог - Айцец усіх людзей, а ўсе людзі - браты. Ён дамагаецца любові Бога і бліжняга як аднае, непадзельнай пазіцыі. Любові, узнятай ажно да аддання жыцця за іншых. Сам, паслушны Айцу аж да смерці, Ён аддае жыццё за нашае збаўленне, а значыць за вызваленне ад граху і смерці, за еднасць, якая павінна ўрэшце паяднаць у Ім усіх людзей з Богам і паміж сабою (Ян 17).

Касцёл - гэта супольнасць вучняў Езуса. Яны павінны, дзякуючы сваёй веры, абвяшчаць збаўленне, здзейсненае Богам у Езусе. Дзякуючы сваёй надзеі, яны павінны абуджаць перакананне, што Бог вядзе чалавецтва да канчатковай рэалізацыі пажаданай еднасці. Дзякуючы сваёй любові да Бога, і людзі павінны станавіцца не толькі прыкладам, але як бы зародкам братняй любові ў любові да адзінага Айца ў небе.

Такім чынам Касцёл, як сацыяльна бачная і асязальная супольнасць вучняў Езуса Хрыста, вядзе да спаткання з таямніцаю збаўлення, г.зн. новага паяднання ўсяго праз Бога ў Хрысце (Эф 1, 10), з'яўляецца сакрамэнтам збаўлення.

Знакамі часу называюцца з'явы, якія ўзнікаюць у чалавечай гісторыі і культуры і ў якіх Касцёл у святле Евангелля бачыць руку Божую і дадзены яму заклік.

Пад «з'явамі» мы разумеем тут перапляценне многіх фактаў з галіны тэхнічнага прагрэсу, эканамічных новаўвядзенняў, сацыяльных абумоўленасцяў, палітычных сістэмаў, культурнага абмену, зменаў розуму і г.д., якія ахопліваюць розныя галіны чалавечай дзейнасці і выяўляюць патрэбы і памкненні сённяшняга чалавека. Яны становяцца «знакамі», калі дойдуць да агульнай свядомасці на працягу гісторыі. Такімі знакамі часу цяпер, напрыклад, з'яўляецца развіццё рабочага класу, удзел жанчынаў у грамадскім жыцці, вызваленне народаў, якія дасюль не мелі незалежнасці, міжнароднае супрацоўніцтва ў маштабе ўсяго зямнога шара, агульначалавечае пачуццё братэрства і г.д. (…)

«Касцёл заўсёды мае абавязак вывучаць знакі часу і тлумачыць іх у святле Евангелля» (КДК 4), г.зн. у святле веры ў Бога, які стварыў свет і чалавека, які з любові збаўляе яго праз Езуса Хрыста і вядзе ажно да надыходу свайго валадарства. Значыць, Касцёл бачыць ва ўзнікаючых з'явах дзеянне Божага Провіду, які вядзе свет да збаўлення, бачыць падрыхтоўку да прыняцця Евангелля і яго наказу братняй любові, бачыць каштоўнасці, што не чужыя Валадарству Божаму… Як, напрыклад, не бачыць ва ўсведамленні агульнага братэрства людскога імкнення да тае любові, якую абвяшчаў і якой дамагаўся Хрыстус і якая павінна ў збаўленні паяднаць усіх як дзяцей аднаго Айца?

Касцёл верыць, што збаўчае Божае дзеянне не абмяжоўваецца ім адным, і тымі, што ўжо паверылі, але распаўсюджваецца на ўвесь свет. Таму ўсё тое, што робіцца ў гэтым чалавечым свеце, з'яўляецца для Касцёла дадзеным яму Богам знакам і прызваннем, каб пазнаючы і разумеючы свет, у які ён пастаянна пасылаецца, «мог, дастасоўваючыся да ментальнасці кожнага пакалення, адказваць людзям на іх адвечныя пытанні, якія датычаць сэнсу цяперашняга і будучага жыцця» (КДК 4).

(…)

Нягледзячы на выразную волю Хрыста, каб усе Яго вучні «былі адно» (Ян 17, 21), у гісторыі хрысціянства ўзніклі падзелы, якія выклікалі з'яўленне розных хрысціянскіх Цэркваў. Акрамя каталіцкага Касцёла, існуюць перадусім праваслаўныя ўсходнія Цэрквы і шматлікія Цэрквы і супольнасці, што выраслі на грунце рэфармацыі ХVІ ст., г.зн. пратэстанцкія альбо евангельскія Цэрквы. Нарастаючае з цягам часу ўзаемнае непаразуменне, палемікі і нават варожасць зрабілі немагчымым усялякае імкненне да еднасці. Толькі ў нашым стагоддзі гэтае імкненне бярэ верх над воляю захавання толькі ўласнай хрысціянскай традыцыі і супрацьпастаўлення сябе іншым.

Імкненне да ўзаемнага збліжэння, да супрацоўніцтва, а ў далейшай перспектыве і да поўнай еднасці паміж хрысціянамі і хрысціянскімі Цэрквамі набыло назву экуменізму (па-грэцку «oikumene» азначае ўвесь населены свет). Пачатак экуменічнаму руху далі розныя ініцыятывы ў евангельскіх Цэрквах, што імкнуцца да супрацоўніцтва паміж сабою. У 1948г. яны стварылі Сусветную Раду Цэркваў, да якой у 1961г. далучыліся таксама праваслаўныя Цэрквы. У склад гэтай Сусветнай Рады цяпер уваходзяць прадстаўнікі больш чым 300 Касцёлаў і Цэркваў.

Каталіцкая экуменічная пазіцыя вырастае як з усведамлення, што Касцёл па волі Хрыста павінен быць адзін, так і з пераканання, што віну за існуючыя ў хрысціянстве падзелы нясуць не толькі хрысціяне, якія ў свой час адлучыліся ад каталіцкага Касцёла, але і самі католікі. Пры тым гэтаю віною нельга абцяжарваць хрысціянаў, якія жывуць сёння і з шчыраю вераю лічаць свае Цэрквы цалкам сапраўднымі.

У гэтых Цэрквах ёсць шмат супольных, істотных элементаў Хрыстовага Касцёла: прызнанне Божага Аб'яўлення, адлюстраванага ў Святым Пісанні, вызнаванне Бога ў Тройцы адзінага і Езуса Хрыста як Сына Божага і Збавіцеля, супольная вера, надзея і любоў, ва ўсялякім разе некаторыя сакрамэнты - асабліва хрышчэнне і Эўхарыстыя. Адсюль сыходзіць і пачуццё братэрства з усімі хрысціянамі, і перакананне, якое выказаў Другі Ватыканскі Сабор у Дэкрэце аб экуменізме, што Дух Святы збаўча дзейнічае таксама ў некаталіцкіх Цэрквах (ДЭ 3).

Экуменічныя памкненні праяўляюцца ва ўсё лепшым узаемным знаёмстве, у сумесным тлумачэнні Святога Пісання, у тэалагічным дыялогу, у супрацоўніцтве на грамадскай ніве.

Асаблівае значэнне мае супольная малітва хрысціянаў пры розных выпадках і найбольш у часе штогадовага тыдня малітваў аб еднасці хрысціянаў, які адзначаецца з 18 да 25 студзеня.

Акрамя хрысціянства, на свеце існуе шмат іншых рэлігій. У народаў, якія захавалі старажытную культуру, напрыклад, у глыбіні Афрыкі, на астравах Ціхага Акіяна, сустракаецца вера ў таемную сілу, што кіруе падзеямі чалавечага жыцця і ходам падзеяў свету. Некаторыя з тых народаў прызнаюць Найвышэйшае Боства альбо Айца. Ранейшыя за хрысціянства вялікія рэлігіі Усходу: індуізм і будызм. У шматлікіх міфах і філасофскіх даследаваннях яны гавораць пра чалавека, пра сэнс яго жыцця, пра дабро і зло, грэх і цярпенне, пра дарогу, што вядзе да шчасця, пра смерць, пра суд і справядлівасць пасля смерці. Яны абвяшчаюць маральныя наказы, адпраўляюць сакральныя абрады.

Другі Ватыканскі Сабор заклікаў католікаў, каб у размовах і ў сумеснай працы з вызнаўцамі гэтых рэлігій, праяўлялі да іх павагу, захоўвалі і падтрымлівалі духовыя і маральныя каштоўнасці, а таксама культурна-сацыяльныя каштоўнасці гэтых рэлігій (Дэкларацыя аб адносінах Касцёла да нехрысціянскіх рэлігій).

Іншая справа - адносіны Касцёла да мусульманаў. Іх рэлігія - іслам, узнікла ў VІІ ст. пасля Хрыста ў арабскім свеце і пашыралася перш за ўсё шляхам так званай святой вайны. На працягу некалькіх стагоддзяў яна ахапіла датуль хрысціянскую паўночную Афрыку і нават Іспанію. Што датычыць рэлігійных перакананняў, то мусульмане бліжэйшыя да хрысціянства, чым іншыя рэлігіі (апроч юдаізму). Яны ўшаноўваюць адзінага Бога-Стварыцеля, спасылаюцца на Абрагама, якога лічаць сваім патрыярхам, прызнаюць Езуса прарокам, ушаноўваюць Яго Маці, Марыю. Яны чакаюць суднага дня, моляцца, посцяць і складаюць ахвяры бедным. Аднак разам з тым паміж хрысціянамі і мусульманамі на працягу стагоддзяў узнікала шмат спрэчак, вяліся шматлікія войны, паўстала варожасць. І таму Другі Ватыканскі Сабор у згаданай дэкларацыі заклікае ўсіх, каб «выкрэсліваючы з памяці мінулае, шчыра працавалі над узаемным паразуменнем і ў інтарэсах усяго чалавецтва сумесна захоўвалі і развівалі сацыяльную справядлівасць, маральныя каштоўнасці, а таксама мір і свабоду».

Нехрысціянскія рэлігіі не даюць поўнай аб'яўленай праўды, якая, паводле нашай веры, звязана з Аб'яўленнем, дадзеным Богам у народзе ізраільскім, а ва ўсёй паўнаце - у Езусе Хрысце. Аднак, яны абвяшчаюць шмат аўтэнтычнай праўды пра Бога і чалавека, а таксама шмат слушных маральных указанняў. Таксама, дзякуючы гэтаму, хоць Бог мае розныя шляхі дзеяння, вызнаўцы тых рэлігій атрымліваюць ласку Божую, могуць атрымаць веру, надзею і любоў і тым самым дайсці да збаўлення.

Такім чынам, каталіцкі Касцёл «нічога не адкідвае з таго, што ў гэтых рэлігіях сапраўднае і святое… Абвяшчае ж і абавязаны безупынна абвяшчаць Хрыста, у якім людзі знаходзяць паўнату рэлігійнага жыцця і ў якім Бог усё паяднаў з сабою» (з тае самае Дэкларацыі Другога Ватыканскага Сабору).

Юдаізм, які называецца таксама Майсеевай рэлігіяй, вызнаецца галоўным чынам габрэямі. Крыніцы юдаізму знаходзяцца ў кнігах, якія для габрэяў з'яўляюцца поўным Святым Пісаннем і якія хрысціяне называюць Святым Пісаннем Старога Запавету. Аднак канчаткова юдаізм сфармаваўся толькі ў першых стагоддзях пасля Хрыста, калі габрэі пасля разбурэння рымлянамі Ерузалема ў 70-ым годзе, а пазней пасля паражэння паўстання супраць рымлянаў у 135 г. рассеяліся па свеце. У той час узнік Талмуд, у якім былі сабраны традыцыі габрэйскіх рабінаў, дадзеныя імі тлумачэнні закону Майсеевага і ўказанні па яго прымяненні ў новых і незвычайна цяжкіх умовах жыцця.

Непрыняцце большасцю габрэяў веры ў Езуса Хрыста як чаканага Месію і, як вынік таго, своеасаблівая барацьба з хрысціянствам, давялі да шматвяковай узаемнай варожасці. У сярэднявечнай хрысціянскай Еўропе габрэі неаднаразова пераследаваліся, іх правы абмяжоўваліся і з многіх краінаў іх нават праганялі. Габрэі, часта беспадстаўна, абвінавачваліся ў розных злачынствах і, перш за ўсё, на іх легла адказнасць за смерць Езуса. Ажно да нашага часу існуе антысемітызм, які часта выяўляецца ў фанатычнай нянавісці да габрэяў. У выніку памылковай расісцкай ідэалогіі самым жудасным злачынствам нашага стагоддзя стала вынішчэнне па загадзе Гітлера ў часе другой сусветнай вайны некалькіх мільёнаў габрэяў толькі за тое, што яны былі габрэямі.

Ян Павел ІІ называе габрэяў «старэйшымі братамі» хрысціянаў. Бо гісторыя Ізраіля, абранне гэтага народа Богам і дадзенае яму аб'яўленне папярэднічалі і падрыхтавалі прыход менавіта ў гэтым народзе Хрыста і з'яўленне там Касцёла. Хрысціяне прымаюць усё, дадзенае Ізраілю, аб'яўленне і тыя самыя біблійныя кнігі лічаць святымі.

Касцёл «асуджае ўсялякія пераследаванні супраць якіх бы то ні было людзей; аплаквае акты нянавісці, пераслед, праявы антысемітызму, якія калі-небудзь і праз каго-небудзь скіроўваліся супраць габрэяў» (Дэкларацыя Другога Ватыканскага Сабору аб адносінах Касцёла да нехрысціянскіх рэлігій 4).

«Варожасць альбо нянавісць цалкам супярэчаць хрысціянскаму ўяўленню аб годнасці чалавека» (Ян Павел ІІ, апостальскі Ліст ад 27.08.1989 г.).

Тое, што здзейснена ў часе мукі Хрыста, «не можа быць прыпісана ані ўсім без розніцы тагачасным габрэям, ані габрэям сённяшнім» (Саборавая дэкларацыя). Габрэі не былі таксама адкінутыя альбо праклятыя Богам. Бог не разарваў з імі свайго запавету, хоць Хрыстовы Новы Запавет ахапіў усіх людзей.

Хрысціяне і габрэі павінны адносіцца адны да другіх з узаемнаю павагаю, бліжэй пазнаваць адны другіх і супрацоўнічаць паміж сабою. У імя супольнай веры ў Бога і прызнання чалавека за вобраз Божы, яны могуць шмат зрабіць разам для сацыяльнай справядлівасці і міру на свеце.

Другі Ватыканскі Сабор гаворыць пра Касцёл як пра Касцёл, які пілігрымуе (КК 48) і пра Касцёл пілігрымаў - тых, што ў дарозе (КК 50).

Касцёл складаюць людзі, жыццё якіх - гэта дарога і пілігрымка. Бо яны не так адыходзяць, старэючы і паміраючы, як кіруюцца і даходзяць да мэты, да святога месца, якім з'яўляецца сам Бог - любоў і збаўленне, адкрытыя для кожнага чалавека. Касцёл складаюць людзі, якія, верачы ў Хрыста, настойліва імкнуцца да дабра і праўды, да справядлівасці і любові, якія бяруць свой крыж і ідуць за Езусам да змёртвыхпаўстання.

Адбываецца гэта ў часе, у гісторыі, у канкрэтных умовах чалавечага быцця. Усе яны надаюць пэўную форму чалавечым памкненням і адначасова, дзякуючы ім, падлягаюць пастаяннаму пераўтварэнню. Такім чынам развіваецца ў гісторыі чалавечая культура, у якой выяўляюцца і якую фармуюць больш духовыя і трансцэндэнтныя людскія памкненні, чым задавальненне галоўных патрэбаў.

Касцёл пілігрымаў з'яўляецца таксама і сам ва ўсіх сваіх вымярэннях Касцёлам, які пілігрымуе. Свае «паўнаты ён дасягае толькі ў хвале нябеснай, калі надыдзе час аднаўлення ўсяго і калі разам з усім родам людскім таксама і ўвесь свет, глыбока звязаны з чалавекам, што праз яго імкнецца да свае мэты, дасканалым чынам адновіцца ў Хрысце».

Аднак пакуль не надыдзе гэтая хвіліна, Касцёл, які пілігрымуе, у сваіх сакрамэнтах і ўстановах, што належаць цяперашняму веку, мае вобраз гэтага зменлівага свету і жыве сярод стварэнняў, якія дасюль уздыхаюць у болях нараджэння і чакаюць аб'яўлення сыноў Божых» (КК 48).

Сакрамэнты і ўстановы Касцёла, уся яго збаўчая дзейнасць, хоць і вядзе да канчатковага і вечнага дабра - да Бога, праяўляецца ў зменлівай чалавечай культуры і сама пакідае на ёй характэрную адзнаку. Сакрамэнты, установы, дзейнасць Касцёла - усё гэта спыніцца разам з канцом гісторыі, калі споўняцца Божыя абяцанні і надыдзе Валадарства, у якім адзінаю рэалізаванаю ў гісторыі і адначасова дадзенаю Богам рэальнасцю стане любоў.

Сакрамэнты

Сакрамэнты - гэта асаблівыя хрысціянскія абрады, істотна адрозныя ад тых, што мы разумеем пад рэлігійнымі абрадамі. Бо калі пад рэлігійнымі абрадамі мы разумеем зборныя малітвы альбо ахвяры, складаныя Богу, каб такім чынам навязаць кантакты з Нябачным, то сакрамэнты - гэта перш за ўсё знак ініцыятывы і дзеяння Бога, які хоча збавіць чалавека. А паколькі збаўчае дзеянне Божае праявілася ў Езусе Хрысце, Сыне Божым, у Яго смерці і змёртвыхпаўстанні, то і сакрамэнты адносяцца непасрэдна да гэтых падзеяў.

Сакрамэнты паходзяць ад Езуса Хрыста. Для выяўлення свайго збаўчага пасланніцтва Ён карыстаўся знакамі - жэстам і словам. Ускладанне Езусам рук на хворага прыносіла яму здароўе, узяцце за руку і адно толькі «ўстань» вяртала да жыцця; «адпушчаюцца табе грахі», ці «сёння будзеш са мною ў раі» - апраўдвала грэшнікаў. Таксама Езус наказаў непасрэдна апосталам, каб ад Яго імя ўдзялялі хрышчэнне, г.зн. амыванне, якое выражае ўнутраную перамену чалавека, якую здзяйсняе Хрыстус моцаю свайго Духа. Наказваў таксама ў памяць аб сабе выконваць тое, што ўчыніў сам на апошняй, спажыванай з вучнямі вячэры, даючы ім пад постацямі хлеба і віна сваё Цела і Кроў - знак удзелу у Яго смерці і змёртвыхпаўстанні.

Калі хрысціяне збіраюцца, каб справаваць сакрамэнты, асабліва Эўхарыстыю, яны робяць гэта менавіта на знак збаўлення, здзейсненага Езусам Хрыстом, праз Яго смерць і змёртвыхпаўстанне. Каб Яго смерць і ўваскрэсенне вяртаць у памяць праз іх сілу, заўсёды збавенную для кожнага чалавека, каб рабіць іх уласнымі, удзельнічаць у іх, атрымліваючы такім чынам дадзенае ў Езусе Хрысце збаўленне. А таксама, каб супольна чакаць вяртання Пана ў хвале, згодна Яго абяцанню.

Дзякуючы сакрамэнтам, пасхальная таямніца Езуса, г.зн. Яго смерць і ўваскрэсенне, ахопліваюць усё жыццё чалавека ад нараджэння да смерці. Усё яно павінна быць, як гэта паказвае хрышчэнне, паміраннем з Езусам для граху і паўстаннем да новага жыцця для Бога і бліжніх. Усё яно павінна быць жыццём моцаю Духа Хрыстовага, Духа Праўды і Любові, а гэтаму служыць сакрамэнт бежмавання. Яно павінна быць, улічваючы чалавечую слабасць, пастаянным навяртаннем і паяднаннем з Богам і братамі праз сакрамэнт пакуты і паяднання. Сакрамэнт шлюбу павінен уводзіць у таямніцу смерці і ўваскрэсення Хрыста, у гэтую асаблівую рэальнасць любові і жыцця, якою з'яўляюцца шлюб і сям'я. Сакрамэнт намашчэння хворых уключае ў смерць і ўваскрэсенне Езуса старасць, хваробу і смерць чалавека.

Сакрамэнты - гэта галоўныя хрысціянскія абрады. Ёсць сем сакрамэнтаў: хрышчэнне, бежмаванне, Эўхарыстыя, пакаянне, намашчэнне хворых, святарства, шлюб. Паходзяць яны ад Хрыста і з самага пачатку выражаюць і фармуюць сувязь з Хрыстом не толькі кожнага з Яго вызнаўцаў, але і ўсяе іх супольнасці, г.зн. Касцёла. Яны ўтвараюць Касцёл і з'яўляюцца актамі яго веры. Удзяленне хрышчэння апосталы звязваюць непасрэдна з наказам Езуса: «Ідзіце і навучайце ўсе народы, хрысцячы іх у імя Айца і Сына, і Духа Святога…» (Мц 28, 19).

У часе апошняй вячэры Езус, даючы вучням сваё Цела і Кроў пад постацямі хлеба і віна, наказвае ім рабіць гэта на сваю памяць (напр., пар. Лк 22, 19).

Бежмаванне - знак сыходжання Духа Святога - звязваецца з перажытым самімі апосталамі сыходжаннем на іх абяцанага Езусам Духа Праўды (пар. Дз 2, 13-8).

Апосталы таксама ўсведамляюць атрыманую ад Хрыста сілу адпушчэння грахоў ад Яго імя: «Каму адпусціце грахі, таму будуць адпушчаны…» (Ян 20, 23).

Намашчэнне алеем хворых як знак аздараўлення, быў вядомы апосталам яшчэ пры жыцці Хрыста (пар. Мк 6, 13); пазней яго рэкамендуе ў сваім Лісце святы апостал Якуб (пар. Як 5, 14-15).

Святарства - знак даручэння пастырскай паслугі ў Касцёле - з'яўляецца ў той час, калі апосталы, выконваючы Хрыстовы наказ, абвяшчаюць Евангелле ўсяму свету і ажно да сканчэння свету, сталі перад неабходнасцю паклікання сваіх памочнікаў і наступнікаў, а таксама ўстанаўлення ў новых хрысціянскіх супольнасцях «старэйшых», якія б кіравалі гэтымі супольнасцямі (пар. Дз 6, 17; 14, 23).

Перад сужэнствам, якое заўсёды лічылася і лічыцца праяўленнем Божага намеру і рэлігійнаю падзеяй, Хрыстус паставіў вышэйшыя, чым у Майсеевым законе, маральныя патрабаванні: еднасць і непарыўнасць. Адсюль святы Павел бачыць у шлюбе рэалізацыю сувязі паміж Хрыстом і Касцёлам, сувязі адзінай і непарыўнай.

Вера і перакананне ў тым, што ўсе сакрамэнты паходзяць ад Хрыста, не азначае, што Хрыстус іх так назваў і што Ён акрэсліў іх абрадавую форму. Рабілі гэта апосталы, робіць Касцёл, улічваючы культуру, разуменне і светаадчуванне тых, хто ў дадзены час яго складае.

У той меры, у якой сакрамэнты з'яўляюцца абавязковымі для існавання і жыцця Касцёла, іх устанаўленне Езусам Хрыстом захоўваецца нават у самой Яго волі, каб ажно да сканчэння свету існавала супольнасць Яго вызнаўцаў.

Пры сваім жыцці на зямлі, здзяйсняючы шматлікія аздараўленні, Езус паслугоўваўся знакам выцягнутай рукі, дакранання словам. Прызнаў знак амывання вадою - знак хрышчэння - знакам унутранага ачышчэння і адраджэння, не толькі прымаючы хрышчэнне з рук Яна, але перш за ўсё, надаючы яму новае значэнне і наказваючы вучням, каб хрысцілі тых, каго набудуць як вучняў (пар. Мц 28, 19). Хлеб і віно ў часе апошняй вячэры становяцца знакам рэальнай прысутнасці Цела і Крыві Езуса - Яго цела, выданага на смерць, і крыві, пралітай на крыжы. Таксама і ў тым выпадку Езус наказвае вучням, каб чынілі гэта на Яго памяць (пар. Кар 11, 24-25).

Хрышчэнне і Эўхарыстыя (гэтаксама і ўсе іншыя сакрамэнты) не павінны быць толькі знакам веры і пабожнасці вызнаўцаў Езуса, але перш за ўсё знакамі дзейнасці Яго самога. Евангелле і іншыя Пісанні Новага Запавету - гэта абвяшчэнне змёртвыхпаўстання і ўшанавання Езуса Хрыста. Ён жыве, каб больш не паміраць. Сядзіць праваруч Айца ў небе, дзе не толькі заступаецца за нас (пар. Гбр 7, 25), але спасылае адтуль Свайго Духа Праўды і Любові.

Ліст да Габрэяў падкрэслівае, што Езус - адзіны Архісвятар, каторы жыве вечна: «А Гэты праз тое, што вечна трывае, мае святарства непраходзячае» (пар. Гбр 7, 24). Апосталаў жа людзі павінны лічыць толькі «слугамі Хрыстовымі і дарыцелямі тайнаў Божых» (1 Кар 4, 1).

Папа Пій ХІІ згадвае веру айцоў Касцёла і гаворыць, што калі Касцёл хрысціць, то хрысціць Езус. Вучыць, што Езус Хрыстус сам удзяляе кожнаму, хто прымае сакрамэнты, тыя ласкі, якія хоча ўдзяліць яму праз гэтыя сакрамэнты ў дадзены момант (энц. пра містычнае цела Хрыста). Такім чынам, сакрамэнты не ўдзяляюць усім ідэнтычнай ласкі, не дзейнічаюць аўтаматычна, але з'яўляюцца знакамі ўздзеяння Хрыста, якое сыходзіць з любові на кожнага з Яго вызнаўцаў, з'яўляюцца знакам ўвядзення хрысціянаў самім Езусам у розных абставінах іх жыцця ў таямніцу Яго смерці і змёртвыхпаўстання.

Перакананне ў дзеянні ўмілаванага Пана праз справаваныя ў Касцёле абрады ляжыць у аснове азначэння іх як сакрамэнтаў. Узятае з лацінскай мовы слова «сакрамэнт» напачатку азначала проста таямніцу. Разам з тым гэта і перакананне ў адзінай і надзейнай дзейнасці гэтых абрадаў менавіта як знакаў дзеяння Езуса Хрыста, калі толькі не перашкаджае гэтаму недахоп веры з боку тых, хто прымае сакрамэнты.

Катэхізмы гавораць, што тры сакрамэнты - хрышчэнне, бежмаванне і пасвячэнне (святарскае) - «адбіваюць у душы» «сакрамэнтальны характар».

Перакананне ў існаванні менавіта такога выніку трох сакрамэнтаў сыходзіць з таго, што сакрамэнты гэтыя ніколі не паўтараюцца. Калі хрысціянін адступіў ад веры, а пасля вяртаўся да яе і да Касцёла, прымаў сакрамэнт пакаяння, ён аднак ніколі паўторна не быў хрышчаны. Гэтаксама ніколі не паўтараецца сакрамэнт бежмавання, нават, калі б ён быў прыняты нягодна, г.зн. у граху, які выключае стан ласкі. Пасля таго, як хрысціянін адбыў бы сакрамэнт пакаяння, сакрамэнт бежмавання «аджыў» бы, даючы ўсе свае вынікі.

Таксама святар, які адышоў бы ад выканання сваіх функцый, а пасля ўсё ж навярнуўся і быў зноў да іх дапушчаны, не прымаў бы другі раз святарскага пасвячэння.

Аднойчы прынятае хрышчэнне, бежмаванне альбо святарства ніколі не губляюць свайго значэння, г.зн. даюць пэўны трывалы вынік, які не перакрэслівае нават грэх. Менавіта гэты вынік яшчэ ў старажытнасці быў названы «характарам».

Азначэнне «сакрамэнтальны характар» указвае толькі на адно: менавіта на тое, што ёсць гэта нязбытны вынік.

«Характар» - слова грэцкага паходжання, якое напачатку азначала ўсяго толькі «пляму», «непазбыўны знак», які выпальваўся, напрыклад, на целе нявольніка альбо салдата ў Рымскай імперыі. Аднак што ж такое сакрамэнтальны характар па сваёй сутнасці? - Гэта своеасаблівая ўлада ці, дакладней, - магчымасць пэўнай дзейнасці ў Касцёле.

Хрышчэнне ўводзіць чалавека ў супольнасць вызнаўцаў Хрыста. Бежмаванне даводзіць гэты ўдзел да асаблівай унутранай сталасці. Кожны з гэтых сакрамэнтаў дае адпаведным яму чынам магчымасць удзелу ў жыцці Касцёла, асабліва ў сакрамэнтальным жыцці. Пасвячэнне дыяканату, прэзбітарату і, перш за ўсё, пасвячэнне біскупаў, азначаюць пакліканне хрысціяніна да пастырскага клопату пра супольнасць Касцёла, даючы пасля таго магчымасць абвяшчэння Слова, справавання сакрамэнтаў (асабліва Эўхарыстыі) і кіравання жыццём супольнасці.

Сакрамэнтальны характар дае магчымасць пэўнай дзейнасці ў Касцёле. Іншая справа, што дзейнасць гэта павінна выконвацца годна і свята.

Хрышчэнне - гэта першы з хрысціянскіх сакрамэнтаў, г.зн. знакаў Божай ласкі, што ўдзяляецца чалавеку.

Абмыванне як рэлігійны акт і сімвал духовага ачышчэння вядомае таксама па-за хрысціянствам. Вядомае яно было і ў Майсеевым законе. Непасрэдны папярэднік Хрыста, Ян Хрысціцель, атрымаў сваё імя таму, што, заклікаючы сваіх слухачоў да навяртання, хрысціў іх у водах Іардану на знак пакаяння.

Езус, пасылаючы сваіх вучняў-апосталаў як звестуноў збаўлення, якое прынесла яго смерць і ўваскрэсенне, наказваў, каб тых, што павераць, яны хрысцілі ў імя Айца і Сына, і Духа Святога.

Прыняцце хрышчэння - гэта праяўленне веры ў Езуса Хрыста і неад'емнай ад яе волі навяртання: пазбыццё грахоў, што грызуць сумленне, каб жыць для Бога, служыць людзям.

Аднак хрышчэнне - гэта не толькі праяўленне веры і добрай волі з боку чалавека. Гэта знак дзеяння ўмілаванага Пана, Езуса Хрыста, які праз свайго Духа атуляе чалавека сваёю ласкаю, прабачае яму грахі і, як Сын Божы, яднаючы з сабою, робіць чалавека дзіцем Божым. Хрышчэнне - гэта знак дзеяння Хрыста, каторы моцаю свайго Духа - Духа Святога, робіць чалавека ўдзельнікам свае смерці і змёртвыхпаўстання (Рым 6, 3-14). Удзел у Яго смерці за грахі ўсіх - гэта «паміранне для граху», іншымі словамі - адмаўленне ад граху, вызваленне ад яго. Удзел у Хрыстовым змёртвыхпаўстанні - гэта пастаяннае імкненне да новага жыцця - жыцця для Бога і для людзей.

Гэта не толькі вобразная фармулёўка, але таямнічая рэальнасць.

Смерць Езуса была актам абсалютнай паслухмянасці Богу Айцу. Была тым самым радыкальным супрацьпастаўленнем сябе граху, які з'яўляецца непаслухмянасцю і бунтам супраць Бога. Кожны, хто супрацьпастаўляе сябе граху, чыніць гэта моцаю Духа Святога, каторы ў пэўнай ступені ўводзіць у безаглядную паслухмянасць, а пасля ў смерць Езуса. Хвалебнае жыццё, якое Езус атрымаў праз змёртвыхпаўстанне, было вынікам Яго паслухмянасці да смерці. Ён атрымаў жыццё і стаў Жыццём і Змёртвыхпаўстаннем для ўсіх. Новае жыццё, якое становіцца наканаваннем кожнага, хто супрацьпастаўляе сябе граху, з'яўляецца моцаю Духа Святога, удзелам у змёртвыхпаўстанні Езуса.

Па-за Яго паслухмянасцю ажно да смерці няма свабоды ад граху. Па-за Яго змёртвыхпаўстаннем няма новага жыцця. Хрышчэнне, якое ачышчае ад граху і ўводзіць у новае жыццё, - гэта рэальнае пагружэнне ў смерць Езуса і ўдзел у Яго змёртвыхпаўстанні.

Таму няма нічога дзіўнага ў тым, што ў старажытнасці хрышчэнне ўдзялялася перш за ўсё ў Пярэдадзень (Вігілію) Пасхі. Літургія Пасхальнай Вігіліі - гэта літургія пераходу Езуса са смерці да жыцця. Разам з тым яна з'яўляецца літургіяй хрышчэння і яго аднаўленнем.

Жаданне хрышчэння дае адказ на пытанне пра канчатковы лёс неахрышчаных.

«Хто паверыць і прыме хрышчэнне, будзе збаўлены», - чытаем у Евангеллі ад святога Марка (16, 16). Хрысціянская традыцыя абвяшчае, што хрышчэнне як праяўленне веры абавязковае для збаўлення. Хрышчэнне - гэта знак таго, што Хрыстус адпускае чалавеку грахі, бо нават нованароджанае дзіця не бязгрэшнае, яно наследуе грэх Адама і Евы. Хрышчэнне - гэта знак паяднання з Хрыстом, знак удзелу ў Яго смерці і змёртвыхпаўстанні, Хрыстус жа, каторы «быў выданы за грахі нашыя і ўваскрос дзеля апраўдання нашага» (Рым 4, 25), з'яўляецца адзіным Пасрэднікам паміж намі і Айцом.

Аднак агромністая большасць людзей не прымае хрышчэння, не ведае Хрыста і Яго Евангелля. Цяжка ўявіць, каб яны не мелі шанцу на збаўленне, паколькі Бог «хоча, каб усе людзі збавіліся і дайшлі да пазнання праўды» (пар. 1 Тым 2, 4).

У адказ на гэта пытанне хрысціянская традыцыя наказвае нам гаварыць аб жаданні хрышчэння. У хрысціянскай старажытнасці здаралася, што калі катэхумены, г.зн. людзі, якія паверылі, але яшчэ толькі рыхтаваліся да хрышчэння (падобна да таго, як сёння дзеці рыхтуюцца да першай Святой Камуніі), паміралі альбо гінулі ад пераследаванняў перш, чым былі ахрышчаныя, то заўсёды была ўпэўненасць, што дзякуючы сваёй веры і любові, яны былі збаўленыя. Ролю хрышчэння выконвала жаданне яго.

Калі чалавек сутыкнецца з хрысціянствам так, што пераканаецца ў яго праваце, тады ён абавязаны вызнаць сваю веру, далучаючыся да супольнасці вызнаўцаў Хрыста, і потым прыняць хрышчэнне. Зразумела, такога абавязку не мае той, хто ўвогуле не сутыкнуўся з хрысціянствам. У кожным разе, не сутыкнуўся настолькі, каб пакліканне да веры ў Хрыста стала справаю яго сумлення. Магчымасць збаўлення заключаецца тады (як, зрэшты, і заўсёды) у тым, каб чалавек шукаў Бога, хоць можа не называць Яго гэтым імем, каб шукаў Праўды і Дабра так, як у абставінах яго жыцця падказвае яму ўласнае сумленне. Вернасць сумленню, г.зн. таму, што сам чалавек шчыра лічыць сваім маральным абавязкам, з'яўляецца жаданнем здзяйснення таго, чаго жадае ад чалавека Бог - з'яўляецца шляхам збаўлення. Гэта вернасць называецца жаданнем хрышчэння.

Традыцыя хрышчэння малых дзяцей сягае да пачаткаў хрысціянства. Яе захоўваюць усе вялікія адгалінаванні хрысціянства, г.зн., акрамя Каталіцкага Касцёла, таксама праваслаўныя Цэрквы, евангелісцкія Цэрквы і абшчыны, за выключэннем Царквы баптыстаў. У асяроддзі, абыякавым да рэлігіі альбо атэістычным, можна сустрэцца з меркаваннем, што выбар веры ці бязвер'я трэба пакінуць за кожным асабіста, а таму не трэба дзяцей ані хрысціць, ані вучыць іх рэлігіі.

Хрышчэнне - заўсёды вынік веры, г.зн., што хрышчэнне прымаюць тады, калі вераць у Хрыста. Калі хрысцяць дзяцей, то хрысцяць іх, улічваючы веру іх бацькоў і Касцёла, веру якога яны падзяляюць. Бацькі даюць дзіцяці жыццё і ў сілу самой спадчыннасці, а таксама праз сваю ўласную прыналежнасць да пэўнай сям'і, сацыяльнага асяроддзя, народу, праз сваю культурную і матэрыяльную сітуацыю вызначаюць, кім будзе іх дзіця, а ў пэўнай ступені таксама і тое, як складзецца яго жыццё. Натуральна, што бацькі для свайго дзіцяці клапоцяцца пра ўсё тое, што лічаць добрым. Яны маюць права і абавязак перадаць яму таксама і тое, што для іх з'яўляецца асабліваю каштоўнасцю - першаснаю і канчатковаю - менавіта хрысціянскую веру. Робяць гэта, стараючыся ахрысціць дзіця, а пасля выхаваць яго ў веры.

Вера бацькоў, якія клапоцяцца пра хрышчэнне дзіцяці, - гэта штосьці больш значнае, чым проста жаданне, каб іх дзіця выхоўвалася ў той самай рэлігійнай традыцыі, у якой выраслі яны самі. Вера ў Езуса Хрыста азначае веру ў тое, што Ён - Збавіцель, каторы ўсіх людзей, якія прыходзяць на свет у стане граху, ачышчае сваёю моцаю і робіць дзецьмі Божымі. Праз хрышчэнне Хрыстус яднае чалавека з сабою і напаўняе сваім Духам, хоць бы чалавек яшчэ й не ўсведамляў сабе гэтага. Хрысціянскае выхаванне, якое наступае пасля хрышчэння, будзе паступовым уводам дзіцяці ў гэту таямнічую рэчаіснасць Хрыстовага збаўлення, якое ўжо пры хрышчэнні стала яго лёсам.

Аргумент на карысць ушанавання свабоды чалавека (каб не хрысціць і не вучыць дзяцей веры, пакідаючы ім самім выбар у больш сталым узросце), які здаецца на першы погляд слушным, на самой справе з'яўляецца формаю прымусу да атэістычнага выхавання. Бо калі бацькі не будуць выхоўваць дзіця ў веры, то гэтым самым будуць выхоўваць яго ў бязвер'і. Трэцяга не дадзена.

Бежмаванне - гэта сакрамэнт, праз які ахрышчаныя «яшчэ цясней яднаюцца з Касцёлам, атрымліваюць асаблівую моц Духа Святога і такім чынам яшчэ больш абавязаны як сапраўдныя сведкі Хрыста пашыраць веру словам і ўчынкам, а таксама абараняць яе» (КК 11).

Бежмаванне, пасля сакрамэнту хрышчэння - гэта знак далейшага, больш поўнага ўвядзення чалавека, які паверыў у Хрыста, у Яго пасхальную таямніцу. Смерць Езуса, Яго змёртвыхпаўстанне, а пазней спасланне на апосталаў ад Айца Духа Святога - гэта адна таямніца, таямніца пасхальная, г.зн. збаўчая. Езус яднае паміж сабою гэтыя падзеі, кажучы апосталам: «Калі Я не пайду, Суцяшыцель не прыйдзе да вас, калі ж пайду, пашлю Яго да вас» (Ян 16, 7). Гэтую таямніцу Касцёл перажывае як бы ў розныя моманты яе. Хрышчэнне - гэта пагружэнне ў смерць Хрыста і паўстанне разам з Ім да новага жыцця. Бежмаванне - удзел у спасланні Духа Святога. Касцёл ідзе тою дарогаю, якою прайшлі апосталы, будучы найперш сведкамі смерці і змёртвыхпаўстання Езуса, а потым удзельнікамі моцы Яго Духа.

Спасланне Духа Святога павінна было стаць лёсам для ўсіх, хто паверыў у Езуса. Дзеі Апосталаў гавораць не толькі аб спасланні Духа Святога на апосталаў у дзень Пяцідзесятніцы (раздзел 2), але таксама аб Яго сыходжанні на ўсіх вучняў Хрыстовых (4, 3-10), на ахрышчаных у Самарыі (8, 14-17), на паганіна Кармэлія і яго сям'ю… (10, 44). У працяг гэтых падзей, што апісаны ў Дзеях Апостальскіх, біскупы ўскладаюць на ахрышчаных свае рукі, удзяляючы ім Духа Святога, як бы ўмацоўваючы іх у іх веры і прымаючы іх у сваіх Касцёлах як сведкаў Хрыста.

Першапачатковая практыка ўдзялення бежмавання непасрэдна пасля хрышчэння з цягам часу змянілася. Хрысцяць найчасцей малых дзяцей, а біскупы не могуць прысутнічаць усюды, дзе адбываецца хрышчэнне. З гэтае прычыны ў рыма-каталіцкім Касцёле сакрамэнт бежмавання ўдзяляецца пазней. Аднак па сваёй прыродзе бежмаванне застаецца паяднаным з хрышчэннем, гэтак як сталасць чалавека з яго нараджэннем. Яно - знак больш поўнага ўдзелу ў Хрыстовай таямніцы збаўлення.

Эўхарыстыя - адзін з сакрамэнтаў Касцёла, г.зн. адзін са знакаў дзейнасці Хрыста ў Касцёле. Эўхарыстыя з'яўляецца самым істотным з сакрамэнтаў і паўнатой хрысціянскага пасвячэння, распачатага хрышчэннем і бежмаваннем.

Цэнтральнае месца, якое ў жыцці Касцёла займае Эўхарыстыя, яднаецца з мноствам яе значэнняў і непасрэднаю сувяззю з пасхальнаю таямніцаю Хрыста. Усе сакрамэнты - гэта знакі ўдзелу тых, што паверылі ў Хрыста, у Яго смерць і змёртвыхпаўстанне. Усе сакрамэнты - знакі дзейнасці ўмілаванага Пана ў Касцёле - ва ўсёй супольнасці і ў кожным з яе членаў. Эўхарыстыя - гэта Яго Цела і Кроў, гэта прысутнасць Пана. Назва «эўхарыстыя» паходзіць з грэцкай мовы і азначае «падзяку». Яна ўказвае на сувязь паміж эўхарыстычнаю вячэраю і габрэйскаю пасхальнаю вячэраю.

Ізраільцяне штогод адзначалі свята Пасхі на ўспамін аб сваім вызваленні з егіпецкай няволі, здзейсненай моцаю Божаю. Гэта Бог разграміў тых, што іх прыгняталі. Бог адкрыў перад імі воды Чырвонага Мора. Вызваляючы, Бог учыніў іх Сваім народам, які правёў цяжкаю дарогаю праз пустыню да абяцанай зямлі. Цэнтральным момантам свята Пасхі была вячэра, якая прыпамінала выхад з Егіпту - з зямлі няволі. Была яна вячэраю падзякі за вялікія справы, якія ўчыніў Бог. За абарону ад смерці і абдараванне жыццём.

Езус спажываў апошнюю вячэру са сваімі вучнямі менавіта ў жыдоўскае свята Пасхі, як пасхальную вячэру. Перамяняючы хлеб і віно ў сваё Цела і Кроў, аддадзеныя на крыжы, Ён надаў старазапаветнай пасхальнай вячэры новае значэнне. Яго смерць і змёртвыхпаўстанне становяцца новым вызваленнем і вызваленнем усяго чалавецтва з няволі граху і смерці, каб усе маглі быць збаўленыя і жыць вечна ў змёртвыхпаўстанні.

Вячэра, якую спажываў Езус з вучнямі ў парэдадзень Яго смерці і змёртвыхпаўстання, становіцца па Яго волі напамінкам пра тое абсалютнае, канчатковае вызваленне чалавека Богам. Становіцца, як калісьці жыдоўская пасхальная вячэра - вячэраю падзякі. Ушанаваннем Бога за вялікія Яго справы, падзякаю Богу, што вызваліў нас праз смерць і змёртвыхпаўстанне свайго Сына, Езуса.

«Годна гэта і справядліва, слушна і збавенна, - так пачынаецца эўхарыстычная малітва, - каб мы заўсёды і ўсюды Табе падзяку складалі, Пане, Ойча Святы, Усемагутны Вечны Божа… праз Хрыста, Пана нашага…»

Паводле габрэйскіх звычаяў, ламанне хлеба распачынала супольны пасілак. Бацька сям'і прамаўляў благаславенне, ламаў хлеб і раздаваў удзельнікам пасілку. Так рабіў і Пан Езус, калі, напрыклад, карміў мноства людзей хлебам, Ім жа самім размножаным: «І ўзяўшы пяць хлябоў і дзве рыбы, глянуў на неба, паблагаславіў і, паламаўшы, даў хлеб вучням, а вучні - народу» (Мц 14, 19). Падобнае Ён учыніў і ў часе Апошняй Вячэры, калі «ўзяўшы хлеб і паблагаславіўшы, паламаў і даваў вучням, кажучы: бярыце і ешце, гэта ёсць Цела маё» (Мц 26, 26). З гэтага часу выраз «ламанне хлеба» становіцца сярод хрысціянаў адным з азначэнняў Эўхарыстыі. Дзеі Апостальскія гавораць, што першыя вызнаўцы Езуса «трывалі ў навуцы апосталаў, у супольнасці й ламанні хлеба, ды ў малітве» (2, 42).

Апісваючы ж побыт св. Паўла ў Траадзе, св. Лука, аўтар Дзеяў Апостальскіх, піша: «У першы дзень тыдня, калі вучні сабраліся на ламанні хлеба, Павел… вёў з імі гутарку…» (Дз 20, 7).

Традыцыйны жэст ламання хлеба ў сувязі з Эўхарыстыяй становіцца знакам значна больш істотнага паяднання ўсіх яе ўдзельнікаў. У Першым Лісце св. Паўла да Карынцянаў чытаем: «Хлеб, што ламаем, ці не ёсць супольнасць Цела Хрыстовага? Адзін хлеб, адно цела мы, многія; бо ўсе прычашчаемся ад аднаго хлеба» (10, 16-17).

Еднасць вучняў Хрыстовых з Ім самім і паміж сабою - гэта любоў, якою ёсць сам Бог. Езус моліцца да Айца за сваіх вучняў, «Каб любоў, якою Ты палюбіў Мяне, у іх была, і Я ў іх», «няхай будуць усе адно: як Ты, Айцец, ува Мне, і Я ў Табе, так і яны няхай будуць адно» (Ян 17, 26, 21).

Святы Ян, хоць і не апісвае ў сваім Евангеллі ўстанаўлення Эўхарыстыі, звязвае з апошняю вячэраю Хрыстову запаведзь узаемнай любові, любові такой, якою Ён сам іх палюбіў, гатовай аддаць жыццё за другаў сваіх (15, 12-13) і разам з тым такой, якая праяўляецца ў штодзённай службе. Прыклад яе Ён даў сваім вучням, абмываючы ім ногі (13, 1-11).

Удзел у Эўхарыстыі - у ламанні хлеба - згода на такую любоў. Гэты ўдзел павінен быць яе праяўленнем і крыніцаю. У процілеглым выпадку «няма спажывання вячэры Панскай» (пар. 1 Кар 11, 20).

«Цела і кроў Панская» - такое азначэнне даецца сакрамэнту Эўхарыстыі, маючы на ўвазе Святую Камунію, да якой абавязвае католікаў Касьцельнае права. Святая Камунія павінна быць прынята хоць бы раз на год у велікодны перыяд. Сёння найчасцей гаворка ідзе пра сакрамэнт Эўхарыстыі, г.зн. пра ўсю Эўхарыстычную літургію, істотнаю часткаю якой з'яўляецца Святая Камунія.

У часе апошняй вячэры, якую Езус спажываў са сваімі вучнямі, Ён паблагаславіў хлеб і віно, каб падаць іх вучням для спажывання. Такім чынам, па сваёй сутнасці Эўхарыстыя - гэта ежа і напой, але ўдзел у ёй без прыняцця Святой Камуніі, хоць і кампенсуе абавязак удзелу ў нядзельнай Святой Імшы, не з'яўляецца поўным удзелам.

У гэтым святле зразумела тое, што ў адноўленай пасля Другога Ватыканскага Сабору літургіі Святая Камунія прымаецца ў часе справавання Эўхарыстыі, г.зн. у часе Святой Імшы, а таксама Святая Камунія ўдзяляецца з гостый, што кансэкраваныя ў гэтай самай літургіі, а не з гостый, якія захоўваліся ў табэрнакулюме. Дзякуючы гэтаму, становіцца больш відочнаю сувязь кожнай эўхарыстычнай літургіі з Апошняю Вячэраю, у часе якой апосталы спажывалі хлеб, які прымалі з рук Езуса і які моцаю Яго слоў стаўся Яго Целам… «Езус узяў хлеб і, паблагаславіўшы, паламаў і даваў вучням, кажучы: бярыце, ешце, гэта ёсць Цела маё» (Мц 26, 26). Гэтаксама яны пілі віно з пададзенага ім Езусам келіха: «Піце з яго ўсе, бо гэта ёсць Кроў мая Новага Запавету» (Мц 26, 27-28).

Святая Камунія найчасцей прымаецца пад адным выглядам, пад выглядам хлеба. Практыка гэта ідзе ад самых ранніх часоў, калі хворым альбо зняволеным хрысціянам нельга было часам інакш занесці Эўхарыстыі. Пазней, па меры пашырэння хрысціянства, цяжка было інакш, чым пад адною постаццю, удзяляць Святую Камунію вялікаму мноству вернікаў. Але заўсёды была вера ў тое, што пад кожнаю з эўхарыстычных постацяў прысутнічае ўвесь Хрыстус. Аднак у часе многіх урачыстасцяў, калі гэта магчыма, Святая Камунія ўдзяляецца пад дзвюма постацямі.

Гэта практыка таксама набліжае ўдзельнікаў Эўхарыстыі да Апошняй Вячэры і робіць больш відавочным той факт, што Эўхарыстыя - гэта крыніца жыцця, якое дае не толькі ежа, але і напой, а таксама, што яна з'яўляецца ўдзелам у смерці Хрыста, знак якой - хлеб, Цела, выдадзенае на смерць, і віно - пралітая на крыжы Кроў.

За сталом Апошняй Вячэры сядзіць Хрыстус, які дае сваім вучням свае Цела і Кроў пад постацямі хлеба і віна. Езус - умілаваны Пан, які сядзіць праваруч Айца, праз паслугу біскупа альбо святара, які дзейнічае ад Яго імя, надалей падае сваім вучням пасілак і напой вечнага жыцця.

Адзіная ахвяра, мілая Богу і збаўчая для чалавека, - гэта тая, якую склаў на крыжы Езус Хрыстус. Эўхарыстыю называюць ахвяраю таму, што яна з'яўляецца знакам і прысутнасцю тае адной адзінай Ахвяры Езуса.

Паганскія рэлігіі, а таксама рэлігія Старога Запавету ведалі шматлікія ахвяры, якія складаліся з пладоў зямлі і з жывёлы. Такім чынам выяўлялася залежнасць чалавека ад Бога, прызнаннем Яго Панам жыцця і смерці, а таксама перакананне, што сам чалавек у выніку ўчыненага зла заслугоўвае смерці.

Езус прадказваў, што «прыйдзе час, ды ён ужо прыйшоў, калі сапраўдныя паклоннікі будуць пакланяцца Айцу ў духу і праўдзе… Бог ёсць Дух, і тыя, што пакланяюцца Яму, павінны пакланяцца ў духу і праўдзе» (Ян 4, 23-24). Смерць Езуса на крыжы была названа ў Лісце да Габрэяў ахвяраю не толькі таму, што Езус праліў сваю кроў, але таму, што адбылося гэта ў выніку Яго паслухмянасці Айцу. Гэта была ахвяра, складзеная ў духу і праўдзе. Езус аддаў Богу самога сябе, выконваючы ўсё жыццё Яго волю, хоць гэта і павінна было прывесці Яго да крыжовай смерці.

Напярэдадні свае мукі і смерці, у часе Апошняй Вячэры, Езус даваў сваім вучням хлеб, кажучы: «гэта ёсць Цела маё, якое за вас будзе выдана». Ён даваў ім таксама віно, кажучы, што гэта Яго Кроў, якая за ўсіх будзе праліта. Такім чынам Эўхарыстыя стала знакам, які прыпамінае ахвяру, якую Езус склаў Айцу з самога сябе. «Бо кожны раз, калі вы ясце хлеб гэты і п'яце чару гэтую, - піша св. Павел у Першым Лісце да Карынцянаў, - смерць Панскую абвяшчаеце…» (11, 26).

Трыдэнцкі Сабор, тлумачачы, чаму Святая Імша лічыцца ў Касцёле ахвяраю, прызнае, што Езус, які аддаў сябе Айцу на крыжы, сёння аддае Яму сябе праз паслугу Касцёла пад постацямі хлеба і віна. Святая Імша - гэта не ахвяра, падобная да тых, што складаліся ў паганскіх рэлігіях. Яна - прысутнасць смерці Езуса на крыжы. Прысутнасць Яго абсалютнай паслухмянасці і адданасці Айцу, якая прывяла Яго на крыж.

Удзельнічаць у Эўхарыстыі - гэта значыць, дзяліць з Езусам Яго сыноўнюю паслухмянасць і адданасць Богу-Айцу, каб такім чынам праз усё жыццё, на кожным кроку складаць Яму «духовыя ахвяры», ушаноўваць Яго «ў духу і праўдзе».

Выраз «задатак жыцця вечнага» літургія ўжывае адносна Эўхарыстыі. Аднак угрунтаваны ён у самым Евангеллі.

У Евангеллі ад св. Яна чытаем пра Езусава абяцанне: «Я - хлеб жывы, што сышоў з неба: хто есць хлеб гэты, жыць будзе вечна… Хто есць Цела маё і п'е Кроў маю, мае жыццё вечнае, і Я ўваскрашу яго ў апошні дзень» (Ян 6, 51. 54). Такім чынам, тут не ідзе гаворка пра нейкую заслугу, ва ўзнагароду за якую чалавек можа атрымаць вечнае жыццё. Хто спажывае Цела і п'е Кроў Хрыстову, той ужо мае жыццё вечнае, г.зн., перш чым яго атрымае, ужо жыве ім, дзякуючы веры.

Каб ужо цяпер мець жыццё вечнае, трэба ўсведамляць, што жыццём вечным ёсць сам Езус Хрыстус. Ён не толькі даўца жыцця, але само жыццё. «Я ёсць уваскрэсенне і жыццё…» (Ян 11, 25). Езус - жыццё, паколькі Ён - Сын Божы. «Бо як Айцец мае жыццё ў Сабе, так і Сыну даў жыццё мець у Сабе» (Ян 5, 26). Жыццё гэтае атрымлівае кожны, хто ў Яго верыць: «Хто ў Мяне верыць, мае жыццё вечнае» (Ян 6, 47). Такім чынам, мець жыццё вечнае - гэта значыць, удзельнічаць у жыцці Бога, быць паяднаным з Богам-Айцом праз Яго Сына, Езуса. А быць паяднаным з Езусам, так, каб Яго жыццё станавілася нашым, - гэта верыць у Яго. Чаму ж звязвае Езус валоданне жыццём вечным з Эўхарыстыяй, г.зн. са спажываннем Яго Цела і Яго Крыві? А таму, што верыць у Езуса - значыць, быць паяднаным з Ім у Яго смерці і змёртвыхпаўстанні: у Яго выдадзеным на крыж Целе і ў Яго Крыві, пралітай за нашыя грахі. Той, хто памірае для граху, змагаючыся з ім у сабе, і хто штодзённа ўваскрасае, стараючыся жыць для Бога і братоў, той сапраўды верыць у Хрыста, каторы аддаў жыццё за нашыя грахі і змёртвыхпаўстаў для нашага апраўдання. Эўхарыстыя - гэта сакрамэнт нашага паяднання з Езусам, Сынам Божым, нашым Панам, які за нас аддаў жыццё і змёртвыхпаўстаў. Прымаючы Яго Цела, за нас выдадзенае, і п'ючы пралітую за нас Кроў - калі чынім гэта з вераю і згодна з ёю паводзім сябе - то жывем Яго жыццём, жыццём вечным.

Эўхарыстыя становіцца запаветам і пачаткам жыцця вечнага таксама таму, што з'яўляецца вячэраю, супольным пасілкам… Бо аб жыцці вечным Езус часцей за ўсё гаворыць, як аб вяселлі: «Валадарства нябеснае падобнае да караля, які справіў вяселле для сына свайго» (Мц 22, 2).

Перамяненне - гэта адзіная ў сваім родзе цудоўная перамена ўсяе субстанцыі хлеба ў Цела, а ўсяе субстанцыі віна ў Кроў Езуса Хрыста, у той час, калі постаці хлеба і віна застаюцца без змены. Такім чынам Трыдэнцкі Сабор у 1551 годзе выразіў хрысціянскую веру ў перамену, якая адбываецца ў Эўхарыстыі. Гэта фармулёўка - не тлумачэнне перамены, а толькі як бы ўдакладненне прадмету веры. Гэта адказ на пытанне, у што мы верым, вызнаючы, што Эўхарыстыя - Цела і Кроў Панскія. Значыць, мы верым, што хлеб і віно перамяняюцца ў Цела і Кроў Езуса.

Што азначае перамяненне? Азначае перамену сутнасці (інакш: субстанцыі) хлеба і віна ў Цела і Кроў Хрыста (…) Напрыклад, кожны чалавек змяняе свой выгляд, выконвае розныя функцыі, перажывае розныя сітуацыі, але па сваёй сутнасці заўсёды з'яўляецца тым самым чалавекам. Калі сутнасць рэчы падлягае змене, то толькі разам са сваім выглядам: адбываецца гэта тады, калі дадзеная рэч падлягае знішчэнню. Тым часам у Эўхарыстыі адбываецца перамена сутнасці (субстанцыі) хлеба і віна, але выгляд хлеба і віна застаюцца без зменаў. Гэта магчыма толькі дзякуючы Божай моцы. (…)

Езус Хрыстус у часе Апошняй Вячэры, даючы апосталам хлеб, гаварыў: «Гэта Цела маё». А падаючы ім віно, гаварыў: «Гэта келіх Крыві маёй». Нельга іначай разумець слоў Езуса, як толькі дакладна так: тое, што надалей мае постаць хлеба па сваёй сутнасці ўжо не з'яўляецца хлебам, а Целам Панскім, а тое, што надалей мае постаць віна, па сваёй сутнасці ўжо не ёсць віном, а Крывёю Панскаю. А таму, верачы ў Хрыстовыя словы, мы верым, што сутнасць хлеба і віна падлягае перамене ў Цела і Кроў Езуса, хоць самі постаці хлеба і віна застаюцца без змены. Такім чынам, як акрэсліў гэта Трыдэнцкі Сабор, наступае перамяненне.

Трэба найперш растлумачыць саму гэту назву. Гаворка ідзе пра сакрамэнт, які звычайна называюць споведдзю. Аднак споведзь - вызнанне сваіх грахоў - толькі адзін з элементаў гэтага сакрамэнту, які абавязкова ўключае яшчэ жаль за грахі, пастанаўленне выправіцца, перапрашэнне і, зразумела, разграшэнне з боку спаведніка. Такім чынам, назва «споведзь» не падае нам гэтага сакрамэнту ва ўсёй паўнаце.

І таму мы кажам пра сакрамэнт пакаяння. У гэтым выпадку пакаянне азначае навяртанне, унутраную перамену чалавека. Яно праяўляецца і ў шкадаванні за грахі, і ў тым, што чалавек у іх прызнаецца, і ў ягоным цвёрдым рашэнні выправіцца, г.зн. змяніць жыццё і перапрасіць Бога і бліжніх за ўчыненае зло.

Гэты сакрамэнт з'яўляецца другім навяртаннем, паколькі першае навяртанне выражаецца ў сакрамэнце хрышчэння. Хоць бы гэта і было хрышчэнне малога дзіцяці, якое не можа яшчэ зразумець гэтага, у ім праз моц Хрыста здзяйсняецца істотная перамена: ачышчэнне ад першароднага граху і далучэння да жыцця Божага.

Таму сакрамэнт пакуты - гэта другое навяртанне: паўторны прыход да Хрыста, катораму чалавек пасля хрышчэння і, значыць, як хрысціянін, не збярог вернасці. Яшчэ дакладней можна сказаць, што сакрамэнт пакаяння вызначае шлях хрысціяніна як шлях пастаяннага навяртання. Хрысціянін, які ўсведамяле свае слабасці, шлях вернасці і паслухмянасці Хрысту павінен знаходзіць як бы штодня наноў. Адсюль і значэнне частай споведзі, як сакрамэнту навяртання.

З часу Сіноду Біскупаў у 1983 г. на тэму паяднання і пакаяння, а таксама з часу папскай адгартацыі на гэтую тэму ў 1984 г., сакрамэнт, пра які ідзе гаворка, называецца не толькі сакрамэнтам пакаяння, але і паяднання. Бо грэх - гэта парушэнне сувязяў любові, якія яднаюць чалавека з Богам і людзьмі. Адрачэнне ад граху і атрыманне адпушчэння грахоў - гэта паяднанне з Богам і з людзьмі. Гэта праяўленне волі жыцця ў любові да Бога і бліжніх, каб у еднасці з усімі вызнаўцамі Езуса Хрыста служыць справе паяднання ўсяе разбітай чалавечай сям'і.

Гэта вымярэнне сакрамэнту становіцца больш бачным, калі чалавек прымае яго супольна, у якойсьці большай групе. З гэтаю мэтаю прадугледжаны нават спецыяльны абрад «паяднання некалькіх пенітэнтаў з індывідуальнаю споведдзю і разграшэннем». Аднак такі абрад практыкуецца рэдка, звычайна ў арганізаваных супольнасцях.

Жаль за грахі - гэта адна з так званых умоваў сакрамэнту паяднання і пакаяння. Разам з цвёрдым рашэннем выправіцца, споведдзю і перапрашэннем ён складае пазіцыю хрысціяніна, які, усвядоміўшы свае грахі, навяртаецца. Жаль за грахі - гэта ўнутраны духовы смутак з прычыны ўчыненага зла і як бы адыход ад яго, паяднаны з рашэннем больш не грашыць.

Сутнасць гэтай пазіцыі лепш, чым слова «жаль» выяўляе даўняе азначэнне «скруха» альбо «скруха сэрца». Яно мацней акцэнтуе адчуванне ўчыненага зла, а таксама волю, каб больш гэтага зла не рабіць.

Аднак гаворка тут не ідзе пра незадаволенасць самім сабою, якую мы адчуваем, зрабіўшы штосьці злое. Такая незадаволенасць можа сыходзіць з несупадзення нашых учынкаў з добрым уяўленнем, якое мы маем пра саміх сябе, а таму яна можа быць актам любові да саміх сябе. Скруха - гэта смутак, які вынікае з ацэнкі сваіх паводзінаў як нядобрых, з пераканання альбо з вопыту, што гэтыя паводзіны пакрыўдзілі і засмуцілі іншых: людзей і Бога. Адсюль скруха, хоць яна і перажываецца на самоце, заўсёды скіравана да таго чалавека, якога трэба перапрасіць, у кожным разе - да Бога, катораму была аказана непаслухмянасць. Скруха заўсёды падштурхоўвае прызнаць віну і такім чынам як бы адкінуць яе, атрымаць прабачэнне.

Скруха, якую чалавек перажывае перад Богам, можа мець розныя матывы, падобна, як скруха непаслухмянага дзіцяці перад бацькамі. Яна можа сыходзіць з любові альбо са страху. З любові, калі чалавек павёў сябе дрэнна ў адносінах да тых, хто яго любіць, калі ён іх засмуціў. Са страху, калі ён баіцца вынікаў сваіх паводзінаў, баіцца кары за іх.

Скруха, альбо таксама жаль за грахі, паколькі сыходзіць з любові да Бога, называецца дасканалым жалем. Ён звязаны з прагаю як найхутчэйшай споведзі. Такі жаль згладжвае грахі перш, чым чалавек сапраўды прыступіць да сакрамэнту пакаяння. Бо любоў да Бога - гэта супрацьлегласць граху.

Жаль, у якім дамінуе страх перад караю альбо перад вынікамі ўчыненага зла, хоць і не згладжвае грахоў без сакрамэнту пакаяння, дастатковы, аднак, для атрымання адпушчэння грахоў у гэтым сакрамэнце. Ён, звычайна, з'яўляецца пачаткам дарогі да больш поўнай любові Бога.

Споведзь - гэта вызнаванне грахоў перад святаром, каб атрымаць іх адпушчэнне. Разам з жалем за грахі - гэта другая з так званых умоваў сакрамэнту паяднання і пакаяння, у якіх выражаецца навяртанне. Умова, якая выклікае найбольшае супраціўленне з прычыны цяжкасці, якую ўяўляе прызнанне свае віны.

Аднак споведзь - гэта абавязковая ўмова атрымання прабачэння грахоў. Таму толькі прызнанне ў сваіх правінах адкрывае ў кожнай чалавечай сітуацыі магчымасць атрымаць дараванне за ўчыненае зло…

Хрыстус дае апосталам уладу адпушчэння і затрымання грахоў (пар. Ян 20, 23), звязвання і развязвання (пар. Мц 18, 18). Таму яны павінны пазнаць стан сумлення чалавека, каб скарыстаць гэту ўладу. Аднак іх рашэнне не павінна кіравацца нічым іншым, акрамя скрухі чалавека з прычыны вызнаваных на споведзі грахоў і цвёрдага рашэння парваць з імі. Бо няма такога вялікага граху, якога апосталы не маглі б у імя Хрыста адпусціць чалавеку, калі ён у гэтым граху шчыра раскайваецца: «Усё, што развяжаце на зямлі, будзе развязана ў небе» (пар. Мц 18, 18) (…)

Споведзь павінна ахопліваць усё тое, што дыктуе чалавеку яго сумленне, што гэтае сумленне мучыць. Таму яна павінна ахопліваць усе смяротныя грахі так, як іх чалавек шчыра памятае. Частковае прызнанне свае віны і частковае яе ўтойванне не мае ніякага значэння як на споведзі, так і ў адносінах паміж людзьмі. Наадварот, яно толькі абцяжарвае сумленне чарговаю віною, віною няшчырасці.

У вельмі рэдкіх выпадках (напрыклад, пры небяспецы смерці, недахопу святароў у некаторых краінах), удзяляецца калектыўнае разграшэнне без папярэдняй споведзі, на якую проста не хапае часу. Аднак з грахоў, адпушчаных такім чынам, трэба паспавядацца, калі потым чалавек прыступае да сакрамэнту споведзі ў нармальных умовах.

Жаданне і добрая воля кампенсацыі за грахі - гэта, разам з жалем за іх і прызнаннем іх на споведзі, істотны элемент навяртання.

Прага кампенсацыі за ўчыненыя правіны - гэта штосьці вельмі зразумелае і натуральнае, як і жаль за грахі і іх вызнаванне. Калі чалавек зробіць камусьці крыўду, а пасля шкадуе, што так выйшла, то ён прагне якімсьці чынам гэту сітуацыю выправіць. Калі дзіця зробіць штосьці прыкрае сваім бацькам, то яно стараецца не толькі іх перапрасіць за гэта, але таксама кампенсаваць гэту прыкрасць сваімі лепшымі паводзінамі, альбо чымсьці для іх прыемным. Як правіла, так ёсць паміж людзьмі, якія любяць адно аднаго.

Гэтаксама і ў выпадку граху, які, калі і не з'яўляецца непасрэднаю, відавочнаю крыўдаю, нанесенаю іншым людзям, то заўсёды, прыніжаючы ўласны маральны ўзровень чалавека, пэўным чынам абцяжарвае і асяроддзе, у якім ён жыве. Грэх - гэта таксама непаслухмянасць і знявага ў адносінах да Бога. Адсюль, у залежнасці ад таго, наколькі сапраўднае навяртанне, а значыць, вера і любоў да Бога і людзей, чалавек прагне ім кампенсаваць за ўчыненае зло.

Гэта справа нялёгкая. Адносна простым здаецца вярнуць украдзеную альбо знішчаную рэч, але як выправіць, як згладзіць паклёп альбо нагавор? Калі нават вяртанне чыёйсьці ўласнасці не кампенсуе віны, то як у такім выпадку згладзіць прыкрасць альбо перажыванне, выкліканае яе стратаю? А віны занядбання? Адмовы ў дапамозе, у належным клопаце, у зычлівасці? Таму прага кампенсацыі людзям і Богу за ўчыненыя правіны праяўляецца ў добрых справах, у малітве, а таксама ў здзяйсненні актаў пакаяння і пакуты, каб нейкім чынам адцярпець за ўчыненае зло.

Пакута, якую задае святар у сакрамэнце споведзі, іграе важную ролю ў кампенсацыі. Яна мае сакрамэнтальную каштоўнасць: не з'яўляючыся матэрыяльна-прапарцыянальнаю да вынікаў учыненых правінаў, яна - дваякі знак. Знак добрай волі выканання ўсяго, чаго ў якасці кампенсацыі за грахі жадае Касцёл ад імя братоў і Хрыста, і таксама знак - у сілу свае непрапарцыянальнасці ў адносінах да правінаў, - што ўсе людскія грахі ўзяў на сябе Укрыжаваны. Ён ад іх збаўляе і Ён іх кампенсуе.

Аднак сакрамэнтальная пакута не робіць лішняю і марнаю шчырую кампенсацыю, да якой схіляе кожнага яго ўласнае сумленне, асабліва кампенсацыі ў форме ўсяго таго добрага, што чалавек з гэтага часу зробіць і таго дрэннага, што чалавек выцерпіць.

«Намашчэнне хворых» - гэта з часу Другога Ватыканскага Сабору назва сакрамэнту, вядомага да таго моманту як «апошняе намашчэнне».

Пра намашчэнне хворых піша ў сваім Лісце св. Апостал Якуб. Паміж іншых указанняў для вернікаў, што трапляюць у розныя сітуацыі, ёсць і такое: «Занядужаў хто з вас? Пакліч прэзбітараў Касцёла, і няхай памоляцца над ім, памазаўшы яго алеем у імя Панскае, - і малітва веры вылечыць хворага, і Пан падымае яго; і калі ён грахі ўчыніў, будуць зняты з яго» (пар. 5, 14-15). З гэтых словаў ясна відаць, што тут ідзе гаворка не пра намашчэнне паміраючых, а пра намашчэнне хворых. У словах св. Якуба гучыць клопат Езуса пра хворых, на якіх Ён ускладаў рукі і якім вяртаў здароўе. Таксама Ён высылаў апосталаў, каб «абвяшчалі Валадарства Божае і аздараўлялі хворых» (пар. Лк 9, 2).

Гэта не значыць, што сакрамэнт намашчэння хворых не павінен удзяляцца ў небяспецы смерці і не павінен рыхтаваць да яе. Сакрамэнты - ад хрышчэння да намашчэння хворых - ахопліваюць жыццё чалавека ў яго ключавых і гранічных момантах, каб усё яго змясціць у пасхальную таямніцу Хрыста, г.зн. у таямніцу Яго смерці і змёртвыхпаўстання. Ахопліваюць яны таксама і смерць, каб яна стала ўдзелам у смерці Езуса, дапаўняючы недахоп у целе чалавека Яго мукаў… (пар. Кал 1, 24). Дзеецца гэта ўжо праз само хрышчэнне, дзякуючы якому ўсё чалавечае жыццё з'яўляецца паміраннем для граху (пар. Рым 6, 2); дзеецца гэта праз сакрамэнт Эўхарыстыі, у якім прымаецца Цела Панскае, выданае на смерць і Кроў, пралітую на крыжы; і дзеецца праз сакрамэнт намашчэння хворых, які чалавек прымае ў часе сур'ёзнай хваробы альбо ў старасці і які наказвае думаць пра смерць як пра хвіліну спаткання з Хрыстом і пра канчатковае адданне Яму свайго жыцця.

Сакрамэнт намашчэння хворых, як і ўсе сакрамэнты, - гэта справа ўсяго Касцёла - супольнасці вызнаўцаў Хрыста. Ксёндз, які ўдзяляе намашчэнне, з'яўляецца прадстаўніком і Хрыста, і Касцёла. Усе прысутныя, а гэта павінны быць найперш усе блізкія, моляцца за хворага; моляцца аб вяртанні яго да здароўя, каб мог і надалей жыць сярод іх, аб годным прыняцці цярпенняў, аб адпушчэнні яму ўсіх грахоў…

Езус Хрыстус даверыў апосталам пастырскі клопат пра свой Касцёл, гэта значыць, пра супольнасць сваіх вызнаўцаў. Апосталы абвяшчаюць Хрыстову Добрую Навіну аб збаўленні, удзяляюць хрышчэнне тым, хто паверыў іх слову, справуюць у іх супольнасці Эўхарыстыю, а таксама кіруюць жыццём усяе супольнасці, вучаць захоўваць усё, што Ён ім наказаў (пар. Мц 28, 20).

«Калі колькасць вучняў узрасла», апосталы паклікалі сабе на дапамогу «сем дазнаных мужоў, поўных Духа Святога і мудрасці», і, «памаліўшыся, усклалі на іх рукі» (пар. Дз 6, 1-6). Гэты абрад малітвы і ўскладання рук з'яўляецца абрадам, праз які біскупы, наступнікі апосталаў, перадаюць з пакалення ў пакаленне пастырскую альбо святарскую ўладу ў Касцёле. Гэта - сакрамэнт пасвячэння альбо сакрамэнт святарства.

Існуюць тры ступені пастырскай улады ў Касцёле, а значыць, тры ступені пасвячэння. Паўнатою пастырскай улады валодаюць біскупы - наступнікі апосталаў. Уладу, ім падпарадкаваную, г.зн. дапаможную, маюць прэзбітэры, як называе іх Новы Запавет, інакш кажучы, - «старэйшыя». Найменшая сфера пастырскай паслугі носіць назву дыяканату (дыякан у перакладзе з грэцкай мовы - той, хто дапамагае). Гэта тры ступені сакрамэнту пасвячэння, але не тры розныя сакрамэнты.

Пасвячэнне можа ўдзяляць толькі біскуп, які апякуецца даверанай яму дыяцэзіяй, ад імя Найвышэйшага Пастыра - Хрыста, паколькі ўдзяленне пасвячэння звязана з пакліканнем на службу ў дадзенай дыяцэзіі. Біскуп удзяляе пасвячэнне прэзбітэру (часцей за ўсё гэты сакрамэнт называюць святарскім пасвячэннем) у прысутнасці як мага большай колькасці прэзбітэраў (святароў), якія пачаргова, пасля біскупа, ускладаюць рукі на галовы тых, хто прымае пасвячэнне. Такім чынам, як бы прымаюць іх у сваю святарскую сям'ю, у «прэзбітэрый» дадзенай дыяцэзіі.

Біскупскае пасвячэнне ўдзяляе кандыдату, пакліканаму Папам, біскуп разам з не менш як двума іншымі біскупамі. Гэта знак таго, што новы біскуп прымаецца да калегіі біскупаў, якая з'яўляецца працягам калегіі дванаццаці апосталаў.

Святарскае пасвячэнне ў Каталіцкім Касцёле можа прыняць толькі мужчына. Бо такая не толькі традыцыя, што бярэ свой пачатак з апостальскіх часоў, але і воля Езуса Хрыста, які сваімі апосталамі паклікаў толькі мужчынаў.

У рыма-каталіцкім Касцёле прыняцце пасвячэння звязана з абавязкам захавання цэлібату альбо бясшлюбнасці, каб святар мог як найпаўней прысвяціць сябе службе Хрысту і супольнасці Яго вызнаўцаў. Ва ўсходніх Цэрквах абавязак цэлібату распаўсюджваецца толькі на біскупаў.

Па волі Езуса Хрыста сужэнства хрысціянаў з'яўляецца сакрамэнтам. Гэта значыць, што яно - знак Яго збаўчай прысутнасці і ласкі. Гэта справа не толькі чалавечай любові і мае яно не толькі грамадскае значэнне, але разам з тым уплывае і на канчатковы лёс чалавека. Гэта - дарога збаўлення.

Езус абвяшчаў любоў, якая павінна яднаць людзей з іх супольным Айцом у небе і паміж сабою. Збаўленне і жыццё вечнае заснавана на любові. Бог - гэта любоў. Сужэнскае каханне не застаецца па-за гэтаю эканомікаю збаўлення.

Ва ўсведамленні абранага народу, народу Ізраіля, сужэнства - адзінае і непарыўнае, сыходзіць з волі Божай. Так абвяшчае Кніга Быцця (1, 27-28; 2, 24). Аднак Майсеева Права дазваляла ў пэўных выпадках «аддаленне жонкі». Хрыстус хацеў аздаравіць сужэнства, вяртаючы яму еднасць і непарыўнасць, якую Бог надаў яму напачатку. «Майсей дзеля жорсткасці сэрца вашага дазволіў вам разводзіцца з жонкамі вашымі, а спачатку не было гэтак… Вось жа, што Бог злучыў, таго чалавек няхай не разлучае» (Мц 19, 8.6).

Адсюль хрысціяне адносяцца да сужэнства, як да святой справы, што выяўляе Божую волю і ёй падпарадкуецца. Бачаць у сужэнстве (згодна з Лістом да Эфэсцаў (5, 21-33) знак любові, якая існуе паміж Хрыстом і Касцёлам. Знак любові без межаў, ажно да аддання жыцця з боку Хрыста і цалкавітай адданасці Касцёла свайму Збавіцелю і Абранніку.

Такі погляд на сужэнства мае працяг у тлумачэнні яго еднасці і непарыўнасці. Яны не звязаны адно толькі з самою прыродаю сужэнства і з яго грамадскаю роляю, але таксама з тым, што яно бярэ прыклад з любові Хрыста і Касцёла: абсалютнай і непазбыўнай.

Гэта сам сужэнскі саюз, а не благаслаўленне, удзеленае святаром, з'яўляецца сакрамэнтам. Святар выконвае ролю афіцыйнага сведкі, у нармальных умовах - абавязковага для сапраўднага заключэння шлюбу, але гэта самі маладажоны ўдзяляюць сабе гэты сакрамэнт. Іх воля, выказаная ў словах сужэнскай прысягі, утварае сужэнства і тым самым справуе сакрамэнт - таямніцу збаўлення, якая адбываецца і павінна адбывацца ў іх саюзе.

Касцёл - адзінае месца рэалізацыі сакрамэнтаў - акрэслівае ўмовы заключэння шлюбу ахрышчанымі, устанаўлівае форму яго заключэння і выносіць прысуд аб сапраўднасці альбо несапраўднасці заключанага саюзу. Інакш не можа быць, паколькі сужэнства ахрышчаных з'яўляецца сакрамэнтам.

Выраз «сужэнскі саюз» быў ужыты Другім Ватыканскім Саборам як азначэнне акту заключэння сужэнства - «глыбокай супольнасці жыцця і любові» (КДК 18). Слова «саюз» указвае на а с а б о в ы (персаналістычны) і разам з тым рэлігійны характар сужэнскага саюзу.

Сужэнства - гэта саюз дзвюх асобаў, роўных у годнасці і правах, саюз, што вынікае з іх свабоднага рашэння, на падставе якога яны ўзаемна і беспаваротна адно аднаму сябе даручаюць. Такім чынам заключаюць саюз.

Аднак у Святым Пісанні выраз гэты мае таксама рэлігійнае значэнне. Святое Пісанне гаворыць не толькі пра саюз, што заключаецца паміж людзьмі, а перадусім - пра саюз паміж Богам і людзьмі. Бог заключае саюз з чалавекам з самага пачатку яго гісторыі, абяцаючы чалавеку жыццё і несмяротнасць, калі чалавек са свайго боку акажа Яму паслухмянасць. Потым Бог заключае саюз з абраным ізраільскім народам і, нарэшце, - саюз з усімі людзьмі ў Езусе Хрысце. Таму гаворачы пра сужэнскі саюз, мы прызнаем, што сужэнства па волі Божай мае сваё месца і сваю ролю ў рэалізацыі саюза Бога з чалавецтвам. Ідзе яно так ад пачатку, калі Бог, ствараючы чалавека на свой вобраз і прызываючы яго да супольнасці з самім сабою, стварыў чалавека як мужчыну і жанчыну. Абяцанні, якія Бог даў Абрагаму, ахопліваюць яго нашчадкаў, шматлікіх, як зоры на небе і як пясок на марскім беразе. Пазней Езус Хрыстус указвае і вяртае сужэнству яго першапачатковы, задуманы Богам ідэал: еднасць і непарыўнасць.

Сужэнства - гэта «глыбокая супольнасць жыцця і любові». Узаемная любоў паміж мужам і жонкаю ляжыць у аснове сужэнства і павінна быць уласцівым сужэнству дабром, якое рэалізуецца і развіваецца на працягу ўсяго часу існавання. Яна надае сэнс сужэнству нават тады, калі сям'я аказваецца бяздзетнаю. Па сваёй жа прыродзе сужэнская любоў скіравана на нараджэнне і выхаванне нашчадкаў і праз гэта мужчына і жанчына ўзаемна адно аднаму дапамагаюць і служаць, а таксама «спасцігаюць сэнс свае еднасці і дасягаюць яе ва ўсё больш поўнай меры» (КДК 48).

Сужэнскі саюз, заключаны паміж католікамі, непарыўны. Беручы шлюб, маладажоны прысягаюць, што застануцца верныя адно аднаму аж да смерці.

У прынцыпе кожнае сужэнства па сваёй прыродзе непарыўнае і да кожнага адносяцца словы з Кнігі Быцця, якая абвяшчае Божую волю еднасці і непарыўнасці сужэнства: «…мужчына пакідае бацьку свайго і маці сваю і яднаецца з жонкаю сваёю так цесна, што становяцца яны адным целам» (2, 24).

Сужэнства - гэта «супольнасць жыцця і любові» (КДК 48): яно ангажуе чалавека ва ўсёй яго існасці і павінна быць поўным адданнем сябе іншай асобе і адначасова прыняццем дару, які тая, іншая асоба, дае з сябе. Праяўляцца гэта будзе ва ўзаемным клопаце адно пра аднаго ў супольным жыцці, у долі і ў нядолі…

Натуральны плод сужэнскай любові - нараджэнне дзяцей і клопат пра іх выхаванне. І гэта заданне - бестэрміновае і займае ўсё жыццё бацькоў. Зразумела, што адпаведныя ўмовы выхавання стварае толькі добрае і трывалае сужэнства. Вялікае значэнне для дзяцей маюць адносіны бацькі і маці да іх уласных бацькоў, ад гэтага залежаць і адносіны дзяцей да дзядуляў і бабуляў…

Для хрысціянаў непарыўнасць сужэнства вынікае таксама з волі Езуса Хрыста. На пытанне, па якой прычыне, паводле Майсеевага закону, муж можа даць жонцы «развод», Езус адказвае словамі Кнігі Быцця, што муж і жонка становяцца адным целам (2, 24) і дадае: каб таго, што Бог злучыў, чалавек не разлучаў (пар. Мц 19, 5-6).

Святы Павел наказвае мужам і жонкам браць прыклад з узаемнае цалкавітай любові Хрыста і Касцёла. Такою поўнаю і абавязковаю павінна быць сужэнская любоў паміж хрысціянамі. Тады яна адлюструе ў сабе таямніцу збаўчай любові Хрыста да Касцёла і бескарыснай адданасці Касцёла Хрысту.

Часам людзі блытаюць дзве розныя рэчы: развод, якога каталіцкі Касцёл не прызнае, і ануляванне сужэнства, якое ў пэўных выпадках у Касцёле здараецца.

Пра развод ідзе гаворка тады, калі скасоўваецца шлюб, які лічыўся сапраўдным. Каталіцкі Касцёл, спасылаючыся на выразную волю Езуса Хрыста, пра якую гавораць Евангеллі, вучыць, што шлюб хрысіцянаў, які з'яўляецца сапраўдным, можа закрэсліць толькі смерць мужа альбо жонкі. Толькі ў такім выпадку адно з іх можа выйсці другі раз замуж.

Ануляванне сужэнства - гэта сцвярджэнне, што дадзены шлюб па пэўных прычынах ад самага пачатку быў па сваёй сутнасці несапраўдны.

Хто можа пацвердзіць несапраўднасць шлюбу? Гэтае права належыць біскупу дыяцэзіі, у якой маладыя бралі шлюб. У кожнай дыяцэзіі існуе зацверджаны біскупам касцёльны суд, які ад яго імя вырашае справы сужэнстваў, заяўленых як несапраўдныя. Такую заяву можа падаць толькі муж альбо жонка, абгрунтаваўшы яе пацвярджэннем несапраўднасці свайго шлюбу.

Якія аргументы сведчаць пра несапраўднасць шлюбу, а значыць, якія прычыны дазваляюць звярнуцца ў касцёльны суд па заключэнне аб несапраўднасці гэтага шлюбу?

Існуе цэлы шэраг такіх аргументаў і ў канкрэтным выпадку трэба звярнуцца па тлумачэнне ў біскупскі суд.

Важнымі перашкодамі для заключэння сужэнскага саюзу могуць быць, напрыклад, наступныя: няздольннасць да сужэнскага жыцця, якая не дазваляе зачаць дзіця; непаўналецце; рознасць рэлігій (г.зн. шлюб асобы ахрышчанай з няхрышчанаю); блізкае сваяцтва… Натуральна, што не могуць заключыць сужэнскі саюз асобы ўжо звязаныя шлюбам, рымска-каталіцкае духавенства альбо асобы, якія склалі законныя шлюбы: уступілі ў закон.

Рашэнне заключыць сужэнскі саюз павінна быць цалкам свабоднае. Таму несапраўдным з'яўляецца шлюб, узяты пад прымусам. Несапраўдны ён і ў тым выпадку, калі сужэнства трактуецца неадпаведна з каталіцкім вучэннем, напрыклад, як часовы саюз альбо саюз, які выключае патомства.

Калі справа датычыць формы заключэння сужэнскага саюзу, то ён павінен заключацца перад пробашчам (альбо дэлегаваным ім святаром) і ў прысутнасці двух сведкаў словамі прысягі, якія па чарзе прамаўляюць нарачоны і нарачоная.

Прычына магчымай несапраўднасці сужэнства павінна быць адпаведным чынам абгрунтавана перад біскупскім судом. Гэта заўсёды датычыць моманту заключэння сужэнскага саюзу. Рашэнне аб яго несапраўднасці нераўназначна разводу.

Еднасць святых

Вера ў еднасць святых лучыцца ў вызнанні веры з вераю ў Духа Святога і ў Касцёл: «Веру ў Духа Святога, святы Касцёл каталіцкі, еднасць святых…» Еднасць святых - гэта рэчаіснасць, звязаная з Касцёлам і з дзеяннем Духа Святога.

У мовах старажытнага Касцёла - грэцкай і лацінскай - гэты выраз меў два сэнсы: як вызнанне супольнага ўдзелу ў тым, што с в я т о е (удзел у Эўхарыстыі - Найсвяцейшым Сакрамэнце), і як вызнанне супольнасці, еднасці паміж сабою ўсіх «святых» - і тых, што стараюцца ў святасці жыць на зямлі, і тых, хто пэўны ўжо ў сваім паяднанні з Богам, церпяць за свае віны ў чысцы, і тых, цалкам святых - збаўленых у небе.

Калі нашыя продкі ў старажытнасці вызнавалі ў веры «еднасць святых», то мелі на ўвазе перш за ўсё паяднальны агульны для ўсіх вызнаўцаў Езуса Хрыста ўдзел у тым, што святое, - у Эўхарыстыі. Мы сёння маем на ўвазе перш за ўсё нашу лучнасць і еднасць з церпячымі ў чысцы і са збаўленымі ў небе. Молімся за памерлых, просім заступніцтва святых і перакананыя, што не толькі святыя, але і нашыя памерлыя блізкія, хоць бы яны і праходзілі праз чысцец, дзейсна дапамагаюць нам. Такім чынам, нягледзячы на смерць, што ў пэўнай ступені нас раздзяляе, мы, дзякуючы жыццю, якое атрымліваем у Хрысце, усе яднаемся між сабою.

Зрэшты, абедзве версіі «еднасці святых» звязаны паміж сабою. І ўдзел у Эўхарыстыі ўсіх хрысціянаў, дзе б на свеце яны ні жылі, і лучнасць вызнаўцаў Хрыста на зямлі са сваімі братамі ў чысцы альбо ў небе - гэта знак іх еднасці ў Хрысце і форма іх жыцця ў Касцёле, форма жыцця Касцёла. А таксама - адно і другое здзяйсняюцца сілаю Духа Святога, які пастаянна спасылае на Касцёл умілаваны Пан. Сілаю Духа Святога хлеб і віно становяцца «святымі», г.зн. становяцца Целам і Крывёю Панскаю; сілаю Духа Святога вызнаўцы Хрыста становяцца адным Яго Целам, якое будуецца не толькі на зямлі, але і ў вечнасці. Адсюль і агульнае (паяднанае) вызнанне веры: «Веру… у Духа Святога, святы Касцёл каталіцкі, еднасць святых…»

Найсвяцейшая Панна Марыя адразу пасля заканчэння свайго зямнога жыцця была з душою і целам узята на неба. Такая наша вера. Божае Аб'яўленне, здаецца, нічога не гаворыць пра канец Яе жыцця: ці была Яна захавана ад самой смерці, ці таксама, хутчэй, прайшла праз яе, могучы і такім чынам з'яднацца са сваім Сынам, які на крыжы аддаў жыццё ў рукі Айца. Калі Яна прайшла праз смерць, то не зведала яе вынікаў. Было гэта хутчэй сном, з якога Маці Божая тут жа абудзілася ў хвале свайго Сына: уваскрослая і ўнебаўзятая. Адна адзіная заслужыла адразу поўную хвалу, у той час як усе мы, дзеці Адама, вяртаемся ў зямлю, з якой былі ўзятыя. Будучы прахам - у прах ператвараемся, чакаючы адкуплення нашых целаў і ўсеагульнага ўваскрэсення ў дзень паўторнага і канчатковага прыйсця Пана.

Вера ва ўнебаўзяцце Найсвяцейшай Марыі Панны - гэта вера ў Яе ўдзел у таямніцы смерці і ўваскрэсення Хрыста. Першая запаведзь збаўлення, звязаная з першым грахом, абвяшчала, што перамогу над шатанам, які давёў чалавека да граху і наклікаў праз тое на яго смерць, атрымае «жанчына і яе патомства». Езус, Сын Марыі, перамагае шатана і вызваляе чалавека з няволі граху і смерці. Здзейсніўшы адкупленне, Ён, у хвале, займае сваё месца праваруч Айца. Марыя, пакліканая, каб быць Маткаю Езуса, спадарожнічае Яму ў справе збаўлення так, як дазваляюць і наказваюць Ёй вера і любоў. Яна - першая са збаўленых, першая з вызваленых сваім Сынам. З прычыны будучага Божага мацярынства Яна была захаваная ад першароднага граху - беззаганна пачатая. Пасля заканчэння жыцця Марыя была ўзята на неба, у хвалу Сына. Так у Ёй выяўляецца здзейсненае Езусам збаўленне - вызваленне з няволі граху і з няволі смерці. Так выяўляецца Яе асабісты ўдзел у перамозе Езуса над грахом і смерцю.

Унебаўзяцце Найсвяцейшай Панны Марыі - гэта таксама і Яе ўдзел у таямніцы Касцёла. Яна належыць да супольнасці вызнаўцаў свайго Сына - першая, што ў Яго паверыла, прымаючы анёльскае звеставанне. Таму Марыя належыць да Касцёла і разам з тым Яна яго Маці і прыклад. Яна - прыклад святасці і прыклад супрацоўніцтва з Хрыстом для збаўлення свету. Унебаўзятая - «вобраз і пачатак Касцёла, які павінен асягнуць паўнату сваю ў будучых вяках» і «пакуль не надыдзе дзень Панскі, Яна свеціць Божаму люду як знак надзеі і суцяшэння» (КК 68).

Хрысціяне на Усходзе і на Захадзе выяўляюць сваю нястомную веру ва ўнебаўзяцце Найсвяцейшай Панны Марыі, адзначаючы са старажытных часоў прысвечанае гэтай таямніцы свята. У 1950 годзе папа Пій ХІІ урачыста акрэсліў каталіцкую веру ва ўнебаўзяцце Найсвяцейшай Марыі Панны.

Найсвяцейшая Панна Марыя - Маці Езуса Хрыста-Збавіцеля. Евангелле ад св. Лукі дазваляе меркаваць, што з вераю прымаючы анёльскае звеставанне, з самага пачатку Марыя разумела, што Яе Сын будзе Збавіцелем свету. Імя Езус, якое Марыя павінна даць свайму Сыну, азначае: Яхвэ ёсць збаўленнем. Прадказанне, што Бог дасць Яму трон Яго айца Давіда, і што валадарству Яго не будзе канца, указвае на тое, што будзе Ён - як нашчадак Давіда і валадар навекі - чаканым Месіяй.

З такою ж самаю вераю, з якою прымае Марыя звеставанне, становячыся Маткаю Божага Сына, спадарожнічае Яна свайму Сыну ў выкананні Яго збаўчай місіі. «Праз веру Маці ўдзельнічае ў смерці Сына, і смерць гэта адкупленчая» (Ян Павел ІІ, энц. пра благаславёную Марыю Дзявіцу… nr. 18). З крыжа чуе Яна Езусавы словы, якія як бы пацвярджаюць Яе мацярынскую сувязь з тымі, за каго Езус аддаў жыццё, з Яго вучнямі і з усімі людзьмі: «Гэта сын Твой» (Ян 19, 26). Марыя, якая з вераю і любоўю стала Маткаю Збавіцеля, не можа не адчуваць сябе звязанаю тою самаю вераю і любоўю з тымі, за каго Яе Сын аддаў жыццё. Яна не можа не быць і іх Маткаю.

І таму няма нічога дзіўнага ў тым, што Марыя знаходзіцца сярод вучняў Езуса, якія чакаюць абяцанага ім Духа Святога, і прымае разам з імі Яго спасланне. «Прысутная ў таямніцы Хрыста як Маці, Яна становіцца, па волі Сына і праз дзеянне Духа Святога, прысутнаю ў таямніцы Касцёла. Гэта ўсё тая ж мацярынская прысутнасць…» (з цытаванай вышэй энцыклікі nr. 24).

Узятая на неба Марыя працягвае прысутнічаць у гісторыі Касцёла і свету… Касцёл выяўляе сваю веру ў Яе мацярынскую апеку, называючы Яе «Заступніцаю, Дапаможніцаю, Памочніцаю, Пасрэдніцаю» (КК 62).

Найглыбейшая і паўсюдная ў хрысціянскай традыцыі на Усходзе і на Захадзе вера, што Маці Збавіцеля - гэта і наша Маці і Заступніца, праяўляецца ў незлічоных малітвах, абразах і месцах, дзе Яе ўшаноўваюць і моляць аб дапамозе і заступніцтве.

Пры ўсім тым зразумела, што Яна - наша Маці і дзейсна заступаецца за нас, дзякуючы таму, што з'яўляецца Маткаю Езуса Хрыста, адзінага Збавіцеля, а таксама, што Яна з мацярынскаю любоўю вядзе нас сваёю апекаю да Езуса, гэтаксама як у Кане Галілейскай, калі сказала слугам: «Зрабіце ўсё, што вам скажа» (пар. Ян 2, 5).

Хрысціянін не можа думаць пра смерць інакш як у святле смерці Езуса Хрыста.

Смерць Езуса Хрыста на крыжы была працягам усяго Яго жыцця і пасланніцтва. Ён з тою самаю паслухмянасцю і любоўю прыняў смерць, як паслухмяна і аддана абвяшчаў у любові Айца, як абвяшчаў надыход Валадарства Божага. «Ніхто не адымае ў мяне жыцця, але Я сам аддаю яго» (пар. Ян 10, 18).

Смерць для чалавека - не адно толькі факт біялагічны. Яна - факт чалавечы - акт асобы, якая згодна са сваім ўсведамленнем, ахоплівае ўсё сваё жыццё і вызначае адносіны да ўласнай смерці. Ян Павел ІІ сказаў пра айца Максіміліяна Кольбэ: «Ён не памёр, ён аддаў жыццё за брата».

Смерць Езуса мела збаўчы характар. Усе людскія цярпенні, фізічныя і маральныя, якія ўзніклі па ўласнай прычыне і звязаныя з сацыяльным ублытваннем чалавека, таксама і смерць з усім яе ходам і вынікамі - гэта, як вучыць Святое Пісанне, - плод граху. Сын Божы прыняў «постаць слугі» - чалавека, падданага цярпенню і смерці. Хоць быў Ён «архісвятаром без граху», стаў «паслушны аж да смерці, і смерці крыжовай», каб стаць ахвяраю за грахі ўсіх. Цярпенне, а перадусім смерць чалавека, можа стаць, і становіцца ў еднасці з цярпеннямі і смерцю Езуса, з Яго паслухмянасцю і любоўю - шляхам збаўлення свету.

Езус, паслухмяны да смерці, быў умілаваны Айцом: Ён уваскрос. Смерць і ўваскрэсенне, г.зн. смерць і перамога над ёю, сталі ў Хрысце чымсьці адным.

Смерць - гэта фініш людскога пілігрымавання, але разам з тым яна - нараджэнне, уваход у новае, вечнае жыццё, у быццё дзяцей Божых, сабраных у доме Айца. Таму мы кіруемся не да смерці, але да жыцця.

Каб растлумачыць веру ў існаванне чысца, г.зн. у мажлівасць пасмяротнага ачышчэння, трэба звярнуцца да сведчання Святога Пісання аб малітве за памерлых і да старажытнай традыцыі.

У Кнізе Макабэяў ёсць пахвала Юду, правадыру ізраільцянаў, за тое, што ён паклапаціўся пра малітвы і складанне перапрашальнай ахвяры за забітых, «каб яны былі ачышчаныя ад граху» (2 Мак 12, 45).

Сведкам традыцыі можа быць святы Аўгустын (ІV-V ст.), які ў сваёй «Споведзі», успамінаючы смерць маці, святой Монікі, піша пра яе просьбы маліцца за яе пасля смерці і пра існуючы ў Касцёле звычай малення за памерлых.

А таму трэба маліцца за памерлых, паколькі малітва можа ім дапамагчы.

Пры жыцці чалавек на кожным кроку стаіць перад неабходнасцю выбару дабра альбо зла, веры альбо нявер'я, любові да бліжняга альбо эгаізму. У выніку ён можа дайсці да паўнаты дабра, веры, любові так, што смерць стане для яго хвілінаю паяднання з Богам. Можа таксама напрыканцы жыцця дайсці да канчатковага пратэсту супраць Бога і ў выніку - да асуджэння. І ў адным і ў другім выпадку малітва за памерлых не была б апраўдана: збаўленым яна непатрэбная, асуджаным не магла б ужо дапамагчы.

Але чалавек увогуле не вельмі паслядоўны. Ён не ідзе прамою дарогаю. Дабро ў яго ўчынках перамешана са злом, вера з нявер'ем, любоў з эгаізмам… Калі ён у хвіліну смерці звяртаецца да Бога, то сумленне яго можа гнясці не за адзін не да канца адпакутаваны грэх альбо не за адну непераадоленую загану. Малітва за памерлых пераконвае, што хоць пасля смерці навяртанне ўжо немагчымае, г.зн. зварот да Бога, увераванне ў Яго, але ёсць яшчэ мажлівасць адпакутаваць за грахі ўжо адпушчаныя і ачысціцца з недахопаў. Гэты працэс духовага ачышчэння пасля смерці менавіта й называецца чысцам. І толькі вера ў магчымасць гэтага пасмяротнага ачышчэння абгрунтоўвае практыку малітваў за памерлых. Нашы малітвы могуць дапамагчы памерлым у гэтым ачышчэнні і прыспешыць хвіліну іх канчатковага збаўлення. Калі б не вера ў чысцец, малітвы за памерлых, якія з самага пачатку прысутнічаюць у хрысціянскай (і, зрэшты, не толькі ў хрысціянскай) традыцыі, былі б чымсьці невытлумачальным.

Касцёл моліцца за памерлых і вучыць, што чысцец існуе. Але затое ён нічога не кажа пра характар ачышчальнага цярпення, якое ў тым стане спазнаюць памерлыя. Распаўсюджанае ўяўленне пра чысцовы агонь - гэта не што іншае, як вобраз і сімвал.

У сімвале веры ёсць вызнанне, што Езус Хрыстус, які быў умілаваны Айцом і сядзіць праваруч Яго ў небе, «прыйдзе адтуль судзіць жывых і памерлых» (…)

Калі Езус пасля свайго ўваскрэсення ўзышоў на неба, анёлы прадказалі апосталам: «Гэты Езус, узяты ад вас на неба, прыйдзе гэтаксама, як бачылі вы Яго ўзыходзячым на неба» (Дз 1, 11). Сінаптычныя Евангеллі падаюць Хрыстова прадказанне канца нашага свету і людской гісторыі. Тады гаворыць Езус: «і ўгледзяць Сына Чалавечага ідучы… з сілаю і славаю вялікаю» (Мц 24, 30).

Гэтае паўторнае прышэсце Езуса ў хвале звязана з апошнім судом над усім чалавецтвам, бо «Айцец… увесь суд аддаў Сыну» (Ян 5, 22). Гэты «дзень Панскі», бо так называецца ў Лістах Апосталаў час другога прышэсця, «прыйдзе, як злодзей уначы» (пар. Фес 5, 2), неспадзявана.

Ніяк нельга прадбачыць, калі гэта наступіць. «Пра дзень той ніхто не ведае, - абвяшчае Евангелле, - ні анёлы, што на небе, ні Сын, а толькі Айцец» (пар. Мк 13, 32).

Упэўненасць у паўторным прышэсці Пана, упэўненасць у канцовасці нашай гісторыі і ў судзе Божым спалучаная з няведаннем пра час, у якім гэта станецца, вымагае трываласці і чуйнасці, да якой Езус заклікае сваіх вучняў: «Глядзіце, не спіце ды маліцеся, бо не ведаеце, калі прыйдзе час» (Мк 13, 33).

Таму хрысціяне чакаюць не столькі канца свету альбо суда Божага, як прыйсця свайго Пана. Хрысціянская надзея - гэта не чаканне пэўных падзеяў, але чаканне Кагосьці: Таго, хто за нас памёр і ўваскрос, каму мы паверым і каго любім. Гэта чаканне Збавіцеля, які давядзе ў гэты дзень да канца справу свае любові і падданы яму свет перадасць Богу і Айцу, «каб Бог быў усім ва ўсіх» (пар. 1 Кар 15, 24. 28). І гэтаксама як нельга акрэсліць ані дня, ані гадзіны другога прышэсця, таксама нельга нейкім чынам сабе ўявіць, як усё тое станецца. Будзе гэта новае аб'яўленне Бога ў Езусе Хрысце, каб «зрабіць усё новае» (пар. Ап 21, 5), г.зн. адкрыць абсалютную навізну свету, прышчэпленую смерцю і ўваскрэсеннем Езуса.

У літургіі хрысціяне выяўляюць сваю веру ў паўторнае прышэсце Пана і сваё радаснае чаканне Яго. Пасля перамянення, у эўхарыстычнай малітве вернікі ўсклікаюць: «Хрыстус памёр, Хрыстус уваскрос, Хрыстус вернецца ў хвале».

Хрысціянін верыць у змёртвыхпаўстанне. Вера гэта адносіцца як да Хрыста, які пасля свае смерці на крыжы ўваскрос, так і да ўсіх людзей: «Усе, што ў магілах, пачуюць голас Сына Божага і выйдуць; тыя, што добрае чынілі, - на ўваскрашэнне жыцця, а тыя, што злое чынілі, - на ўваскрашэнне суда» (пар. Ян 5, 28-29).

Вера ў змёртвыхпаўстанне - гэта вера ў жыццё ўсяго чалавека, з целам і душою ў будучым свеце, пасля перамогі над смерцю. Выраз з Апостальскага Сімвалу: «Веру… у ўваскрашэнне цела» азначае тое самае, што й словы з Нікейска-Канстанцінопальскага Сімвалу: «…і чакаю ўваскрашэння памерлых».

«Уваскрашэнне жыцця» - лёс тых, што рабілі добрыя ўчынкі. Гэта будзе вечнае жыццё, у абсалютным шчасці, у хвале Езуса Хрыста: поўня жыцця.

«Уваскрашэнне суда» - пасмяротны лёс тых, што рабілі злыя ўчынкі, лёс, які ў Святым Пісанні называецца цемраю (напр. Мц 8, 12) і другою смерцю (Ап 20, 14).

Вера ў змёртвыхпаўстанне памерлых звязана з вераю ў змёртвыхпаўстанне Хрыста. «Хрыстус уваскрос першы». Гэта новы Адам, Галава адроджанай чалавечай сям'і. Дзякуючы Яму, Адзінароднаму Сыну Божаму, усе становяцца дзецьмі Божымі, якія, так як Ён, у Ім уваскрэснуць. «Бо, як у Адаме ўсе паміраюць», наследуючы грэх, што вядзе да смерці, «гэтак у Хрысце ўсе ажывуць», удзельнічаючы ў Яго перамозе над грахом і смерцю (пар. 1 Кар 15, 20-22).

«Як уваскрэснуць мёртвыя?» (1 Кар 15, 35). Няма на гэта адказу, акрамя звароту да Божай моцы Езуса Хрыста. Святы Павел гаворыць пры гэтым аб перамене чалавека, хоць не толькі застанецца ён сабою, але як бы дойдзе да паўнаты самога сябе. З істоты слабой, смяротнай, залежнай ад патрэбаў цела, стане моцным, несмяротным, духовым… (пар. 1 Кар 15, 35-53).

Уваскрослы чалавек вядзе за сабою ўвесь сусвет. «Неба новае і зямля новая» будуць Святым Местам, у якім Бог паселіцца разам з людзьмі. «І людзі будуць Ягонымі, і сам Бог будзе з імі, іхні Бог… і смерці ўжо не будзе…» (Ап 21, 1-4).

Такая хрысціянская перспектыва жыцця і надзеі, якую выяўляе вера ў змёртвыхпаўстанне.

Вечным жыццём называем канчатковую мэту, да якой чалавек быў пакліканы Богам; канчатковую сітуацыю, у якой чалавек павінен апынуцца. Іншымі словамі можна сказаць, што гэта збавенне, а больш папулярна - неба. Але найбольш адпаведнае і найбольш дакладнае азначэнне - вечнае жыццё.

Чалавек лічыць жыццё істотным і галоўным сваім скарбам. Жыць - значыць існаваць, быць і менавіта быць такім, як належыць чалавеку. Жыць - гэта таксама мець усё неабходнае для жыцця; тое, што абараняе жыццё. Жыць - гэта адчуваць радасць і шчасце быцця, што часцей за ўсё дадзена ў супольным перажыванні з іншымі нейкай радаснай падзеі.

Пагрозаю і супрацьлегласцю жыцця з'яўляецца смерць. Рызыкаваць жыццём, а тым больш аддаць жыццё за іншых лічыцца найвышэйшым актам, доказам гераізму і любові.

Гаворачы пра «вечнае жыццё», мы маем на ўвазе чалавечае існаванне, якому нічога не пагражае, якое перажывае чалавек з максімальнаю інтэнсіўнасцю, існаванне ва ўсёй яго паўнаце.

Паводле абяцання, якое нам дае Хрыстовае Аб'яўленне, такое існаванне асноўваецца на еднасці з Богам і еднасці ў Богу з усімі людзьмі. Жыццё вечнае - гэта ўдзел у жыцці самога Бога: Айца, Сына і Духа Святога. Гэта магчымасць бачыць і любіць Бога. Магчымасць пагружэння ў Яго. І, дзякуючы гэтаму, - сустрэча ў доме Айца і паяднанне з усімі іншымі дзецьмі Божымі. Езус гаворыць пра жыццё вечнае як пра вясельную гасціну, якую справіў Бог - Айцец і Валадар - свайму Сыну. Збяруцца на ёй за адным сталом усе збаўленыя.

Вечнае жыццё - гэта жыццё ўсяго чалавека, істоты і духовай, і цялеснай. Прайшоўшы праз смерць, чалавек уваскрэсне. Так, як Хрыстус, і дзякуючы Хрысту. Гэта Ён нас уваскрэсіць у дзень апошні.

Хрыстус называўся Жыццём.

Ён - Жыццё, паколькі Ён Адзінародны Сын Божы. Жыццё гэтае аб'яўляецца ў Яго змёртвыхпаўстанні, а моцаю Духа Святога ахоплівае кожнага чалавека. Вера, надзея і асабліва любоў з'яўляюцца сёння ўдзелам у жыцці ўваскрослага Сына Божага.

Жыццё вечнае - гэта не толькі абяцанне, але ўжо цяпер яно становіцца рэальнасцю. Знак яго і прадчуванне - Эўхарыстыя. Бо яна, па сутнасці, паяднанне ў Пану ўсіх Яго вызнаўцаў, святкаванне Яго ўваскрэсення, якое перамагло смерць.

Асуджэнне, якое называюць пеклам, - гэта стан вечнай кары, супрацьлегласць жыццю вечнаму альбо небу.

Евангеллі перасцерагаюць, што нявер'е ў Бога і непрыняцце Езуса Хрыста пагражаюць вечнаю згубаю. Той, хто не прымае Божага закліку да Яго валадарства, хто не будзе гатовы да прыходу Сына Чалавечага, хто не паслухае Яго закліку да навяртання - будзе ўкінуты ў цемру, дзе знойдзе «плач і скрыгат зубоў» (напр. Мц 14, 32). Хрыстус гаворыць пра апошні суд, што тыя, хто рабіў дабро кожнаму са сваіх «меншых братоў», тыя, хто служыў Яму самому, і займае валадарства, падрыхтаванае ім ад стварэння свету. Тыя ж, што былі абыякавыя да лёсу сваіх «меншых братоў», пойдуць «на муку вечную» (пар. Мц 25, 31-46).

Святы Павел перасцерагае: тыя, хто дапускае распусту, нячыстасць, нянавісць, зайздрасць, п'янства, тыя, хто сее нязгоду, гоніцца за славаю - такія «валадарства Божага не ўнаследуюць» (пар. Гал 5, 19-21). Апакаліпсіс святога Яна ў сувязі з Божым судом, на якім кожны будзе асуджаны паводле сваіх учынкаў, гаворыць пра пагрозу «другой смерці», якая ўяўляецца як «возера агню» (пар. 20, 13-15).

Таму існуе рэальная пагроза асуджэння як вечнай кары за адвяржэнне Бога. Аднак трэба добра разумець, што значыць адвяржэнне Бога і што значыць вечная кара.

Адвяржэнэнне Бога ці адвяржэнне Яго Сына, Езуса Хрыста, - гэта адвяржэнне Божай любові. Хрысціяне вераць у Бога і пазнаюць Яго любоў, на якую чалавек павінен адказаць узаемнасцю, дзякуючы Аб'яўленню, дадзенаму ў гісторыі ізраільскаму народу, а ва ўсёй паўнаце - у Езусе Хрысце.

Аднак кожны чалавек у той сітуацыі, у якой ён жыве, а ў рэшце рэшт, у сваім уласным сумленні, становіцца перад вераю ў Бога і Яго любоўю. Вера гэта можа па-рознаму выяўляцца, але заўсёды яна тая ж самая. Таму прымаюць альбо адпрэчваюць Божую любоў таксама тыя, што ніколі непасрэдна пра Хрыста не чулі. Пры тым прыняцце альбо адвяржэнне Бога праяўляецца перадусім ва ўчынках чалавека.

Асуджэнне - гэта не кара ў сэнсе цярпення, якое Бог як бы прымусова наклаў на чалавека, які прагнуў бы збаўлення. Асуджэнне - вынік волі і ўчынкаў самога чалавека. Той, хто свядома адпрэчваў бы Бога, асуджаў бы пэўным чынам сам сябе, адмаўляючы сваё шчасце і жыццё, адзінаю крыніцаю якога з'яўляецца Бог, адыходзячы ў такім стане з гэтага свету, заставаўся б назаўсёды без Бога, паколькі пасля смерці навяртанне ўжо немагчымае. Таму цярпенне асуджэння грунтавалася б на дабравольным, трывалым адвяржэнні любові Бога, але тым самым на адвяржэнні адзінага і абсалютнага дабра чалавека.

Абвяшчаючы існаванне пекла, г.зн. рэальную пагрозу вечнага асуджэння, Касцёл ніколі і ні пра каго не дазваляе меркаваць, што той альбо іншы чалавек асуджаны.

Пра канец свету мы чытаем у Святым Пісанні ў Евангеллях, у Апостальскіх Лістах, у Апакаліпсісе…

Пан Езус прадказвае сваё прышэсце ў хвале напрыканцы свету: «…Сонца змеркне і месяц не дасць святла свайго, і зоры спадуць з неба, і сілы нябесныя ўзварухнуцца… і ўгледзяць Сына Чалавечага ідучы на воблаках нябесных з сілаю і славаю вялікаю» (Мц 24, 29-30). Да гэтага далучаецца заклік чуваць «бо не ведаеце, у якую гадзіну Пан ваш прыйдзе» (Мц 24, 42).

Падобна гаворыць і святы Пётр у Другім Лісце: «Прыйдзе ж дзень Панскі, як злодзей уначы, і тады нябёсы з шумам пройдуць, распаленыя стыхіі разбурацца… Мы ж чакаем, паводле Яго абяцання, новага неба й новае зямлі, на якіх праўда жыве». Далей ён заклікае старацца, каб Хрыстус застаў нас «неапаганенымі і без сказы» (2 П 3, 10-14).

Таксама святы Ян у Апакаліпсісе бачыць «неба новае і зямлю новую, бо першае неба і першая зямля мінулі» (21, 1).

Як бачым, Біблія не абвяшчае, што канец свету азначае знішчэнне зямлі, сонца, зораў так, як бы павінны застацца толькі адны душы на «тым» свеце. Канец свету азначае, хутчэй, канец нашага людскога свету, нашай людской гісторыі. Яна не з'яўляецца бясконцым працэсам і не вядзе самастойна да збаўлення. Яна ўзяла свой пачатак па волі Стварыцеля, які зрабіў чалавека па сваім вобразе, загадаўшы яму апрацоўваць зямлю і рабіць яе сабе падданаю (пар. Быц 1, 27-28), знайшла свой сэнс у Езусе Хрысце, Сыне Божым, і споўніцца, дзякуючы Яму, калі вернецца Ён у хвале.

Разам з канцом людской гісторыі і паўсюдным уваскрашэннем перафармуецца таксама і матэрыяльны свет - «неба і зямля». Але не будзе ён знішчаны. Ён будзе існаваць далей, але гэта ўжо будзе «новае неба і новая зямля, на якіх жыве справядлівасць». Матэрыяльны свет, створаны для чалавека, дзеліць яго лёс. Сёння чалавек выціскае на ім пячатку свайго граху, барацьбы, несправядлівасці. З хвіліны ўмілавання чалавека свет будзе адноўлены, у ім паселіцца справядлівасць. Ён не перастане быць светам чалавека.

Як і калі гэта адбудзецца? На такое пытанне няма адказу ў Святым Пісанні. Зрэшты, для кожнага чалавека канец свету наступае ў хвіліну яго смерці. Трэба быць гатовым у любую часіну, клапоцячыся пра справядлівасць. Пра святасць.